حصیربافی، هنری که از زمان مصریان باستان بجا مانده است +فیلم

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،حصیربافی از هنرهایی است که قدمت چند هزار ساله دارد.

این که محل پیدایش این هنر کدام شهر یا کشور است، اطلاع دقیقی در دست نیست. البته باستان شناسان آثاری از حصیر روی تکه­ های گچ مربوط به شش هزار سال قبل پیدا کرده اند.

قدیمی ترین نمونه ی حصیر بافی ایران مربوط به منطقه ی شهداد در استان کرمان است.

بوریا بافی در ایران حتی امروزه هم پیشه ی مهمی به شمار می رود و در ساخت سقف خانه های گلی به کار می رود.

بنابراین حصیربافی که شامل بامبوبافی و مروابافی نیز می شود، یکی از حرفه های بسیار کهن است که شامل انواع محصولات بافته شده با الیاف، ساقه و شاخه های گیاهان مختلف میشود و به دلیل استفاده از شاخ و برگ گیاهان در بافت آن، از اولین دست بافته های بشری محسوب می شود که با یکجانشینی و ایجاد کشاورزی به وجود آمده است.

مواد اولیه ی حصیربافان نقاط مختلف ایران

مواد اولیه ی حصیربافان نقاط مختلف ایران، به نسبت محیط جغرافیایی عبارت است از: برگ درخت خرما (پیش)، برگ درخت خرمای وحشی نر (پُرک)، خرمای وحشی ماده (داز)، ساقه های نی باتلاقی مناطق گرمسیری  یزد، مناطق سردسیر اطراف دریاچه زریوار نزدیک شهر مریوان، مرداب انزلی، اطراف دریاچه هامون (ترکه)، ساقه های گندم در استان های زنجان و آذربایجان و.. ابزار حصیربافی و وسایل مورد استفاده آن بسیار محدود بوده و از تعدادی ابزار ابتدایی نظیر داس، انواع کارد، سوهان، درفش، قیچی، سوزن و.. تجاوز نمی کند.

مناطق حصیربافی در ایران

این هنر در استان های سیستان و بلوچستان،  یزد، کردستان، هرمزگان، بوشهر، کرمان، فارس، مازندران، گیلان و تهران رایج است. که در  یزد بصورت سبدبافی، حصیربافی و بوریابافی رایج است. حصیر بطور عمده با دو روش مارپیچ و درهم بافته یا مشبک بافته می شود. امروزه در نقاط مختلف  یزد در هر فضایی که امکان دسترسی به برگ نخل و نی و ترکه امکان پذیر باشد می توان حصیربافی را مشاهده کرد.

شهرهای آبادان، خرمشهر، شادگان و دشت آزادگان از مراکز عمده ی تولید این محصول است. این نوع حصیر در شهرها برای آویختن در جلوی پنجره مورد استفاده قرار می گیرد. عشایر نیز برای حصار پشت چادرهایشان و همچنین ساختن لانه ی مرغ و خروس، بره، بزغاله و.. از آن استفاده می کنند.

بوریا یا حصیر

بوریا یا حصیر زیرانداز از دیگر محصولات استان  یزد است که با الیاف برگ درختان خرما بافته می شود این حصیر از نی مردابی که در این منطقه به وفور رشد می کند نیز تولید می شود. این نوع حصیر برای زیرانداز و همچنین پوشش سقف منازل کاربرد دارد. آن را روی تیرهای سقف ساختمان قرار داده و روی آن را با مصالح ساختمانی می پوشانند. بوریابافی فقط توسط مردان انجام می شود.

بوریابافی نوعی بافته حصیری بسیار زیباست که بیشترین کاربرد آن برای زیرانداز و ساخت مضیف بوده و مواد اولیه آن نی هایی می باشد که در اطراف تالاب ها می رویند. منطقه تولید آن شادگان، رفیع، سوسنگرد و دیگرمناطق  یزد است که در نزدیک تالاب ها و هورها می باشد.

 نخل از درختانی است که تقریبا از تمامی قسمت های آن استفاده های متعددی می شود.

هم چنین وضعیت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی منطقه  یزد به گونه ای است که این درخت پر برکت در تمام ابعاد زندگی مردم حضور دارد. برگ های نخل برای بافتن زنبیل، کلاه، در پوش ظروف و … استفاده می شوند. زنبیل برای حمل انواع کالا کاربرد دارد. یکی دیگر از فرآورده های مربوط به نخل جارو است. برای بستن جارو برگ های محکم نخل به کار می روند.

حصیربافی، هنری به قدمت تاریخ

حصیر نه فقط به عنوان کف پوش و زیرانداز، بلکه همراه با تیرهای چوبی به عنوان پوشش سقف خانه ها نیز به کار می رود. در چادرهای عشایری، دیواره چادر را از بافتن نی به ریسمان و موی بز می سازند.

حصیربافی صنعتی است که منحصرا با برگ خشکیده نخل انجام می شود.

برخی از محققان معتقدند که بافتن گلیم و قالی و انواع پارچه ها، سفالگری و کوزه گری از سبد بافی و حصیربافی اقتباس شده است و قدیمی ترین نمونه دستباف به حدود شش هزار سال قبل تعلق دارد.

پیش از دوران نوسنگی، استفاده از الیاف گیاهی و شاخ و برگ درختان رواج داشته است. بررسی نمونه های به دست آمده که با ایزوتوپ کربن 14 سن یابی شده‌اند، نشان می دهد که قدمت آنها به ۷ تا ۹ هزار سال قبل از میلاد می رسد  و در ساخت آنها روش های پیچیدای  همچون بافت مارپیچی و بافت تابیده به کار رفته است.(مقتدایی 1393)

متاسفانه از آنجا که به این هنر در روستاها به صورت سنتی نگاه شده است، عملا نو آوری و خلاقیت های مبتکرانه را نتوانسته است بروز دهد و به همان سبک و سیاق قدیمی باقی مانده است.

لزوم نوآوری در حصیربافی

انتقال این حرفه به شهر و استفاده از نو آوری های روز صنایع دستی، مثل کاربرد مواد اولیه تلفیقی مانند چرم و حصیر و همچنین استفاده از رنگ های متنوع و جوان پسند سبب شده که صنعت حصیر بافی در شهر بر اساس بازار تجارت عرضه و تقاضا، بیش از روستا نمود عینی پیدا کند.

تنوع ساخت از نظر شکل و رنگ های به کار رفته باعث شده است که محصولات این چنینی که به صورت دستی و یا نیمه دستی در شهر تولید می شود بیشتر از ساخته های روستاییان جذابیت بصری داشته باشد.

گفتنی است فراوانی درختان نخل در یزد به بیش از 2000 هکتار با 2 هزار و 600 بهره بردار می رسد و هم اینک 450 نفر به طور رسمی در این حوزه فعالیت دارند.

بیشتر بخوانید:حال بافت تاریخی یزد خوب است

دسترنج این افراد  به بازار استان یزد، کرمان، اصفهان و تهران صادر می شود و از مهمترین سوغات این شهرستان به شمار می آید.

فیلمی از حصیربافی در یزد

منابع : سایت ویزیت ایران،شادیکار،سایت میراث فرهنگی، برنا