رتبه برتر علمی ایران در منطقه

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما ،شبکه رادیویی گفتگو در برنامه روزنه با حضور پیمان صالحی، معاون محترم پژوهشی وزارت علوم   به موضوع رتبه برتر علمی ایران در منطقه  پرداخت.
سؤال: بفرمایید چگونه به این رتبه اول دست پیدا کرده ایم شاخص‌ها چه است و این کشور‌ها شامل چه کشور‌ها و چه تعداد الزاماتی می‌شود؟ 

صالحی: آن بحثی که شما فرمودید بحث رتبه ایران است در تولیدات علمی، استحضار دارید ما بعد از پیروزی انقلاب یک کوشش ویژه‌ای با حمایت عالی‌ترین مقامات مملکت و برنامه ریز‌هایی که در سطوح مختلف ازجمله وزارت علوم تحقیقات و فناوری انجام شده، این برنامه ریزی یک برنامه ریزی ۳۰ ساله بوده است من اگر بخواهم یک مثالی برای شما بزنم در وضعیت تولید علم ما حدود ۲۷ سال پیش ایران در رتبه ۵۳ دنیا قرار داشته است که میزان تولید علم ما حدود ۸۰۰ مقاله در سال بوده است با اینکه تعداد هیئت علمی زیادی داشتیم، ولی این موضوع زیاد مورد توجه قرار نگرفته بوده است. امروز طبق آخرین آمار، چون آمار سال ۲۰۲۲ هنوز استخراج نشده است، در سال ۲۰۲۱ میلادی طبق آماری که سایت اسکوپوس بعنوان یک نمایه معتبر بین المللی هر سال گزارش می‌کند، ایران با حدود ۷۸ هزار مقاله از آن ۸۵۰ ما رسیده ایم به ۷۸ هزار مقاله و رتبه پانزدهم جهان را ما داریم. ما هم در بین کشور‌های اسلامی و هم در منطقه خودمان در غرب آسیا، الان رتبه اول را داریم با یک فاصله‌ای از بسیاری از کشور‌ها است که این دستاورد دانشمندان دانشجویان و محققان ایرانی است.

سؤال: چه باید کرد چگونه این فرآیند انجام می‌شود، ۷۸ هزار خیلی زیاد است چقدر از دانشجو‌ها شرکت کرده اند یا بعضاً دانشجویانی که چند مقاله داده اند به چه شکلی است این استاندارد و فرآیندش باید به چه صورت طی شود تا این مقاله‌ها برسد در این ثبت‌های جهانی قرار بگیرد؟

صالحی: ما برنامه ریزی که انجام شده است بیشتر برنامه ریزی‌های تشویقی بوده است برای موضوعات مختلفی از قبیل ترفیع سالیانه ارتقای اعضای هیئت علمی و موارد دیگری که به صورت تشویق انجام شده است، سیاست‌های تشویقی نه تنها فقط وزارت علوم، خود وزارت بهداشت حتی دانشگاه آزاد اسلامی به هر حال همه آن‌هایی که دانشجو دارند و تربیت دانشجو می‌کنند برخی دانشگاه‌های حتی غیرانتفاعی ما، منتها سیاستگذاری اصلی در این حوزه‌ها را شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری انجام می‌دهد و وزارتین، بنابراین هم وزارت علوم بهداشت و هم شورای علوم تحقیقات و فناوری که می‌دانید ریاست آن با آقای رئیس جمهور است، و همینطور شورای انقلاب فرهنگی این سال‌ها سیاستگذاری‌هایی کرده اند که تشویق کرده اند اعضای هیئت علمی و دانشجویان را برای اینکه در حوزه قدم بردارند استحضار دارید ما الان در وزارت علوم حدود ۲۷ هزار عضو هیئت علمی داریم، ولی بیشترین علاقه موتور این فعالیت‌ها را خود دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی می‌کنند، چون در دهه فجر هم هستیم این نکته را عرض کنم، ما پیش از انقلاب دوره‌های تحصیلات تکمیلی به این صورت که دوره‌های فوق دکتری داشته باشیم در کشور نبود و یکی از جهش‌های بسیار خوبی که بعد از انقلاب اتفاق افتاد و کمک کرد به همین رتبه‌ای که شما فرمودید، گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی است. یک زمانی ما بالاخره می‌خواستند دکتری بگیرند اعضای هیئت علمی، همه باید می‌رفتند خارج از کشور دکتری می‌گرفتند امروز ما در کشورمان دوره‌های دکتری را با کیفیت خیلی بالا برگزار می‌کنیم بنابراین سهم بسیار زیادی را باید بدهیم به دانشجویان تحصیلات تکمیلی و دوره‌های تحصیلات تکمیلی که زیر نظر اساتید بزرگوار و دانشمند ما این‌ها آموزش دیده اند و کار‌های تحقیقاتی شان را انجام داده اند همانطور که شما فرمودید چاپ مقالات در مجله‌های بین المللی یک پروسه بین المللی است همه این‌ها داوری‌های سختی می‌شود درکنار ذهن مان هم بگذاریم که ممکن است بعضی از داوری‌ها هم با یکسری ناداوری‌هایی که موارد دیگر دخالت دارند قرار بگیرد همراه شود بنابراین من می‌خواهم بگویم این در شرایطی حاصل شده است که گاهی اوقات شاید بعضی از داوری‌ها هم از مسیر خودش خارج شده من اگر بخواهم یک آمار دیگر هم به شما بگویم ما ۱ درصد جمعیت جهان را داریم و ۲ درصدعلم دنیا را تولید می‌کنیم این یک آمار سرانه‌ای است که وضعیت ایران را نشان می‌دهد. 

سؤال: این آمار قشنگی بود که شما ارائه کردید. الان کشوری که رتبه اول را به دست آورده است چند مقاله داشته است؟
صالحی: مثلاً یک چیزی حدود ۱۲ برابر ایران و بعضی از کشور‌ها بیش از ۱ میلیون است البته من این را هم برای شنوندگان محترم عرض کنم.
سؤال: جمعیت کشور‌ها هم مهم است.
صالحی: بله کشور‌هایی مثل ایالات متحده و چین الان در رتبه‌های بالا قرار دارند هم جمعیت و هم سرمایه گذاری شان، من عرض کنم میزان سرمایه گذاری که ما کرده ایم اگر نسبت آن را بگیریم با تولیدات علمی مان، مطمئن باشید که ما در دنیا اول هستیم.
سؤال: ما مقیاس اش کنیم آن وقت می‌بینیم که شاید ما جزء سه تای اول باشیم.  صالحی: نسبت تبدیل پول به تولید علمی در ایران در دنیا اول است من یک مثال فقط برایتان بزنم کره جنوبی مثلاً کشوری است که الان حدود ۴/۱ تریلون دلار تولید ناخالص ملی اش است و حدود ۵ درصد این یک و خورده تریلون دلار را برای کار‌های تحقیق و توسعه گذاشته است که یک عدد نجومی است در کشور ما فرض کنید که اگر ما ۲۵۰ میلیارد دلار تولید ناخالص ملی مان باشد، ما یک چیزی بین ۵ دهم تا ۶ دهم درصد در بحث طرح و توسعه هزینه کرده ایم این ضرایب را اگر بگیرید می‌بینید که ایران از نظر ضریب تبدیل بودجه به تولید علمی من به نظرم در دنیا اول است.
سؤال: واقعیت همین است ما چقدر مغزافزار داریم که اگر همین فرصت و بودجه و امکانات و زیرساخت ارائه شود چقدر این عدد و رقم می‌تواند بهتر شود و به قول شما اگر شاخص‌ها را مقیاس کنیم می‌توانیم رتبه اول باشیم. چقدر از این مقالات را ما می‌توانیم وارد صنعت و بازار کنیم؟
 صالحی: این سؤال خوبی است همیشه دوستان سؤال شان این است که تولید علمی چه ارتباطی به مقاله دارد، اولاً که بیشترر تئوری‌هایی که در دنیا وجود دارد یک نسبت مستقیم بین تولید علمی و فناوری‌های دانش پایه و دانش بنیان وجود دارد یک مثال بزنم کشور چین مثلاً ۱۵ سال پیش با ایالات متحده از نظر تولید علمی و اقتصادی فاصله زیادی داشت همپای گسترش و تولید اقتصادی اش که تقریباً الان به قطب اول دنیا تبدیل شده است الان تولیدات علمی هم در اکثر رشته‌های امریکا را گرفته است یعنی تولید علم و اقتصادش با همدیگر رشد کرده است. در ایران چه اتفاقی افتاده است ما این ریل گذاری مستمر در ایران انجام داده ایم خوشبختانه، شما برای تبدیل علم به بازار و اقتصاد و تجارت باید یک نهاد‌های واسطی داشته باشید که کسانی که ایده پرداز هستند بتوانیم از آن‌ها حمایت کنیم. این‌ها در واقع همان کلمه‌ها و همان نهاد‌هایی است که ما به آن‌ها می‌گوییم مراکز رشد نوآوری و فناوری، پارک‌های علم و فناوری خوشبختانه در حوزه طول ۲۰ سال گذشته ما توجه ویژه به این موضوع داشته ایم امروز ما بیش از ۲۴۰ مرکز رشد فناوری داریم. مرکز رشد جایی است از اسمش مشخص است جایی که این ایده‌ها می‌روند در آن پخته می‌شوند و به صورت شرکت‌های دانش بنیان خارج می‌شوند پس ما مراکز رشد را در ایران به شدت گسترش داده ایم یک زمانی اگر کسی ایده‌ای داشت حتماً باید می‌امد مرکز استان الان در تمامی شهر‌ها استان‌ها در دانشگاه‌های ما مراکز رشد و نوآوری وجود دارد از آن طرف هم پارک‌های علم و فناوری داریم که به غیر از اینکه در هر استان یعنی در ۳۱ استان ما الان پارک علم و فناوری بزرگی داریم پارک‌های تخصصی هم داریم که الان حدود ۵۰ پارک علم و فناوری داریم در این پارک‌های علم و فناوری فکر می‌کنم حدود ۱۵۰ هزار نفر الان در شرکت‌ها شاغل هستند و از بین حدود ۷ هزار و خورده‌ای شرکت دانش بنیان که داریم، بیش از ۲ هزار آن‌ها الان در پارک‌های علم و فناوری قرار دارند. پس ما برای تکمیل نظام نوآوری این کلمه نوآوری را ترجمه می‌کنم، نوآوری یعنی تبدیل ایده به محصول و رساندن آن به بازار پس کلمه نوآوری به معنای کار نو نیست یعنی از اول تا آخر خط را شما بروید. برای تکمیل نظام نوآوری در ایران خوشبختانه ریل گذاری بسیار خوبی شده است مراکز رشد فناوری ما داریم و پارک‌های علم و فناوری و این‌ها وظیفه این را دارند که تبدیل این ایده‌ها به محصولات انجام شود. هر چقدر این‌ها فعال‌تر باشند ضریب تبدیل آن مقالات به دانش فنی و تجارت بیشتر می‌شود.