پخش زنده
امروز: -
حل بحران آب در استان قزوین به مقولههای جدی از جمله ممنوعیت فعالیت صنایع و محصولات کشاورزی آببر گره خورده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، بحران آب از اولویتهای اصلی کشور است و البته استانهایی مانند قزوین که به عنوان قطب کشاورزی مطرحند با مشکلات حادتری مواجه هستند.
بیژن نظری استاد دانشگاه با اشاره به تاثیرگذاری آب در تمام بخش های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امنیتی کشور می گوید: مسئله برداشت بیرویه از سفره و افت آبهای زیرزمینی علاوه بر قزوین دامنگیر تمام مناطق کشور است، از اینرو حمایت از حقآبههای کشاورزی و محیط زیستی میتواند منابع آب را حفظ کند.
رئیس دانشکده آب و کشاورزی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره) قزوین می افزاید: ماموریت اصلی پژوهشی دانشگاه حل مسئله آب است که برای تحقق این مهم باید به پژوهش جدی در حوزه کشاورزی و صنایع کم آببر بپردازیم.
نظری اضافه می کند: باید با دانش و فناوری روز و مدیریت نرم افزاری برای استفاده از صنایع و محصولات کم آب بر گام برداریم معتقد هستم کشاورزان با رویکرد دانش بنیانی میتوانند به جای سود ۵۰ هزار تومانی از یک متر مکعب، به درآمد یک میلیون تومانی در همان مقیاس برسند.
آبخیزداری حلقه مفقوده حفظ آب
حمید سینیساز پژوهشگر حوزه آب هم با اشاره به هدر رفت آب می گوید: چرا برای هدایت آب به سفرههای زیرزمینی کاری نمیکنیم که نه جاری شده و خسارت بزند و نه تبخیر شده و از دسترس خارج شود.
سینی ساز می افزاید: چرا دادههای حوزه آب به صورت شفاف در اختیار عموم قرار نمیگیرد، اینها مسائلی است که ذهن پژوهشگران و کارشناسان را درگیر کرده و باید نسبت به رفع آن تدبیری اندیشیده شود.
او معتقد است : طرحهای آبخیزداری چون منافع مالی برای پیمانکاران ندارد در کشور مهیا نمیشود اما برای سدسازی حداقل مبلغی بالغ بر ۲۰ هزار میلیارد تومان نیاز است، در حالی که با طرحهای آبخیزداری با یک هزارم این قیمت میتوان آب را ذخیره و از تبخیر آن جلوگیری کرد.
تعارض منافع
سینی ساز اضافه می کند: ساختار برخی متولیان آب کشور به علت شفاف نبودن، به تعارض منافع دامن میزند و این مشکلی است که تمام ادوار دولتها با آن روبرو بودند.
استاندار اسبق قزوین با اشاره به لزوم بررسی پژوهشهای گذشته در حوزه آب می گوید: مطالعات و پژوهشهای زیادی در ادوار گذشته در حوزه آب استان قزوین صورت گرفته که امروز باید برای پژوهشهای جدید استفاده شود.
مرتضی روزبه می افزاید: از زمان سفر مقام معظم رهبری تاکنون نزدیک به دو دهه میگذرد، اما متاسفانه رهنمود و مباحث کلیدی ایشان در خصوص قزوین و بخصوص در حوزه آب مورد غفلت قرار گرفته است، اگر همان زمان که رهبری موضوع و چالش آب قزوین را به ما گوشزد کردند، وارد عمل میشدیم اکنون با این مساله دست و پنجه نرم نمیکردیم.
روزبه اضافه می کند: رهبر انقلاب در سال 82 برای مساله آب قزوین یک موقعیت ملی تعریف کردند و در جلسه جمعبندی هیئت دولت در قزوین به آقای بیطرف وزیر وقت نیرو گفتند، "نسبت به امور آب قزوین بیطرف نباشید" و بلافاصله ادامه دادند که توجه به مسئله قزوین یک خدمات ملی است.
کشت گیاهان کم آببر، برای جبران کمبود آب
کشت گیاهان کم آب و جایگزینی آنها با محصولات پرآب بر مطابق با اصلاح الگوی کشت را باید راهی موثر و عملی برای جبران کمبود آب دشت قزوین در شرایط خشکسالی ذکر کرد .
کمبود آب یکی از چالش های مهم به ویژه برای بخش کشاورزی است، دراین شرایط به منظور پایداری فعالیت های کشاورزی و حفظ امنیت غذایی جامعه باید کشت محصولات پرآب بر با محصولات اساسی و کم آب بر جایگزین شوند.
دشت قزوین با حدود 480 هزار هکتار وسعت یکی از دشت های حاصلخیز کشور به شمار می رود که قابلیت تولید غذا برای بیش از ۲۰ میلیون نفر را داراست، با این حال به علت خشکسالی های بی وقفه و کاهش نزولات جوی این دشت در معرض خطر قرار گرفته و از سوی دیگر بهره برداری بیش از حد از منابع آبی و کشت محصولات پر آب بر نیز حیات آن را با تهدید روبرو ساخته است
بگفته مسوولان جهاد کشاورزی استان قزوین، طی سالهای اخیر کشت محصولات کم آب بر، مانند زیره و زعفران توسعه یافته بطوریکه در مناطقی مانند شهرستان بویین زهرا کشت زیره ۱۰ برابر شده که این مساله بیانگر رویکرد کشاورزان استان نسبت به جایگزینی این دسته از محصولات با گیاهان پرآب بر است.
کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی قزوین می گوید، با برنامه ریزی های انجام شده قرار است مصرف آب در بخش کشاورزی در استان کاهش یابد.
علی راه انجام می افزاید: مطابق برنامه اصلاح الگوی کشت برای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی برنامه ریزی شده در هر سال زراعی حدود ۵ درصد از سطح زیر کشت مزارع آبی استان را کم کنیم، البته این سیاست را با حفظ تولید از طریق عملیات به زراعی و استفاده از ارقام پربازده دنبال می کنیم، بدان معنا که با کاهش سطح زیر کشت شاهد کاهش تولید محصول نخواهیم بود.
راه انجام اضافه می کند: الگوی کشت از هزاران سال قبل در دشت قزوین مورد توجه بوده که کاشت درختان پسته، بادام و انگور که نسبت به کم آبی مقاوم و مناسب هستند دلیل رعایت الگوی کشت در این منطقه بوده است .
وی با بیان اینکه برای اصلاح الگوی کشت می کوشیم تا کشاورزان را به سمت کشت محصولات با ارزش اقتصادی بالا و کم آب بر سوق دهیم، می گوید: به طور نمونه طی ۲ سال گذشته کشت گیاه زیره که به آب کمی نیاز دارد و فروش بالایی هم دارد را بین کشاورزان قزوینی فرهنگ سازی کرده ایم که انجام این مساله با استقبال بسیار خوب کشاورزان نیز همراه بود.
راه انجام با اشاره به توسعه کشت گل محمدی و زعفران در قزوین طی سال های اخیر که از گیاهان دارویی کم آب بر هم به شمار می روند، می افزاید: سطح زیر کشت زعفران در قزوین سال زراعی جاری از ۱۰۰ هکتار هم فراتر رفت که نشان می دهد کشاورزان استان به سمت و سوی کشت و تولید محصولات کم آب بر با ارزش غذایی و مادی بالا روی آورده اند.
توسعه کشت دیم، تقویت کشت گلخانه ای و پیشبرد کشاورزی دانش بنیان نیز از راه های کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی هستند که به طور جدی آنها را پیگیری می کنیم.
ضرورت کشت گیاهان کم آببر
استفاده از ظرفیت کشت دیم نیز از روش هایی است که می تواند فشار بر سفره های آب زیرزمینی را کاهش داده و منجر به صرفه جویی در مصارف آبی بخش کشاورزی شود.
در همین راستا طرح جهش تولید در دیمزارهای قزوین پیگیری می شود که علاوه بر اهدافی چون تقویت درآمدزایی روستاییان و کمک به تامین امنیت غذایی می تواند به صرفه جویی منابع آبی کمک کند.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی قزوین می گوید : طرح جهش تولید در دیم زارها از سال گذشته به شکل پایلوت به جریان افتاده که یکی از اهداف آن کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است .
حسن جلیلوند می افزاید : بموجب این طرح، امسال کشت محصولات دیم شامل گندم و جو، حبوبات، کلزا و سایر دانه های روغنی و گیاهان دارویی را در سطح ۶۰ هزار هکتار از اراضی و مزارع استان قزوین هدف گذاری کردیم و کشت و کار آنها نیز همزمان با آغاز سال زراعی جاری در مهر ماه آغاز شده و در جریان است.
جلیلوند اضافه می کند: همچنین امسال برای نخستین بار کشت گیاه روغنی کم آب بر، کاملینا در ۲۰۰ هکتار از اراضی استان کشت شده است.
وی می گوید: امسال کشت گیاهان علوفه ای کم آب بر نیز در سطح سه هزار هکتار از مزارع استان قزوین کلید خورده و قصد داریم تا در هر سال زراعی این میزان را بیشتر کنیم.
نقش گلخانه در کاهش مصرف آب
بدون شک امروزه یکی از راه های پیشبرد کشاورزی مدرن و کاهش مصرف آب در این حوزه، توسعه گلخانه است که اجرای این طرح در استان قزوین طی سالیان اخیر با راه اندازی شهرک گلخانه ای نودهک مورد توجه قرار گرفته است.
در جریان سفر اردیبهشت ماه رییس جمهور به قزوین نیز اعتبارات قابل توجهی برای آماده سازی مرحله دوم این شهرک اختصاص یافت.
قرار است با راه اندازی این شهرک بخش زیادی از کشت سبزی، صیفی جات و محصولات پرآب بر در اراضی باز به فضای گلخانه ای منتقل شوند که انجام آن نقش مهمی در کاهش هدررفت آب و صرفه جویی این مایه حیاتی دارد .
سید محمدرضا حسینی مدیر عامل شرکت شهرک های کشاورزی استان قزوین می گوید : گلخانه ها تا بیش از ۵۰ درصد در مصرف آب در بخش کشاورزی صرفه جویی ایجاد می کنند لذا ، توسعه گلخانه ها سیاست راهبردی وزارت جهاد کشاورزی است که در استان قزوین نیز به طور جدی پیگیری می شود.
مرحله نخست شهرک گلخانه ای نودهک در ۶۵ هکتار عملیاتی شده و اراضی مربوط به آن در اختیار سرمایه گذاران قرار گرفته، و کار آماده سازی مرحله دوم این شهرک نیز از محل اعتبارات سفر رییس جمهور به مساحت ۵۰۰ هکتار کلید خورده است.
بگفته این بدان معناست که در آینده نه چندان دور در یک عرصه بیش از ۵۰۰ هکتاری شهرک گلخانه ای نودهک تاکستان در حوزه تولید محصولات کشاورزی، به ویژه سبزی و صیفی جات به فعالیت خواهد پرداخت که این مساله با انتقال کشت از فضای باز به سربسته و کنترل های لازم نقش مهمی در صرفه جویی آب بخش کشاورزی قزوین به همراه خواهد داشت.
بهره برداری از منابع آبی با کمک فناوریهای نوین
رئیس پارک علم و فناوری قزوین هم میگوید: با حمایت های لازم ، فناوری و نوآوری باید به بهره برداری مطلوب از منابع آبی در قزوین کمک کنیم.
جعفر احمدی با اشاره به نقش بی بدیل آب در توسعه می افزاید: برای حل مشکلات باید دانایی و فناوری را در همه حوزه ها از جمله آب ساری و جاری کنیم .
احمدی با بیان اینکه دشت قزوین دارای ۴۸۰ هزار هکتار مساحت است که برای ۸۰ هزار هکتار آن آب کافی وجود دارد می گوید: حال دشت قزوین خوب نیست و کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی در دهه های اخیر زنگ خطر جدی برای حیات دشت است.
ممنوعیت استقرار صنعت آببر
معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار قزوین می گوید: با قاطعیت میتوان گفت حداقل در یکسال گذشته هیچ صنعت آببری در استان اجازه استقرار نیافته است.
میثم پیله فروش به منظور صرفه جویی در مصرق اب ، تمامی صنایع که در خواست آب دارند ، باید آب مورد نیاز خود را از پساب های تصفیه شده تامین کنند.
پیله فروش می افزاید: اجرای این طرح چون تصفیه خانه های استان کامل نیست به تعویق افتاده ولی به زودی اگر بتوانیم با کمک دانشگاهیان و نخبگان برنامه پساب را اجرا کنیم، تمامی تقاضاهای واحدهای صنعتی به تصفیه خانه ها ارجاع می شود.
طرح بازار آب با هدف مدیریت مصرف آب
با توجه به خشکسالیهای اخیر، تنشهای آبی، طرح راه اندازی بازار آب در استان قزوین در دستور کار قرار گرفته و در مرحله بررسیهای اولیه قرار دارد.
طرح بازار آب یا تجارت و مبادله آب به معنی فرایند خرید و فروش حقوق دسترسی به آب یا حقابه است که در کشورهای پیشرفته و توسعه یافته جهان نیز اجرا می شود.
طرح بازار آب و ایجاد تحول اقتصادی
وقوع خشکسالی ها و کاهش بارش ها این مشکل را به یک بحران و معضل جدی در استان تبدیل کرده است.
شاید طرح بازار آب که مطرح شده، التیامی بر تشنگی دشت قزوین و اقدامی برای افزایش ضریب بهره وری در این پهنه حاصلخیز باشد .
در شرایطی که زنگ بحران آب سالهاست به صورت جدی به صدا درآمده، ضرورت اهمیت و توجه بیشتر به مقوله اقتصاد آب باید مورد توجه قرار گیرد .
تحقق «بازارآب» در قزوین پایانی بر سوداگری آب
اعمال اصلاحات بر روی زمین کشاورزی، افزایش راندمان آبیاری و ذخیره آب، حذف دلالی و سوداگری، سود بیشتر وترغیب کشاورز به تولید از مزایای حضور در بازار آب محسوب میشود.
استاندار قزوین می گوید: در بخش کشاورزی باید میزان مصرف آب متناسب با ارزش افزوده محصولات باشد و هر چقدر محصولی پر ارزشتر است، سهمیه آب بیشتری به آن تعلق گیرد تا افزایش بهره وری اقتصادی را شاهد باشیم.
محمد مهدی اعلایی می افزاید: در این راستا برای اولین بار در استان، بازار آب را راهاندازی خواهیم کرد که در آن، فضای تعامل و فروش آب برنامهریزی شده است که این امر بهرهوری اقتصادی در بخش کشاورزی و صنعت را به همراه دارد.
اعلایی اضافه کرد: در طرح بازار آب هرکسی آب بیشتری نیاز دارد میتواند آن را از بازار آب خریداری کند که فرصت خوبی برای مصرف بهینه و هدایت منابع آبی به بخش های با ضریب اقتصادی بالاتر است.
طرح "بازار آب" هم محلی برای عرضه و تقاضای آب است که همه ذینفعان در آن حضور خواهند یافت و در این طرح با خودنظارتی شاهد کاهش مصرف وذخیره آب خواهیم بود که دراین بخش اعتمادسازی کشاورزان ضروری است مبنی بر اینکه با اجرای این طرح منافع آنان بنحو مطلوبی فراهم می گردد.
کشتهای بی تدبیر؛ جان زمین را میمکد
بی توجهی به الگوی کشت متناسب با اقلیم استان قزوین و با توجه به منابع خاکی و آبی، علاوه بر فرسایش خاک، چوب حراج بر مهمترین ماده حیاتی کشور میزند.
کم آبی مختص استان قزوین و امسال و پارسال نیست، بطور کلی ایران جز کشورهای خشک و میزان بارندگی در آن یک سوم و میزان تبخیر سه برابر متوسط جهانی است.
۱۷ کشور دنیا که بخش عمدهای از آنها در منطقه خاورمیانه و آفریقا قرار دارد در شرایط تنش آبی بسیار بالا قرار دارند. (تنش آبی، نسبت کل آب برداشت شده به منابع آبی تجدیدپذیر را محاسبه میکند. منابع آب تجدیدپذیر شامل منابع آبی سطحی و زیرزمینی هستند.) ایران، پنجمین کشور دارای نسبت تنش آبی بسیار بالاست.
میانگین سالانه بارندگی دراستان قزوین همچون میانگین کشوری، چیزی در حدود ۲۵۰ میلی متر است و این در حالیست که میانگین جهانی در حدود ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلی متر است.
الگوی کشت متناسب با اقلیم؛ راهی برای توقف برداشت بی رویه از منابع آب
با توجه به تنوع اقلیم در مناطق مختلف به کار بردن الگوی کشت واحد برای همه کشور علمی نیست و بازدهی نخواهد داشت. از این رو در برنامه توسعه به کارگیری الگوی کشت مجزا برای هر استان با توجه به شرایط اقلیمی و اکولوژیکی خاص منطقه مورد توجه قرار گرفته است زیرا رعایت تناسب کشت، اولین پیش نیاز توسعه کشاورزی است.
لذا توسعه کشت گیاهان کم آب بر در راستای اصلاح الگوی کشت یک الزام و ضرورت انکار ناپذیر است که اجرای دقیق و فرهنگ سازی آن نیازمند عزم مسئولان ، کشاورزان و رسانه های جمعی را می طلبد .
نگارنده : علی صفری الموتی