کشف تصویر مخفی در «آینه جادویی» پانصد ساله

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، میان هزاران گنجینه در موزه‌ی هنر سینسیناتی، بخش کلکسیون هنر شرق آسیا، یک آینه‌ی برنزی کوچک متعلق به قرن پانزدهم یا شانزدهم وجود دارد که همیشه عادی به نظر می‌رسید. این آینه که آخرین بار سال ۲۰۱۷ به نمایش گذاشته شد، در دهه‌های گذشته در انبار بود؛ جایی در طبقه‌ی پشتی به موازات اشیایی که از نمایش عمومی حذف شده بودند. اما این دست‌سازه رازی را در خود نهفته داشت که در اوایل سال ۲۰۲۲ کشف شد.

موزه‌دار موزه‌ی هنر شرق آسیا؛ هوو-مِی سانگ حین بررسی این به اصطلاح آینه‌های جادویی (آینه‌های باستانی کمیابی که زیر نور خاص، تصاویر یا الگو‌های مخفی‌شده در سطوح بازتابنده‌شان را آشکار می‌کنند) چیزی دید که شبیه نمونه‌های ژاپنی دوره‌ی اِدوُ بود. این آینه‌ی انبارشده در سینسیناتیِ اوهایو بزرگ‌تر از نمونه‌های موجود در موزه‌های توکیو، شانگ‌های و نیویورک سیتی بود؛ همچنین نقش چینی آن سبک پیچیده‌تری داشت. بهار گذشته، سانگ از اتاق‌های انبار موزه به همراه یک کارشناس بازدید کرد. او در یک تماس تصویری از سینسیناتی گفته است: «من از کارشناس موزه خواستم یک نور قوی و متمرکز روی آینه بتاباند. به همین دلیل او از نور چراغ‌قوه‌ی تلفن همراهش استفاده کرد و نتیجه داد.»

روی دیوار مقابل آن‌ها ظاهرا تصویری در نورِ بازتاب‌شده به چشم می‌خورد؛ اما نه یک تصویر کاملا واضح. آزمایشات بعدی با استفاده از نور‌های قدرتمند و متمرکز بالاخره راز آینه را فاش کرد: تصویری شبیه به تصویر بودا که پرتو‌های نور از حالت نشسته‌ی آن ساطع میشود. پشت آینه، حاوی نام فردی است که به تصویر کشیده شده: آمیتابه؛ شخصی مهم در مکاتب متعدد بودیسم شرق آسیا.

به گفته‌ی سانگ، این اکتشاف موزه را به معدود مکان‌هایی تبدیل می‌کند که دارای یک آینه‌ی جادویی هستند. موزه‌دار تنها سه مکان دیگر را می‌شناسد که مالکیت نمونه‌های بودایی نادر را در اختیار دارند، از جمله موزه‌ی هنر متروپولیتن در نیویورک.

پیش از اختراع آینه‌های شیشه‌ای امروزی، مردم فرهنگ‌های سراسر دنیا به برنز‌های صیقلیِ مصر باستان تا رود سند (ایندوس) خیره می‌شدند. هنر باستانی آینه‌های جادویی چینی نخستین بار در سلسله‌ی هان حدود ۲۰۰۰ سال پیش شکل گرفت، اگرچه بعد‌ها در ژاپن هم ساخته شد.

برای ساخت این اثر هنری اسرارآمیز، استادکاران با قالب‌گذاری تصاویر، واژگان یا الگو‌ها روی یک طرفِ یک صفحه‌ی برنزی آغاز به کار می‌کردند. دانشمندان عقیده دارند که آن‌ها پس از این قالب‌گذاری، سطح ساده‌ی (بدون قالب) طرف دیگر را خراش داده و می‌تراشیدند و سپس آن را صیقل می‌دادند تا زمانی که مانند یک آینه‌ی معمولی بازتابنده شود. از آنجا که صفحه برنزی ضخامت‌های مختلفی داشت، به واسطه‌ی طرح برجسته، این فرایند تغییرات بسیار اندکی در انحنایِ طرفِ به ظاهر خالیِ آینه‌ای ایجاد می‌کرد. در مرحله‌ی بعد از یک ماده‌ی مبتنی بر جیوه استفاده میشد تا ضربات اضافه بر سطح وارد شود که برای چشم غیرمسلح ناپیدا بود، اما با الگو‌های پرجزئیات پشت آینه تطابق داشت.

وقتی نور خورشید به سطح بازتابنده به یک روش خاص برخورد کند، یک تصویر مخفی – منطبق با طرح پشت آینه – آشکار می‌شود و این توهم را ایجاد می‌کند که نور درست از وسطه آینه در حال عبور است. به همین دلیل، در چین به این آینه‌ها «پشت‌نما» یا «آینه‌های نفوذ نور» می‌گویند. با این حال، در مورد کشف موزه‌ی هنر سینسیناتی یک سطح فلزی دوم احتمالاً به پشت آینه جوش داده شده و باعث مخفی شدن بودای درون آن شده است.

این آینه‌ها موجب حیرت دانشمندان غربی شدند که در قرن نوزدهم با آن‌ها مواجه شدند. سانگ می‌گوید بااینکه ما امروزه نورشناسی آن‌ها را تا حد زیادی درک می‌کنیم، کارشناسان هنوز به طور دقیق نمی‌دانند صنعتگران آن زمان چگونه با فلز کار کردند.

«فرقی نمی‌کند به لحاظ نظری چقدر بتوانید توضیح دهید، همه چیز به استادی بستگی دارد که این سطح را صیقل داده، که کار بسیار دشواری بوده. به همین دلیل این آینه‌ها کمیاب هستند.»

آینه‌ی موزه که قطر آن حدود ۸.۵ اینچ است، احتمالاً به عنوان یک شیء زینتی-مذهبی کاربرد داشته و شاید در معبد یا منزل یک اشراف‌زاده آویزان بوده است. موزه باید منشا این آینه را که احتمالاً چین یا ژاپن است پیدا کند، اگرچه سانگ باور دارد که به احتمال زیاد این آینه جادویی به فرهنگ چین تعلق دارد. این آینه نخستین بار سال ۱۹۶۱ در کلکسیون هنر آسیایی کشف شد، هرچند موزه‌دار عقیده دارد که شاید خیلی قبلتر از این تاریخ کشف شده باشد. همچنین گمان می‌کند نهاد‌ها و کلکسیون‌داران دیگر هم شاید بدون اینکه بدانند صاحب این آینه‌های جادویی باشند.

«من در حراج‌های آنلاین آینه‌های زیادی را دیدم که طرحی مشابه همین آینه دارند، اما خود حراج‌ها می‌گویند آن‌ها آینه‌های جادویی نیستند. من عقیده دارم باز هم از این دست آینه‌ها هست که مردم حتی نمی‌دانند جادویی‌ست.»

 

منبع: edition.cnn.com