آداب و رسوم عید نوروز در آذربایجان غربی

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان غربی، نوروز از کهن‌ ترین جشن‌های به‌ جامانده از دوران باستان است که در جای‌جای ایران جشن گرفته می‌شود و آداب‌ و رسومی پس‌ و پیش این جشن وجود دارد که مردم آذربایجان غربی نیز مانند سایر استان‌ها برای برپایی بهتر این جشن آن آداب را اجرا می‌کنند.

نوروز در آذربایجان غربی، حس و حال خوبی دارد. آداب و رسوم آیین های باستانی و نوروزی در هر کوی و برزن سرزمین هزار رنگ و هزار نقش چهار فصل ایرانیان، حال و هوای خاص خود را دارد و جای شگفتی نیست که یکی از بهترین زمان ها برای ایرانگردی، نوروز باستانی است که همه ساله با استقبال گسترده گردشگران بین المللی نیز مواجه می شود.

یکی از جالب ترین مقصدهای نوروز گردی غرب کشور را میتوان در آذربایجان غربی شاهد بود که همچون استان گلستان (نگارستان ایران)، رنگین کمان اقوام و ادیان بوده و می توان از جهاتی، آن را ایران کوچک دانست و با تخت سلیمان ، شهرت جهانی دارد.

در واقع شکل گیری تمدن های آشور، اورارتو، مانا، ماد و پارس در قبل از اسلام و ظهور سلسله ها و حکومت های محلی در این بخش از ایران بزرگ به همراه حضور اقلیت های دینی متعدد ترک، کرد، ارمنی و آشوری به همراه هم مرزی با سه کشور خارجی موجب شده تا استان آذربایجان غربی بزرگترین مرکز تعامل فرهنگی در کشور باشد.

هر چند در رهگذر زمان آداب و رسوم نوروزی مردم این منطقه یا رنگ باخته، یا دچار تغییر و تحول شده حتی برخی از آنها نیز در دست فراموشی است اما هنوز در برخی از مناطق می توان این آیین های ناب و کهن را به نظاره نشست.

آیین خانه تکانی از آداب و رسوم نوروزی درآذربایجان غربی

در آذربایجان غربی از اواسط اسفندماه، خانه‌ها گرد و غبار یک ساله را با آیین خانه تکانی از رخسار می‌زدایند و رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرند وسعت این رسم که در منطقه به “هیس آلماق” موسوم است آن چنان در یکی دو هفته مانده به عید بیشتر می شود که گاهی مشکل کمبود و قطع آب آشامیدنی شهری را در پی می‌آورد.

بایرام آیئی از آداب و رسوم نوروزی در آذربایجان غربی

مردم آذربایجان غربی هنوز هم اسفندماه را با عنوان بایرام آیئی ” ماه عید” می‌خوانند و مطابق سنت‌های کهن و قدیمی مردم آذربایجان غربی هفته اول اسفند ماه را “چیله قووان” یعنی هفته‌ای که چله زمستان را فراری می‌دهد یا یالانچی چارشنبه “چهارشنبه دروغین” می‌نامیدند و با آیین‌هایی اتمام فصل زمستان را جشن می‌گرفتند.

مراسم تکم گردانی یکی از مراسم آیینی نوروز در آذربایجان غربی

مراسم تکم گردانی یکی دیگر از مراسم نوروزی در آذربایجان غربی است. تکم گردان تقریبا همان عمو نوروز است که با چرخاندن عروسک و شعر خوانی آمدن بهار و عید نوروز را به مردم کوچه و خیابان نوید می دهد.

هفت سین از آداب و رسوم نوروزی در آذربایجان غربی ها

یکی دیگر از آیین های نوروزی که پیشینه بسیار کهن داشته و تا به امروز نیز به حیات خود ادامه داده است، گسترش سفره هفت سین است. البته علت این که چرا باید هفت شی که با حرف سین شروع می شوند در این سفره گذاشت به درستی معلوم نیست آنچه معلوم است این که عدد هفت یکی از اعداد مقدس و مورد احترام ایرانیان کهن بوده است

در نجوم عدد هفت خانه آرزوهاست و رسیدن به امیدها را در خانه هفت نوید می دهند. علامه مجلسی می فرماید: آسمان هفت طبقه و زمین هفت طبقه است و هفت ملک یا فرشته موکل بر آنند.

و اگر موقع تحویل سال هفت آیه از قران مجید را با سین شروع می شوند، نجوا کنند آنان را از آفات زمینی و آسمانی محفوظ می دارد و در آداب و سنن برخی ادیان و هم چنین در بسیاری از موارد سنتی و قبیله ای، عدد هفت اهمیت بارزی دارد، مانند هفت موضع نمازگزار، هفت سلام قرآن، هفت تکبیر در صفا و مروه، هفت آسمان، هفت روز هفته، هفت دیار و هفت دوزخ .

شاید به خاطر همین تقدس عدد هفت بوده است که در سفره عید نوروز هفت شی که هر یک معرف نمادی هستند بر سر سفره گذاشته می شود.

با این اوصاف گستردن سفره هفت سین در میان مردم آذربایجان غربی خصوصا در روستاها آن طور که امروز رواج یافته، معمول نبوده و تنها به باز کردن سفره عید اکتفا می شده است.

از دیگر رسوم درست کردن سبزه عید نوروز است که کدبانوان شهری و روستایی آذربایجان از چند روز مانده به پایان سال دانه های گندم، عدس و … را در ظرفی خیس می کنند و روی آن پارچه نازکی می کشند و هر از گاه روی آن آب می پاشند تا دانه ها اندک اندک جوانه زنند و سبز شوند.

برخی از زنان با سلیقه نیز، این کار را با بذر بر روی کوزه های سفالی انجام می دهند، که پس از چند روز با جوانه زدن و ریشه دواندن سبزه ها، کوزه شکل سبز و زیبایی به خود می گیرد.

سفره عید آذربایجان غربی ها

خانواده های آذربایجانی در گذشته های نه چندان دور، سفره سفید پارچه ای به نام ” بایرام سوفراسی” سفره عید یا ” یمیش سوفراسی” سفره خوراکی را در اتاق مهمان پهن می کردند و هر مهمانی که از راه می رسید پای آن می نشست و صاحبخانه از آنها پذیرایی می کرد.

این سفره در واقع هم سفره پذیرایی بود و هم سفره هفت سین، اما به شکل محلی و قدیمی که بسان امروز از تشریفات مواد آن خبری نبود.

زنان با سلیقه سفره عید را که پارچه ای چهارگوش مربع یا مستطیل بود با استفاده از نخ های رنگین، گل بوته هایی در چهار گوشه آن سوزن دوزی می کردند و ملزومات سفره را به شکل زیبایی روی آن می چیدند و پای همین سفره از مهمانان پذیرایی می کردند.

معمولا در این گونه مجالس بزرگترها در بالا و صدر مجلس و کودکان در پایین سفره می نشستند و مقابل هر دو نفر هم یک بشقاب گذاشته می شد، این نکته گفتنی است که محتویات این سفره حدودا تا پنجاه سال پیش (دهه ۳۰) به غیر از سفره هفت سین به سبک امروزی بود که در بالا از آن یاد شد.

تنقلات سفره هفت سین آذربایجان غربی ها

معمولا در سفره های عید قدیمی و سنتی تنقلاتی مانند نخود، کشمش، مغز بادام و گردو، شیرینی های رنگین، شیرینی نعناعی، سنجد، خرما، انجیر، انار، سیب، ” قیزیل ئوزوم” انگور سرخ، ترشی خربزه یا ترشی انگور، شیرینی کوکه، حلوای خانگی و همچنین موادی مانند: سجوق، سماق، سیر، سکه، لپه، برنج، بلغور و سبزه را به عنوان سفره هفت سین در کنار اقلام یاد شده بالا می گذاشتند، سبزه را معمولا از پخله” باقلا” یا گندم و در برخی خانواده از سنب و… تهیه می کردند.

زنانی که با سلیقه هستند بر روی سبزه چند دانه ذرت بو داده هم می ریختند تا شبیه شکوفه باشد و فرا رسیدن بهار و جریان زندگی را نشان دهد یا کمی نشاسته را در آب حل کرده و به شکل نقطه نقطه روی برگهای باقلا می زدند، پس از خشک شدن روی آنها را با رنگ سرخاب تزیین می کردند.

معمولا در برخی از روستاهای حومه ارومیه مانند جهتلو، رسم بود دعای تحویل سال را پس از خواندن، بر کاسه ای آب فوت می کردند و به باغات انگور می پاشیدند تا برکت زیادی داشته باشد.

در حوزه فرهنگی تکاب، خانواده ها معمولا به یک انگشت زدن به سمنو و سرکه و خوردن چند دانه تخمه، آجیل، سنجد . چشیدن سماق و دندان زدن به سیر اکتفا می کنند. همچنین نوجوانان و بچه ها مقداری از سیر و پیاز را خورده و کمی هم زیر پای خوی می مالند و این جملات را به زبان محلی می خوانند:

بویور بویور بویورولسون، حکم سلیمان اولسون،

چارشنبه بایرامدا سارمساق سوغان یمیشم، ایاقیم آلتنا سورتمشم، آلا چایان کیش

با خواندن این جملات، معتقدند که از شر همه گزندگان مصون مانده و مار و عقرب و رتیل و … به آنها نزدیک نمی شوند. گویند خوردن سمنو باعث زیادی هوش و قدرت بینایی و سرکه و سماق صفرا را از بین برده و سرگیجه را معالجه می نماید و خوردن سیر، سموم را از بدن خارج می سازد و کسی که سیر را در سال نو بخورد با مرگ ناگهانی از دنیا نمی رود.

از تخم مرغ شکنی تا شال اندازی: از مراسم دیگر در آذربایجان غربی می توان به تخم‌مرغ شکنی اشاره کرد. تخم‌مرغ‌ها را در پوست پیاز می‌پختند تا رنگ بگیرد و آن را در بین کودکان به عنوان سوغاتی چهارشنبه توزیع می‌کردند.

زیارت اهل قبور و شهدا

مردم آذربایجان به یکسری رسم و رسوم مذهبی در اعیاد مختلف بسیار علاقه مند هستند و برایشان اهمیت دارد که شادی های خود را با اهل قبور سهیم شوند به همین خاطر در مناسبت های مختلف مخصوصاً عید نوروز اقدام به زیارت اهل قبور کرده و با پخش و توزیع نذری و قرائت فاتحه این رسم را به خوبی به جا می آورند چرا که بر این باورند ارواح مردگان همیشه در ایام مهم چشم به راه شان میباشند و طلب دعا و احسان از بازماندگان خود دارند.

در اعتقادات مسلمانان آذربایجان غربی آخرین روز از سال عارافات آخشامه معرفی شده است که همانطورکه پیش از این اشاره شد در این روز به زیارت اهل قبور می روند و سنگ قبر ها را شسته و گلاب پاشی می کنند و سوره جمعه و فاتحه می خوانند‌.

تحویل سال و دید و بازدید

مردم آذربایجان غربی با نزدیک شدن به زمان تحویل سال خود را با غسل مستحبی برای سال نو تطهیر می کنند و بزرگ خانواده با همراهی همسر و فرزندانش بر سر سفره عید مینشیند و سوره هایی از قرآن مجید را تلاوت کرده و بر تنگ ماهی فوت می کند و بر این باورند که هر گاه ماهی سرخ داخل تنگ وارونه شد نشان دهنده تحویل سال می باشد.

زمانی که سال نو تحویل شد دعای تحویل سال «یا مقلب القلوب و الابصار، یا مدبر اللیل و النهار، یا محول الحول و الاحوال، حول حالنا الی احسن الحال» توسط یک به یک اعضای خانواده خوانده می شود و سپس اولین روبوسی ها و تبریک های نوروز از پای همین سفره هفت سین خانواده با این جمله "بایرامین موبارک اولسون" شروع شده و به این جمله "سنینده بایرامین موبارک اولسون، یوز بله بایراملار گوره سن" ختم می شود.