پخش زنده
امروز: -
سنت‌های مردم مازندران در طولانی‌ترین شب سال
مازندرانی‌ها شب یلدا را چله شو می‌نامند شبی که محفل شان با انواع شیرینی‌های محلی شیرین‌تر می‌شود.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مازندران،شب یلدا یا چله شو یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است و مردم مازندران نیز در این شب با آداب و رسومی خاص دور هم جمع می‌شوند.
به صد یلدا الهی زنده باشی انار و سیب و انگور خورده باشی
اگر یلدای دیگر من نباشم تو باشی و تو باشی و تو باشی
یلدا برگرفته از واژه سریانی به معنای زایش و تولد است و ابوریحان بیرونی از این جشن با نام میلاد اکبر نام برده و منظور از آن را میلاد خورشید دانسته است.
چلّه، دو موقعیت گاه شمارانه در طول یک سال خورشیدی با کارکرد‌های فرهنگ عامه، یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی ماه)، هریک متشکل از دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) است.
واژه چلّه برگرفته از چهل و مخفف چهله و صرفا نشان دهنده گذشت یک دوره زمانی معین (و نه الزاما چهل روزه) است.
برگزاری مراسم و آیین شب یلدا از قرن‌های متمادی در ایران مرسوم بوده و آیینی چندهزار ساله از فرهنگ ما را تشکیل می‌دهد و شب یلدا یا به زبان محلی چله شو در زندگی مردم مازندران آیین و رسوم خاصی دارد.
سنت‌های مردم مازندران در چله شو
در این شب بنا به سنت دیرین همه افراد خانواده دور هم جمع می‌شوند و با خوردن هندوانه، ماست، میوه و آجیل، سرمای فصل زمستان را از خود دور می‌کنند.
لیلا عرب یکی از اهالی شهرستان میاندورود، می‌گوید: اعتقاد بر این است که با خوردن ماست یا هندوانه در شب یلدا، هرگز در زمستان سردمان نخواهد شد.
این شهروند میاندرودی گفت: آجیل و شب چره که شامل دانه هایی، چون گندم و نخود برشته، تخم هندوانه و کدو، بادام، پسته، فندق، کشمش، انجیر و توت خشک است، هم در این شب فراموش نمی‌شود.
چله شو مازندرانی‌ها به صرف سبزی پلو ماهی، فسنجان و آواز امیری
فسنجان با مرغ یا اردک و نیز کوکو سبزی هم یکی دیگر از غذا‌های مخصوص مهمانی شب یلدا در اغلب شهر‌ها و روستا‌های مازندران است.
در سفره شام شب یلدا حتما باید یکی از انواع برنج تدارک دیده شود، چون به اعتقاد قدیمی‌ها خوردن برنج یا گندم در این شب شگون دارد و به سفره آن‌ها در تمام روز‌های سال برکت می‌دهد.
در شب نشینی یلدا مازندرانی‌ها گاهی هم برای سرگرمی با هم کشتی می‌گیرند یا مچ می‌اندازند، شعر‌ها و آواز‌های قدیمی برای شب یلدا به زبان مازندرانی و منظومه‌های امیری و طبری می‌خوانند یا با اشعار حافظ فال می‌گیرند.
بخاری هیزمی، گرما بخش دورهمی چله شو
برخی از خانواده‌های در مناطق کوهستانی و برف گیر در شب یلدا، پس از خوردن شام، برای شب نشینی شب یلدا به خانه خویشاوند بزرگتر می‌روند.
اهالی روستا‌های مازندران در این شب طولانی سرد در کنار بخاری‌های هیزمی و کرسی‌های گرم، در کنار هم می‌نشینند و تبادل نظر می‌کنند.
در این شب بیشتر شب چره‌ها مثل حلوا، کیک، شیرینی و گندم برشته حاصل سلیقه و هنر زنان و دختران خانه است و بنا به سلیقه زنان خانه شاخه‌ای از گل یا سبزه در سفره چله شو قرار داده می‌شود.
پیران اعتقاد دارند که در این شب زمین نفس می‌کشد و از این به بعد روز‌ها بلند شده و شب‌ها کوتاه می‌شود.
سالخوردگان از خاطرات گذشته خویش می‌گویند؛ از سرما‌های سخت زمستان‌های گذشته، از یخ بندان ها، از رویداد‌هایی که روی داده و دیده یا شنیده اند.
سپس شام می‌خورند و چای می‌نوشند، آنگاه روی کرسی سفره‌ای می‌گسترند و میوه و آجیل ویژه شب چله را می‌چینند.
پرتقال، ازگیل، نخود برشته، کشمش، بادام شیرین، نارنگی، سیب، لیمو شیرین، خربزه، نی شکر، و شیرینی ویژه مازندران که به آن پشت زیگ و پیس گندل می‌گویند، از میوه‌ها و آجیل‌های شب یلدا است.
فال گردو سنتی دیرینه در مازندران
در شب یلدا یک نفر برای حاضران از دیوان حافظ، فال می‌گیرد و اگر دیوان حافظ نداشتند یا فرد باسوادی نبود، فال گردو می‌گیرند، به این صورت که سینی بزرگی پر از گردو روی کرسی می‌گذارند.
در پایان جشن شب چله، هر نفر در حالی که چشم هایش را می‌بندد، دست دراز کرده پنج یا شش گردو برمی دارد و به خانه اش می‌رود، نیت می‌کند و گردو‌ها را زیر بالش یا تشک خود می‌گذارد.
بامداد که از خواب برخاست گردو‌ها را یکی یکی می‌شکند، اگر مغز گردو‌ها خوب و سفید بود، فال او خوب است و نیتش برآورده شده است.
در مازندران رسم بر این است که در شب چله، از سوی داماد برای عروس یا نامزد، خرجی و آنچه را برای شب چله نیاز دارند، پس از غروب آفتاب به خانه عروس می‌فرستند.
مردم شهرستان تنکابن بر این باورند: خوردنی‌های شب چله بهتر است چهل گونه باشد، ولی هندوانه میوه اصلی است و باید باشد. چرا که خوردن هندوانه در شب چله از آزار گرمایی تابستان می‌کاهد.
فالوده برفی، خوراکی اصیل مازندرانی‌ها در شب یلدا
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران، گفت: در سال‌های نه چندان دور مردم روستا‌ها که به بستنی یا سایر تنقلات در فصل زمستان دسترسی نداشتند از مخلوط کردن برف و شکر نوعی فالوده درست می‌کردند و می‌خوردند.
طوبی اصانلو افزود: در شب یلدا زنان خانه از صبح روز آخر پاییز خانه را برای بر پایی یک مراسم کوچک سنتی آماده می‌کنند و در این شب حتما برنج پخت می‌کنند.
اوگفت: خوشحال‌ترین افراد خانه در چله شو بچه‌های خانه هستند و قبل از تناول شب چره، پدر خانه لای قرآن را می‌گشاید و یک صفحه از آن را قرائت می‌کند، برای اموات خود و اهل محل از دوست و آشنا درخواست آمرزش از درگاه خداوند می‌کند.
این کارشناس مردم شناسی افزود: مردم روستا‌های مازندران در شادی و مراسم چله شو، حال خانواده‌هایی که بر اثر وقوع اتفاقی ناراحت کننده نمی‌توانند در این شب شادی کنند را رعایت کرده و حتی بزرگان و بستگان درجه یک، شب چله را در این خانواده‌ها سپری می‌کنند تا بتوانند التیام بخش درد و اندوه آنان باشند.
اصانلو گفت: بعضی از خانواده‌ها یک بره نوزاد (ترجیحا سفید رنگ) را برای خیر و برکت در خانه می‌آورند و بزرگتر‌ها اعتقاد دارند که در این شب زمین نفس می‌کشد و از این به بعد روز‌ها به اندازه یک جو بلند شده و شب‌ها کوتاه می‌شود.
او افزود: در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود، از هفت خانه چیزی می‌گیرند، اگر کسی آن‌ها را ندید و نشناخت، حتماً به آنچه نیت کردند، خواهند رسید.
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: مردم آمل معتقدند در چنین شبی هر که هندوانه بخورد در طول سال به خفقان و گرفتگی قلب دچار نمی‌شود و هم چنین اگر کسی تا صبح کنار جوی بیدار بماند وظرف مسی را در دست گرفته و مرتب بگوید: مثلا کاسه طلا کاسه طلا در سپیده دم کاسه مسی طلا می‌شود.
اصانلو افزود: مردم ساری اعتقاد دارند اگر در شب چله پیر زن گریه کند هوا بارانی می‌شود، اگر پنبه را از توی لحاف خود بیرون بریزد برف خواهد بارید.
وی گفت: در کلاردشت طایفه‌ای از کردان اهل حق شب چله جشنی می‌گیرند که تا پنج شب ادامه دارد و بهترین غذا‌ها را می‌پزند و به وسیله‌ی سیدی که مرشد و ییر آنان است تبرک شده و بین حاضران تقسیم می‌شود.
این کارشناس مردم شناسی افزود: در شهسوار اعتقاد دارند خوردنی‌های شب چله باید چهل رقم باشد و اگر کمتر باشد موردی ندارد، اما چهل رقم باشد بهتر است.
اصانلو گفت: در بابل معتقدند در یک لحظه بخصوص که زمان آن معلوم نیست تمام موجودات در پیشگاه خداوند سر تعظیم فرود می‌آورند، درختان خم می‌شوند، آب‌های رونده گل آلود می‌شود و تمام این‌ها در یک چشم به هم زدن صورت می‌گیرد و هر کس هر آرزویی داشته باشد، برآورده می‌شود.
وی افزود: در گذشته در این شب مانند تیرماه سیزه شو (سیزدهم تیرماه تبری، برابر با دوازدهم آبان) شیرینی‌های محلی پشت زیک یا شیرینی کنجد، ماکِلمه یا شیرینی برنجک، غیر از پیس گنده (آمیزه‌ای از آرد برنج، گردو و شکر که ویژه‌ی جشن تیر ماه سیزّه بود) آماده می‌شد.
کارشناس مردم شناسی گفت: در چله شو که معمولاً جشنی خانوادگی بود و هست، دور هم گرد می‌آمدند و به خواندن امیری یا تبری، شعر و فال حافظ می‌پرداختند.
آداب و رسوم مردم مازندران در چله شو در بیشتر روستا‌های مازندران هنوز پابرجاست و برخی از شهرنشین‌ها از این سنت‌ها بی خبر هستند و در بیشتر شهر‌ها این سنت‌ها رو به فراموشی رفته است.
هدیه سعیدی فر گزارش می‌دهد
نظر شما