از کازرون تا کربلا ،‌ شاه بیت اشعار نصرالله مردانی چه بود؟ + فیلم

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، نصرالله مردانی شاعری نوآور و صاحب سبک است و از سویی از سنت سلف پیروی می‌کند و الفاظ و کلمات در حوزه هنر شاعرانه او رام و فرمان برند. اشعار او در قالب‌های شناخته شده عروضی است و خود معتقد است: «این قالب نیست که نو یا کهنه بودن شعری را می‌رساند؛ بلکه محتوای شعر نو بودن آن را تعیین می کند . در واقع شعری نو هست که با شرایط و نیاز‌ها هماهنگ باشد و مفاهیم و معانی نو به همراه داشته باشد ، حالا می خواهد در هر قالبی بیان شود. »

زندگینامه

زنده‌یاد مردانی متولد سال ۱۳۲۶ در کازرون بود و  در سال ۸۲ در کربلا درگذشت. استاد مردانی اهل کازرون بود و از کودکی به دلیل علاقه خانوده‌اش به شعر با این فضا آشنایی داشت. اولین شعر او که به صورت جدی سرود برای امام زمان (عج) بود که در یکی از مجلات آن روز چاپ گردید. او همیشه مقداری از درآمد خود را به خریدن کتاب‌های مختلف بخصوص کتاب‌های ادبی اختصاص می‌داد. او در سال ۱۳۵۲ ازدواج کرد که حاصل این ازدواج چهار فرزند دختر و یک پسر بود. بسیاری از اشعار مردانی که روحیه‌ی مذهبی و آزاد اندیشی داشتند به دلیل شعله ور شدن انقلاب در سال‌های ۵۲ تا ۵۷ حال و هوای سیاسی به خود گرفت و در اشعارش فضای خفقان آن روز‌های حاکم بر جامعه را به تصویر می‌کشید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و شروع جنگ تحمیلی ایران و دفاع مقدس، مردانی در عرصه‌ی مطبوعات و رسانه حضور چشمگیری پیدا کرد. او با اشعارش روح شجاعت را در جان رزمندگان می‎‌دمید. اشعار نصرالله مردانی در دوره‌ی بعد از انقلاب حال هوای عارفانه و فلسفی به خود گرفت و با مضامین آفرینش و عظمت خلقت اشعار ماندگاری سرود.

فعالیت ها و سبک هنری 

از مرحوم مردانی دفتر‌های شعر بسیاری به‌جامانده است که می‌توان به «الماس آب»، «قیام نور»، «خون نامه‌ی خاک»، «آتشِ نی»، «ستیغ سخن» و سرانجام «قانونِ عشق» که مجموعه کامل اشعار مرحوم مردانی می باشد ، اشاره کرد. در این میان مجموعه‌ی خون نامه‌ی خاک به خاطر تأثیر تاریخی‌اش در روند شعر انقلاب و همچنین روایت دفاع مقدس و خونین ملت ایران اهمیتی خاص دارد. این کتاب در سال ۱۳۶۴ به عنوان کتاب برگزیدهٔ سال انتخاب شد. در توضیح یکی از غزل‌های این مجموعه نوشته شده است: «این شعر در لحظات شروع حمله والفجر، در کنار رزمندگان اسلام در سنگر سروده شده است».


در خم خورشیدیِ دل، جوش جوشی دیگر است / می‌فروش عشق اینجا، می‌فروشی دیگر است

باده‏‌ی توحید می‌جوشد به جام عاشقان / در میان باده‌نوشان نوش نوشی دیگر است

در مدار عشق می‌خواند زمین آواز عشق / پای این هفت‌آسمان امشب به دوشی دیگر است
 
 
مردانی شاعر توانای انقلاب اسلامی توانست با ترکیب‌سازی و نوآوری‌های خود، افق‌های تازه‌ای را برای شاعران نوپای انقلاب بوجود آورد و از طرفی با مطالعه و غور فراوان در آثار گذشتگان هرگز گرفتار سراب تقلید نشد و از این‌رو آثارش در همان سال‌های اولیه پیروزی انقلاب اسلامی مورد تقلید بسیاری از شاعران جوان انقلاب واقع شد. و در نهایت با پیوند حماسه و غزل در ادبیات فارسی ،به  غزلسرای حماسه مشهور شد و نامش به عنوان یکی از بنیان‌گذاران غزل حماسی در تاریخ ادبیات معاصر به ثبت رسید . استاد مردانی در سال ۸۲ نیز به عنوان چهره ماندگار ادبیات فارسی در همایش چهره های ماندگار برگزیده شد .  دکتر اسماعیل حاکمی درباره سبک هنری استاد مردانی می‌گوید: «هر چند بیشتر اشعار مردانی در قالب غزل است، ولی همان طور که در دوران مشروطیت، شعرای نهضت ملی عصر مشروطیت از قالب غزل برای مبارزه با نظام استبدادی آن زمان استفاده کردند و بزرگ‌ترین شاعران آن دوره مثل: عشقی، عارف و دهخدا در قالب غزل مضامین حماسی خلق کردند، در دوران پیروزی انقلاب اسلامی هم شعرایی از جمله مردانی و دیگر شعرای دوره انقلاب از قالب غزل برای سرودن مضامین انقلابی استفاده کردند و تحولی در این نوع شعر که شعر عاطفی و غنایی بود ایجاد کردند و رنگ حماسی به آن بخشیدند.» یکی دیگر از ویژگی‌های شعر مردانی به ویژه در کتاب «قیام نور» قرار دادن نماد‌های ملی و اسطوره‌ای در کنار نماد‌های دینی و آیینی است. مردانی با طرح چهره‌های مذهبی و ملی سعی در ارائه الگو‌هایی دارد که جانشان را در دفاع از ارزش‌های دینی و مرز‌های جغرافیایی ایثار کرده‌اند و نامشان به نماد تبدیل شده است. او با طرح این نماد‌ها الگوسازی می‌کند و رزمندگان را به پیروی از این الگو‌ها ترغیب می‌کند. نام نصرالله مردانی در کنار واژه‌هایی مثل «فتح»، «ظفر»، «پگاه»، «سحر»، «شهید»، «گل» و «لاله» از نام‌هایی بود که فاتح دهه شصت و سال‌های جوش و خروش انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بود. آن روز‌ها کمتر می‌شد که دوستدار شعر باشی و دنبال دفتر شعری از نصرالله مردانی نباشی، آن روز‌ها کمتر پیش می‌آمد که شاعری جوان باشی و ناخودآگاه تحت تأثیر زبان و اندیشه‌ی شعری نصرالله مردانی قرار نگرفته باشی. زنده‌یاد نصرالله مردانی آن روز‌ها به پاس مجاهدت و اخلاص خود در سرایش، به خوبی توانسته بود در مرز «مخاطبان هنری شعر» و «مخاطبان عمومی شعر» قدم و قلم بزند. با اینکه پایتخت‌نشین نبود سرشناس بود و صدایش آن‌قدر رسا بود که به تریبون‌های انقلاب برسد. البته باید توجه داشت او از پایتخت ایران دور بود، ولی از پایتخت شعر و پایتخت جنگ خیلی دور نبود. بسیاری از شعر‌های مردانی در دوران جنگ و دفاع مقدس، با خاطره‌های حماسی حافظه‌ی جمعی ما گره خورده‌اند. شعر‌هایی مثل:

«از خوان خون گذشتند صبح ظفر سواران /  پیغام فتح دارند آن سوی جبهه یاران»

«سمند صاعقه زین کن سواره باید رفت / به عرش شعله سحر با ستاره باید رفت»

«من واژگون من واژگون من واژگون رقصیده ام / من بی سر و بی دست و پا در خوابِ خون رقصیده ام»

«جنگ، جنگ است، بیا تاصف دشمن شکنیم / صف این دشمن دیوانه‌ی میهن شکنیم»

آثار نصرالله مردانی 

الماس آب

آتش نی

قیام نور
سمند صاعقه
خون‌نامه‌ی خاک (برنده کتاب سال سال ۱۳۶۴)

گل باغ آشنایی (تألیف و گردآوری)
ستیغ سخن (تذکره‌ی منظوم که در آن نام بیش از دوهزار شاعر از ظهور شعر تا زمان نیما و از بیش از یکصد و پنجاه تذکره نام برده شده است)
حافظ از نگاه مردانی (تصحیح دیوان حافظ)

قانون عشق ( دیوان اشعار)
چهارده نور ازلی
شهیدان شاعر (تالیف و گردآوری)
آخرین اثر مرحوم مردانی با نام «دائرةالمعارف شعر فارسی برای ائمه (ع)» بود که به علت بیماری و مرگ او ناتمام باقی‌ماند. در این دائرةالمعارف قرار بود همه شعر‌های فارسی که در طول تاریخ برای ائمه (ع) سروده شده‌است، جمع‌آوری شود و مردانی در زمان حیاتش حدود ۱۰ هزار بیت شعر، را در این اثر جمع‌آوری کرد.

اشعار مردانی در کتاب‌های درسی

 بسیاری از اشعار استاد مردانی در دهه ۶۰ ، ۷۰ و ۸۰ در کتاب هار درسی ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان حضور داشت که از جمله انها می توان به موارد زیر اشاره کرد. 

 "‌ای خدای بزرگ و هستی بخش " در دینی چهارم دبستان 
 " شب رفت و سپیده سر کشیده " در کتاب فارسی پنجم دبستان
  "مادر‌ای مریم بزرگ زمان " در کتاب فارسی اول دبیرستان 
  "بر دوش زمانه لحظه‌ها سنگین بود " در کتاب ادبیات سوم دبیرستان 

"از خوان خون گذشتند صبح ظفر سواران پیغام فتح دارند آن سوی جبهه یاران"

درگذشت 

نصرالله مردانی سرانجام در ۱۹ اسفند سال ۸۲ پس از دست و پنجه نرم کردن با بیماری سرطان ، درگذشت. وی که تمام عمر خود را با عشق به اهل بیت سپری کرده بود، در ایام بیماری تنها آرزوی زیارت امام حسین (ع)  داشت و در تب عشق زیات کربلا می سوخت و در نهایت با عنایت معشوق توانست برای اولین و آخرین بار خود را به زیات حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) برساند و در بین الحرمین جان به جان آفرین تسلیم کند.  پیکر مرحوم مردانی پس از درگذشت به محل زادگاهش منتقل شد و در کازرون به خاک سپرده شد. 

دکتر حدادعادل درباره آخرین روزهای زندگی نصرالله مردانی اینگونه میگوید :

«مردانی شعر زیاد گفت، شعر خوب هم زیاد گفت اما مرگش زیباترین شعر او بود. آخرین شعر مردانی چگونه مردن او بود . باور من این است که امام حسین (ع) او را قبول کرده بود. این نقطه پایان امضایی بود که خداوند بر پای تمام صفحات شعر او گذاشت . 

 منبع : 

http://hvasl.ir

https://www.daneshchi.ir 

مجله یاد یاران (ویژه نامه درگذشت نصرالله مردانی)