میزان تولید و صادرات پسته در کشور

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما آقای دکتر ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران با
شبکه رادیویی اقتصاد در برنامه مجله کشاورزی درخصوص موضوع آفات و استفاده از سم در باغات پسته گفتگو کرده است.
سؤال: برخی از شهروندان سؤال کردند که این سموم جریان اش چه است؟ یک جا‌هایی هم نوشته اند سموم پسیل برای باغ‌های پسته این پسیل چه است؟
قاسمی: در بحث سم و استفاده از سم در باغات پسته یک روال معمولی است در همه جای دنیا. به هر حال قیاس شاید خیلی درست نباشد، ولی سم برای درخت مثل دارو است برای انسان. آن سم مبارزه می‌کند با یکسری از آفات و بیماری‌هایی که ممکن است درخت پسته یا باغات ما یا محصولات کشاورزی با آن روبرو باشد. اشکالی که الان وجود دارد موضوع تأمین سم مورد استاندارد است. نه اینکه سمومی که استفاده می‌شود استاندارد نیست، ولی متأسفانه به دلیل شرایط اقتصادی که وجود دارد و بعضی از سودجویان از سمومی یا وارداتی یا در داخل به صورت تقلبی سمومی را استفاده می‌کنند که هم به گیاه آسیب بزند وهم ممکن است اثرات سوئی داشته باشد.
سؤال: یعنی این داخلی‌ها دست ساز است؟
قاسمی: نخیر ما کارخانجات اگر اشتباه نکنم قریب به ۱۵ یا ۱۶ کارخانه معتبر استاندارد تولید سم در کشور داریم که این سموم است، ولی متأسفانه شرایط اقتصادی بعضی وقت‌ها بعضی از سودجویان را به سمت و سویی می‌برد که تقلب را هم داشته باشند هرچند که این تقلب خوشبختانه در بحث باغات پسته به دلیل هوشیاری پسته کاران ما و اینکه پسته یکی از اقلام مهم کشاورزی ایران است که شاید به قبل از میلاد مسیح هم برگردد تاریخچه تولید پسته در ایران، در نتیجه کمتر استفاده می‌شود. این مباحث مربوط به سموم و اثرات سم بر ریه، سموم تقلبی و اثرات سم بر روی پسته که به مصرف انسانی می‌رسد بیش از آنکه قابل توجه باشد تبلیغات است. یعنی نکته‌ای نیست که باعث نگرانی مردم شود به دلیل اینکه همین که احساس می‌کنیم که ممکن است آلوده باشد، ما در ۱۰ ماهه امسال بیش از ۴۶ هزار تن صادرات پسته مان بوده است.
سؤال: عدد قابل توجهی است.
قاسمی: این پسته‌ای که صادر می‌شود به کشور‌هایی دارد صادر می‌شود که معمولاً استاندارد‌های بسیار سختگیرانه دارند و در نتیجه نشان می‌دهد که بیش از اینکه ما نگران این بحث باشیم بایستی دوستان ما در بحث وزارت جهاد کشاورزی و دست اندرکاران نگران این باشند که ما مسائل و مشکلات تولیدکننده‌ها را برطرف کنیم که برگردیم به جایگاهی که پسته ایران در دنیا داشت. در محصولات کشاورزی به طور عام عرض می‌کنم ایران را با سه محصول می‌شناسند، پسته، زعفران و خاویار.
سؤال: فرش هم است؟
 قاسمی: ما فرش را محصول کشاورزی نمی‌دانیم، ولی در حوزه کشاورزی هرچند که فرش هم به نوعی مربوط به آن می‌شود، ولی پسته زعفران خاویار و فرش مشخصه‌های کالا‌های سنتی ایران هستند که در همه بازار‌های دنیا حضور دارند واصولاً ایران را با این‌ها می‌شناسند و خوشبختانه در همه جای دنیا بابت این محصولات استاندارد‌های بسیار سختگیرانه‌ای است، ولی با وجود استاندارد‌ها ما صادرات مناسبی را داریم. نگرانی از بابت اینکه سموم ممکن است بیماری زا باشند نداریم نگرانی مان در این راستا است که کمبود سم را بعضی وقت‌ها داریم.
سؤال: کمبود سموم استاندارد.
قاسمی: بله سموم استاندارد را بعضی وقت‌ها داریم که این باعث می‌شود که یک فرصتی را به بعضی از سودجویان بدهد که خیلی نگران آن بحث نیستیم و شنوندگان ما هم خیلی نگران این بحث نباشند.
سؤال: خود پسته یک لایه پوششی رویش دارد وقتی تازه است. این پوست نازک می‌تواند محافظت کند از آن پسته‌ای که داخل است حالا از هر سمی که استفاده کرده باشند، می‌تواند محافظت کند این پوست نازک یا نمی‌تواند؟
قاسمی: بله دقیقاً این کار را می‌کند، ولی وقتی که پسته روی درخت است بعد از اینکه پسته چیده می‌شود و می‌آید در کارگاه‌ها برای فرآوری هرچه که آن بماند، چون پوست مرطوبی است و این رطوبت باعث می‌شود که در بعضی از مواقع قارچی با نام آفلاتوکسین رشد کند که آن مشکل زا است، ولی با توجه به وجود کارگار‌های فرآوری استانداردی که در استان کرمان و استان سمنان این دو استان دامغان و رفسنجان و انار و زرندیه ساوه این‌ها را، چون من خودم از نزدیک دیده ام می‌توانم قسم بخورم که این‌ها کارگاه‌هایی هستند که به شدت استاندارد هستند و اصلاً می‌شود گفت پایگاه‌های صادرات پسته ایران هم هستند. تعاونی پسته رفسنجان یک تعاونی است که ۷۵ هزار باغدار عضو آن هستند و تأسیسات و تجهیزاتی را که دارد با استاندارد‌های روز دنیا برابری می‌کند. عرض کردم ما خیلی نگران این مباحث نیستیم.
سؤال: اگر بعد از اینکه چیده می‌شود از درخت بلافاصله وارد مرحله فرآوری و گرفتن پوست شود دیگر این مسئله سم اصلاً محلی از اعراب ندارد مگر اینکه بماند؟
قاسمی: مگر اینکه بماند یا شرایط نگهداری شرایط نامناسبی باشد.
سؤال: این‌هایی که می‌آورند در بازار چطور؟
 قاسمی: مشکلی ندارد تازه خوری است این تازه چیده می‌شود و تازه می‌آید اگر ملاحظه بفرمایید به دلیل رطوبتی که دارد اگر یک مدتی بماند آن پوسته خوشرنگ آن سیاه می‌شود و آن معلوم است که مانده است و ظاهرش را خراب می‌کند و مشتری هم نمی‌خرد.
سؤال: فکر می‌کنید کشاورزان باید بیشتر به غیر از مسله سم بیشتر نگران چه باشند یا دغدغه چه را داشته باشند برای داشتن یک محصول با کیفیت که بتواند حرف اول را همچنان در صادرات بزند؟
قاسمی: کشاورز ما نباید دغدغه‌ای داشته باشد کشاورز ما باید دغدغه اش تنها تولید بایستی باشد. اصل موضوع همین است کشاورز ما باید به سمت و سویی حرکت کند که دغدغه اش فقط تولید باشد مسئولین سیاستگذاران و کسانی که به نوعی می‌شود گفت پشتیبان حالا چه دولت چه تشکل‌ها چه قوه مقننه و دستگاه‌هایی از این دست این‌ها باید تلاش کنند که مشکلات کشاورز را حل کنند. پسته ما تا قبل ۵ یا ۶ سال پیش اولین تولیدکننده دنیا بوده ایم. امروزه از نظر سطح باز هم اولین تولیدکننده دنیا هستیم، اما از نظر مقدار با توجه به مباحث سرمازدگی خشکسالی و گرمازدگی سالجاری و از بین رفتن ۹۰ درصد پسته استان کرمان که ۵۰ درصد پسته کل کشور را هم تأمین می‌کند از نظر تولید ما بعد از امریکا و ترکیه سومین کشور قرار گرفته ایم. ما تولیدمان در واحد سطح اگر میانگین آن را بخواهیم نگاه کنیم در بهترین حالت ۹۰۰ کیلو در هکتار برداشت پسته مان است.
سؤال: آیا پیش بینی نشده بود؟
قاسمی: ما ۹۰۰ کیلو در هکتار برداشت مان است درحالی که متوسط برداشت هکتار در امریکا ۳ و نیم در هکتار است این معلول چند علت است یکی بهره وری پایینی است که ما داریم ببینید سیستمی که ما استفاده می‌کنیم در آبیاری سیستم معمولاً به طور عمومی عرض می‌کنم. ما به صورت سیستم غرق آبی دارد باغات پسته را آب می‌دهیم. درحالیکه باید این روش اصلاح شود و به آبیاری تحت فشار، قطره‌ای و قطره‌ای زیرسطحی برسد تا بهره وری را در آب بالا ببریم.
سؤال: الان چند درصد از زمین‌ها تحت پوشش آبیاری سیستم جدید هستند؟
قاسمی: آماری ندارم، ولی خیلی هایشان به این سمت و سو رفته اند. درخت پسته ۵ سال نیاز دارد که بماند تا به باروری برسد و تا ۴۵ سالگی هم باروری دارد یعنی درختی است که ۴۰ سال محصول می‌تواند بدهد. یک عمر را پوشش می‌دهد، اما بایستی ما به سمت و سویی حرکت کنیم منظور من از ما کشاورز نیست مایی که پشتیبان قضیه هستیم باید به سمتی برویم که مکانیزاسیون را بیاوریم به باغات پسته، بایستی اصلاح نژاد ژنتیکی روی درختان پسته داشته باشیم تا بتوانیم تولید در واحد سطح را بالا ببریم. ما بیش از ۹۰ گونه پسته در داخل کشور داریم تولید می‌کنیم.
سؤال: عدد قشنگی است. ۹۰ نوع پسته. در کل کشور ۵۳۰ هزار هکتار باغات پسته داریم که ۱۰۰ هزار هکتار آن مربوط به نهال و ۴۳۰ هزار هکتار آن درختان بارور هستند میانگین عملکرد پسته در کشور ۹۳۰ کیلو در هر هکتار و در امریکا ۳ هزار کیلو در هر هکتار است اینطور که گفته شده است پسته ۲۳ آفت و ۳ بیماری مهم در کشور دارد و در مناطق بیشتری گسترش یافته است ازجمله در حاشیه زنجان و با توجه به مزیت اسمی و قیمت بالا و عملکرد پایین هم کاشت آن برای کشاورز صرفه و توجیح دارد البته و همین طور سیاست مؤسسه تحقیات علوم باغی این است که کاشت پسته را در بعضی از استان‌ها محدود کند تا بتواند بیشتر به این موضوع بپردازد.آقای دکتر ۹۰ گونه پسته در ایران، خیلی عدد خوبی است. ما سه چهار نوع بیشتر نمی‌شناسیم. حیف است این محصولی که اینقدر تنوع دارد و حرف اول را در دنیا می‌زند می‌گویند مزه‌ای که پسته ایرانی دارد هیچ کشوری ندارد.
 قاسمی: مغز پسته ایران ۵۶ درصد چربی دارد این عدد در پسته‌ای که در امریکا و در ترکیه کشت می‌شود ۵۲ درصد است خود این ظاهر قشنگی است از نظر ظاهری شکل پسته ایران بسیار زیبا است نسبت به رقبا. همانجور که اشاره کردید طعم پسته ایران هم بی نظیر است. وقتی ما ۹۰ گونه داریم اکبری داریم کله قوچی داریم فندوقی داریم احمدآقایی داریم زرندیه داریم آب قندان داریم تنوع این گونه‌ها تنوع مزه را هم به دنبال دارد. درحالیکه کشور‌های رقیب ما یکی دو نوع دارند. ما از نظر ظاهری پسته ما هم تقریباً بی نظیر است. مشتری پسندی پسته ما دارد، اما متأسفانه در شرایط رقابتی در بازار دنیا پسته کشور‌های رقیب ما ارزانتر است چرا، چون این خصوصیات پسته ما را هم ندارد. یکی اینکه می‌خواهند بازار را بگیرند دامپینگ نمی‌خواهند بکنند، ولی چون حجم این تولیدشان بالا است نسبت به شرایط فعلی ما و هزینه‌های تمام شده شان پایین است ما اگر در واحد سطح بخواهیم مقایسه کنیم واحد سطح در یک باغ پسته ما ۲۰ تا ۳۰ نفر در زمان برداشت نیروی انسانی دارد اگر به سمت و سویی پیش برویم که درهمان واحد سطح مکانیزاسیون را ببریم این تبدیل می‌شود به ۲ نفر یعنی اینکه امکانات و تجهیزت و دانش را آورده ایم و هزینه‌های سربارمان را پایین آورده ایم. امروزه در دنیا نه فقط در پسته بلکه در همه محصولات کشاورزی رقابت بر سر سنت است ما بتوانیم یک سنت ارزانتر در بازار بیاییم طبیعتاً مشتری می‌آید طرف ما. در بازار محصولات غذایی در دنیا رقابت بسیار تنگاتنگ است و این که ما الان پسته ما به بیش زا ۶۵ کشور دنیا دارد صادر می‌شود نشان می‌دهد که ما هیچ نگرانی نبایست برای باغدار به وجود بیاوریم باید با خیال آسوده به تولید بپردازیم. پسته تولیدی کشور در هر سال حدود ۱۰ درصد آن مصرف داخل می‌شود. حدود ۹۰ درصد آن صادر می‌شود ما در سال ۹۶ براساس آماری که گمرک منتشر کرده است ۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار صادرات پسته مان بوده است. یعنی فعالیتی است که هم سودآور است با وجود اینکه واحد بهره وری ما پایین است، ولی برای باغدار همچنان صرف می‌کند که کار کند. روی ارزآوری آن باید حساب کنیم. ما در سال ۹۶، ۱ و ۲ دهم میلیارد دلار صادرات داشتیم در ۹۷ نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار و در ۹۸ نزدیک به ۱ میلیارد دلار و در ۹۹ که بیشترین حجم صادرات ما در این دهه بوده است ۱ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار صادرات داشته ایم. در ۱۴۰۰، ۹۰۰ میلیون دلار و در ده ماهه سالجاری با توجه به خشکسالی که ما مشکلات اقلیمی که داشتیم و ۵۰ درصد پسته ما تقریباً از بین رفت ما ۳۳۰ میلیون دلار صادرات در این ده ماه داشته ایم. آمار‌ها هم مستند است به آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران.
سؤال: ما زیرساخت داریم محصولات خوب داریم کشاورز علاقمند داریم و صادرکننده هم داریم پیشنهاد شما برای بهبود اوضاع چه است؟
قاسمی: همانجور که در سیاست‌های کلی که مقام معظم رهبری در برنامه هفتم ابلاغ فرمودند، بهره وری آب، اول است یعنی ما در شرایط کشور که شرایط خشکسالی هم هست باید به سمت و سویی برویم که تکنولوژی آبیاری نوین را در باغات پسته گسترش دهیم.
سؤال: محصل ارزآور ما آب بر است.
قاسمی: نه به این شدتی که می‌گوییم، ولی چون در مناطق کویری دارد کار می‌شود در آن مناطق آب خیلی ارزشمند است. نکته بعدی اینکه ما باید اصلاح نژاد را در باغات و نهال پسته داشته باشیم تا بتوانیم سطح میزان تولید در واحد سطح مان را افزایش دهیم فاصله ۹۰۰ کیلوگرم تا ۳ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم یک فاصله معناداری است بایستی ما بیشترین واحد سطح را در دنیا زیرکشت پسته داریم این را باید افزایش دهیم بدون اینکه نیاز داشته باشیم باغات مان را افزایش بدهیم. بهره وری را از ۹۰۰ کیلو برسانیم به ۲ تن ۲ برابر تولید ما در همان واحد سطح بالا رفته و به جای ۱ و ۲ دهم میلیارد دلار می‌توانیم ۳ میلیارد دلار ارز آوری داشته باشیم. ما و امریکایی‌ها بازار پسته دنیا را دراختیار داریم قیمت و کیفیت را ما تعیین می‌کنیم بخصوص پسته ایرانی، چون طعم و مزه و همه چیز آن متفاوت است و اصلاً شناسنامه ما است در محصولات کشاورزی در دنیا این است که در بازار هم خیلی نیاز به تبلیغات نداریم. باید شرایط را فراهم کنیم و دولت محترم نیاید بگوید ارز را برگردان بیار در چرخه ۴۰ تومان بخر و ۲۸ تومان برایم بفروش. بحث تعهد ارزی را اگر از روی محصولات کشاورزی اگر دولت محترم بردارد ما شاهد گسترش صادرات را بیش از پیش خواهیم بود.