پخش زنده
امروز: -
پژوهشگر تاریخ اسلام : مهدویت‌نگاری موضوعی مورد اجماع شیعه و سنی است.
نشست «سیری در مهدویت‌نگاری شیعه با تأکید بر کتاب منتخب‌الاثر» در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
به گزارش خبرگزاری صدا وسیما ، به نقل از عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست «سیری در مهدویت‌نگاری شیعه با تأکید بر کتاب منتخب‌الاثر»، شنبه ۱۳ اسفندماه ۱۴۰۱ با حضور سعید طاووسی مسرور؛ نویسنده و پژوهشگر تاریخ اسلام و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و اسماعیل اثباتی؛ استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علامه طباطبایی در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
اسماعیل اثباتی گفت: مهدویت‌نگاری موضوعی مورد اجماع شیعه و سنی است. در سه کتاب از کتاب‌های سنن که دومین مرتبه اهمیت و اعتبار را نزد اهل سنت دارند، ابواب اختصاصی درباره روایت‌های مخصوص مهدویت موجود است. در میان منابع اهل سنت آثاری نیز از اساس درباره مهدویت نوشته شده است.
وی در این نشست بیان کرد: برخی تصور می‌کنند که مهدویت‌نگاری فقط در فرهنگ شیعه وجود دارد، اما من قبل از ورود به بحث می‌خواهم به مهدویت‌نگاری در اهل سنت بپردازم، زیرا مهدویت‌نگاری موضوعی مورد اجماع شیعه و سنی است و در سه کتاب از کتاب‌های سنن که دومین مرتبه اهمیت و اعتبار را نزد اهل سنت دارند، ابواب اختصاصی درباره روایت‌های مخصوص مهدویت موجود است. در میان منابع اهل سنت آثاری نیز از اساس درباره مهدویت نوشته شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با معرفی چندین کتاب گفت: کتاب «المصنف» اثر ابوبکر عبد الرزاق بن همام صنعانی در باب «المهدی» ۱۰ حدیث نقل کرده و بعد از آن در باب «اشراط الساعه» به برخی موضوعات مربوط به مهدویت اشاره می‌کند. همچنین کتاب «الفتن» اثر حافظ ابوعبدالله نعیم بن حماد المروزی در ۱۰ بخش به موضوعات مربوط به فتنه‌های آخرالزمان اختصاص یافته و عمده روایات مربوط به حضرت مهدی در این کتاب در بخش پنج و بعد از آن ذکر شده است. کتاب «المصنف فی الاحادیث و الآثار» اثر عبدالله بن محمد بن ابی شیبه الکوفی در باب «الفتن» ۱۶ حدیث درباره مهدویت آورده است.
این مدرس دانشگاه با اشاره به کتاب‌های ویژه مهدویت در اهل سنت، افزود: «اربعون حدیث» اثر ابونعیم اصفهانی کتابی است که از بین رفته، اما اربلی در کتاب «کشف الغمة فی المعرفة الائمة» همه روایات آن را به همان ترتیب آورده است. همچنین کتاب «البیان فی اخبار صاحب الزمان (ع)» اثر ابوعبد الله محمد گنجی شافعی درمقدمه اذعان می‌کند که تنها احادیثی را آورده که از طریق اهل سنت، روایت شده و ۷۰ روایت نقل کرده است. در کتاب «العرف الوردی فی الاخبار المهدی (ع)» اثر جلال الدین عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی نیز ۲۰۰ حدیث جمع‌آوری شده است و مولف در نهایت می‌نویسد: مهدی (ع) یکی از خلفای دوازده‌گانه است که در حدیث جابر بن سمره ذکر شده است.
اثباتی در ادامه درباره مهدویت‌نگاری در شیعه، افزود : در شیعه مهدویت‌نگاری از زمان امام رضا (ع)، شروع شد. روایت‌های مربوط به مهدویت روایت‌هایی هستند که از رسول اکرم (ص) و ائمه قبل هم مطرح شده است، اما اینکه کتابی که فقط درباره مهدویت باشد، از زمان امام رضا (ع) به‌وجود آمد و علت آن به‌وجود آمدن فرقه واقفیه در این دوره تاریخی است.
وی ادامه داد: در عصر امام رضا (ع)، موضوع مهدویت بیش از پیش در مباحث فکری شیعیان مطرح شد و شیعیان برای روایاتی که فرقه واقفیه مطرح می‌کردند، پاسخ‌هایی آماده و جمع‌آوری می‌کردند و اینگونه کتاب‌هایی درباره مهدویت به‌وجود آمد. البته کتاب‌هایی که در عصر خود معصومین نگاشته شده بود از بین رفته، اما اطلاعاتی که آن‌ها جمع‌آوری کردند به‌گونه‌ای به دست ما رسیده است.
این نویسنده و مدرس دانشگاه همچنین گفت: ما در دوره غیبت صغری بازهم با مسئله مهدویت مواجه هستیم. در این دوره یکی از مهم‌ترین بحث‌ها و شبهاتی که مطرح می‌شد از سوی زیدیه بود و این شبهات به قدری بود که شیعیان شروع کردند کتاب‌هایی را به رشته تحریر در بیاورند، مثل کتاب «اخبار قائم» که روایت‌های آن در کتاب کافی اثر شیخ کلینی به دست ما رسیده است. اولین کتابی که در دوران غیبت کبری اختصاصا درباره مهدویت نوشته شده «غیبت نعمانی» بود. اهتمام کسانی که درباره مهدویت کتاب می‌نوشتند این بوده که شبهات شیعیان را پاسخ دهند، زیرا در این دوره شبهات زیادی مطرح شده بود که شیعیان را دچار تزلزل کرده و رسالت نویسندگان آن زمان حفظ کیان تشیع بود.
اثباتی بیان کرد: چیزی که در دوران غیبت کبری خیلی مطرح بوده این مساله است که دوران غیبت کبری خیلی طولانی‌تر از عمر معمول یک انسان است که شیخ صدوق در کتاب «کمال الدین و تمام النعمه» به این شبهه چنین پاسخ می‌دهد که مسئله غیبت مسئله اختصاصی اسلام و تشیع نیست، بلکه در ادوار و ادیان مختلف هم وجود داشته است. شیخ طوسی کتابی اختصاصی در زمینه غیبت نگاشته است. شیخ طوسی در این کتاب علاوه بر روایت‌ها و دلایل نقلی، دلایل عقلی هم آوره و می‌گوید در هر زمان باید امامی وجود داشته باشد و دنیا بدون امام نمی‌تواند باشد. از کتاب شیخ صدوق و کتاب شیخ طوسی که درباره مهدویت نوشته شده‌اند به‌عنوان الگو استفاده می‌شود.
وی درباره کتاب «منتخب‌الاثر» افزود: کتاب‌هایی که علما می‌نوشتند عمدتا در پاسخ به نیاز‌ها بود و مسئله مهدویت هم با سؤال‌هایی که فرقه‌ها مطرح می‌کردند به عنوان نیاز زمانه محسوب می‌شد. بابیت و بهاییت با سوء‌استفاده از مساله مهدویت ابتدا ادعای مهدویت کردند و سپس مدعی منسوخ شدن دین اسلام شدند که نیاز است دین جدیدی به‌جای آن بیاید. در دوره‌ای که تبلیغات بابیت و بهائیت زیاد شد، آیت‌الله بروجردی برای پاسخ به شبهات آن‌ها و دفع تبلیغاتشان ۳۰ شب از ماه مبارک رمضان شروع به سخنرانی درباره مهدویت می‌کند و آیت‌الله صافی گلپایگانی این مباحث را تبدیل به کتاب کرد که حاصل آن کتاب «منتخب الاثر» شد.
در کتاب «منتخب‌الاثر» نوع نگاه، روایی است
در این نشست همچنین سعید طاووسی مسرور، درباره وجود روایت‌های فراوان در اهل سنت درباره مهدویت گفت: اهل سنت در این زمینه روایت‌های فراوان دارد و به همین دلیل می‌توان ادعای اجماع برسر اصل مهدویت کرد. فقط ابن خلدون است که اصل مهدویت را قبول ندارد. خود اهل سنت کثرت روایاتی را که مهدی (ع) فرزند فاطمه (س) است، می‌آورند و به این مسئله و شبهه ابن خلدون اینگونه پاسخ می‌دهند؛ بنابراین اصل مهدویت برای آن‌ها یک مسئله حل شده است. شیخ عبدالمحسن الاعباد؛ استاد دانشگاه مدینه منوره در دل وهابیت کتابی نوشته که در آن می‌گوید ما اهل سنت به مهدویت و اینکه یکی از فرزندان فاطمه (س) ظهور خواهد کرد و جهان را پر از عدل و داد می‌کند، اعتقاد داریم و برای این ادعای خود ادله فراوانی در کتابش می‌آورد.
وی در ادامه از علامه کلینی سخن به میان آورد و بیان کرد: علامه کلینی فرد بسیار مهمی در دوره غیبت صغری به‌شمار می‌آید و نقش مهمی در تحکیم اعتقاد به حضرت حجت دارد. شیخ مفید هم یکی از دلایل خود برای اعتقاد به امام زمان از کتاب حسن‌ابن محبوب می‌داند که این کتاب ۳۵ سال قبل از ولادت حضرت نوشته شده و از دو غیبت هم در آن یاد شده است.
طاووسی مسرور با اشاره به گونه‌شناسی تالیف‌های مهدوی شیعی، ادامه داد: گونه‌شناسی تألیف‌های مهدوی شیعی انواع جالبی دارد، ولی در ابتدا به خاطر مسئله حیرت به مفاهیم امامت، حیرت و اصل غیبت می‌پردازند و هرچه جلوتر می‌رویم متوجه می‌شویم که همه این آثار می‌خواهند یک جمله پاسخ دهند و آن شبهه‌ای است که آیا اصلا چنین امامی هست یا نه؟ و اگر هست چگونه است؟
این نویسنده و مدرس دانشگاه افزود: تعریف نیابت نواب اربعه راهی است برای اثبات اصل وجود حضرت حجت (عج)، زیرا تمام کسانی که در طول تاریخ ادعای مهدویت کردند با مرگشان این ادعا به پایان می‌رسد و هیچ راه ارتباطی با پیروان خود نگذاشته بودند؛ بنابراین خود دستگاه نیابت که ادامه نهاد وکالت است نشان از این اصالت دارد.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به کتاب «منتخب‌الاثر»، بیان کرد: درباره چرایی نگارش این کتاب باید گفت که این کتاب به همت آیت‌الله بروجردی و تلاش آیت‌الله صافی گلپایگانی تألیف شد. اهتمام صافی گلپایگانی به امام زمان (عج) به قدری زیاد بود که از او با عنوان شیخ صدوق زمان یاد می‌شود. در کتاب «منتخب‌الاثر» نوع نگاه، روایی است که ذیل هر موضوعی مهم‌ترین روایات سنی و شیعه جمع‌آوری شده است. اگر به میزان زحمتی که آیت‌الله صافی گلپایگانی کشیده، توجه کنیم متوجه می‌شویم که اون بسیار دقیق و مبتنی بر آثاری که وجود داشت، جمعا ۸۳۰ روایت را در ذیل موضوعات متعدد استخراج کرده است.
طاووسی مسرور گفت: یکی از موضوعاتی که روی آن خیلی شبهه می‌کنند، تعداد ائمه است، درصورتی‌که در کتاب «منتخب‌الاثر»، ۲۴۳ روایت درباره ائمه، ۲۵۲ حدیث درباره اصل مهدویت، ۳۴ حدیث درباره تاریخ ولادت، سرگذشت و معجزات امام زمان (عج)، ۵۳ روایت درباره غیبت صغری وکسانی که امام زمان (عج) را ملاقات کردند و ۱۲۸ روایت درباره علائم ظهور آمده است و این نشان از اهمیت حفظ شیعه دارد. ما می‌گوییم که امامت و مهدویت توأمان بوده و عمده مباحث این کتاب هم حول این موضوع است. پس اگر کسی بخواهد عصاره مهدویت‌پژوهی آیت‌الله صافی‌گلپایگانی را ببیند در کتاب «معارف دین» که سه جلد پرسش و پاسخ است، ایشان به پرسش‌هایی درباره مهدویت پاسخ می‌دهد.
این نویسنده و مدرس دانشگاه در بخش پایانی سخنان خود کتاب‌های «خورشید مغرب» اثر محمد‌رضا حکیمی، «کشف الحق» اثر میر محمد صادق خاتون‌آبادی، کتاب «النور فی الامام المستور» اثر شیخ محمدباقر بهاری همدانی و «خط امان» اثر امامی کاشانی را به‌عنوان اثر‌هایی کامل و جامع درباره مهدویت و امام عصر (عج) معرفی کرد که خواندن آن‌ها اگرچه سخت، اما برای شیعه لازم است.
نظر شما