سلفی‌گرایی افراطی بدترین دشمن دین است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، آیت‌الله مهدی هادوی‌ تهرانی، در همایش اجتهاد عقل‌گرا که در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  قم برگزار شد، گفت: داستان درگیری عقل و دین داستان کهنی است و وقتی انبیاء دعوت خود را شروع کردند بحران عقل و دین شروع شد.

وی ادامه داد: البته تلقی ما از عقل باید در مباحث مرتبط با عقل و دین روشن شود، چون گاهی معنای فلسفی عقل مدنظر ماست که این معمولاً در موارد خاص از سوی افراد متخصص مطرح می‌شود، اما در آنجایی تعارض به وجود می‌آید که مفهوم عرفی از عقل مدنظر است و دایره گسترده دستاورد‌های بشری را شامل می‌شود.

آیت‌الله هادوی تهرانی افزود: به همین دلیل حتی گاهی در تعابیر برخی بزرگان معاصر خودمان هم داده‌های علوم به عنوان مباحث عقلی مطرح می‌شود در صورتی که عقل در معنای فلسفی خود در دانش‌ها جریان ندارد و دستاورد‌های علوم به آن معنا برهانی نیستند.

وی افزود: بحران میان عقل و دین در ادیان باعث گرایشاتی در ادیان مختلف هم شده است؛ مثلاً مسیحیت به دلیل برخی مواجهات تاریخی، گرفتار جریانی به نام ایمان‌گرایی شد؛ ایمان‌گرایان گاهی قائل هستند که ایمان مستقل از عقل است یعنی چیزی که در حوزه ایمان است، قرار نیست عقلانی باشد و برخی گفته‌اند عقل و ایمان با هم درگیرند و جایی را که عقل می‌تواند درک کند ایمان جایگاهی ندارد.

نظریه ایمان‌ گرایان مسیحی و تقابل آن با اسلام
آیت‌الله هادوی تهرانی با بیان اینکه کرکگور از سردمداران این نظریه است، ادامه داد: او وقتی داستان ذبح حضرت اسماعیل (ع) به تعبیر ما و حضرت اسحاق به تعبیر خودشان را نقل می‌کند، تلاش کرده توضیح دهد باور، امری عقلانی نیست یعنی هر چیزی که با عقل ناسازگار است حوزه باور و ایمان است و این نگاه دقیقا در نقطه مقابل نگاه اسلام است.

وی اضافه کرد: ما عقل را یکی از دو حجت می‌ دانیم؛ یعنی عقل، حجت بیرونی است. این روایت که خدا دو حجت برای انسان قرار داده با اینکه حدیث مرفوعی است، ولی اصل آن جزء مسلمات است. اسلام مُصر است که دانستن، مقدمه باور است؛ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ، شعار قرآن است.

تفاوت علم و ایمان
این استاد حوزه گفت: البته توجه داریم که علم غیر از ایمان است، ولی گاهی در تعابیر بزرگانی مانند علامه طباطبایی با همه دقت‌هایی که دارد احساس می‌شود به مرز بین علم و باور دقت نشده است. علم چیزی است که به یک معنا که اگر مقدمات آن فراهم شود حصول آن قهری است، مثلا اگر چشم ما سالم باشد و در فاصله مناسبی از شیء باشیم که نور کافی از آن به ما برسد ما به صورت قهری آن را خواهیم دید، ولی باور و ایمان، امری اختیاری است؛ امام خمینی (ره) برای تفکیک ایمان و علم به مرده مثال زده و فرموده است همه انسان‌ها می‌دانند که مرده هیچ کاری نمی‌تواند بکند و نمی‌تواند دست به انسان بزند، ولی همین افراد از اینکه شب در کنار جسد مرده بخوابند وحشت دارند، زیرا یقین ندارند که کاری از مرده ساخته نیست.

سه جریان در رابطه دین و عقل
وی با بیان اینکه وادی ایمان، وادی علم اختیاری است و علم از نظر اسلام، مقدمه است، تصریح کرد: دعوای عقل و دین باعث شده ما در ادیان مختلف مواجه با سه گرایش باشیم؛ اول رویکرد نص‌گرا به متون مقدس؛ دوم گرایش عقل‌گرا وکه در برابر نص‌گرایی است و رویکرد سوم هم رویکرد جامع‌گراست که می‌خواهد بین عقل و نص جمع کند و در همه ادیان الهی وجود داشته و سبب شده تا مذاهب در ادیان با همین سه دیدگاه شکل بگیرد.

استاد درس خارج حوزه علمیه اضافه کرد: ارتدکس‌ها جریان نص‌گرا و پروتستان‌ها جریان عقل‌گرای مسیحی هستند و کاتولیک‌ها مدعی جمع بین عقل و دین‌اند، در اسلام هم ما با این سه گرایش مواجهیم، اول اخباریون و ظاهرگرایان که این‌ها اصرار بر نص دارند، اخباری‌گری هم دو بخش است.

خطر اخباری‌گری نوین
وی ادامه داد: اخباری‌گرایی کهن که نماینده آن صدوق و پدر ایشان است و جریان اخباری‌گری نوین که توسط استرآبادی راه افتاد و اخباری‌گری نوین خطرات بزرگی برای شیعه ایجاد کرد تا مرحوم وحید بهبهانی در برابر آن ایستاد.

استاد درس خارج گفت: اخباری‌گری کهن درست است بر متن اصرار دارد، ولی میراث روایی شیعه هم عمدتاً توسط همین جریان اخباری ثبت و ضبط شده است لذا گروه نخست خطر استرآبادی را نداشتند.

وی با بیان اینکه سلفی‌های سنی هم اخباری هستند، تصریح کرد: به همین دلیل از ابتدای انقلاب جریان نص‌گرا و افراطی سنی علیه انقلاب اسلامی بسیج شدند و امروز به داعش رسیده‌اند.

سلفی‌گری افراطی بدترین دشمن دین است
آیت الله هادوی تهرانی بیان کرد: سلفی‌گری و نص‌گرایی افراطی بهترین عامل برای از بین بردن دین است و این جریان عملا قدرت تطبیق دین بر شرایط را از دست می‌دهد بنابراین این جریانات به شدت مورد حمایت دشمنان اسلام هستند. البته افراطیون عقل‌گرا که جریان قیاسی ابوحنیفه نماینده آن است و روشنفکران امروز ما هم تداوم‌دهنده آن هستند هم مورد حمایت دشمنان قرار می‌گیرند، ولی هیچ وقت هیچ جریان عقل‌گرای افراطی به صورت سیستمی مورد حمایت نبوده است، ولی نص‌گرایان، حمایت سیستمی شده‌اند.

وی ادامه داد: جریانی که اهل بیت (ع) بر آن اصرار دارند و ما باید آن را تقویت کنیم همان جریان جامع‌نگری است که عقل و دین را با هم می‌پذیرد، ولی برای هر کدام دایره خودش را قائل است. تجربه تاریخی نشان داده اسلام می‌تواند پاسخگوی نیاز‌ها بر مبنای نصوص دینی باشد و اجتهاد هم تلاش دانشمندان برای پذیرش دین و سازگاری با دستاورد‌های عقلی است و علم اصول، تجلی این نگرش جامع بوده است.

نظریه اهل بیت (ع)؛ جمع میان عقل و دین
وی با بیان اینکه بنیانگذاران اصول خود اهل بیت (ع) بوده‌اند گفت: چون اهل سنت ابتدا نیاز به اصول فقه پیدا کردند و سراغ آن رفتند به نام آن‌ها ثبت شد؛ البته شیعه از آن برای جمع میان عقل و دین بهره برد لذا اصول چنان رشد کرد که اهل سنت نتوانستند آن را رشد دهند و تالیفات شیعه در اصول از همه تالیفات اهل سنت بالاتر است.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: وقتی آثار شهید صدر در اصول را ببینید ایشان قصد دارد ما را به این سمت ببرد که روش‌های ما در علم اصول شبیه کاری است که در علوم مختلف مانند شیمی و زیست و ... انجام می‌شود.

آیت‌الله هادوی‌ تهرانی با بیان اینکه امام خمینی (ره) بحث ثبات و تغییر و نقش زمان و مکان را مطرح کرده‌اند که گاهی باعث شبهه است، افزود: ما دو عنصر در نصوص داریم یکی موقعیتی و دیگری ثابت و این عناصر در قرآن کمتر از سنت است و در قول کمتر از فعل است.

وی گفت: گاهی بر قرآن اشکال می‌کنند که گزاره‌های علمی آن براساس آموزه‌های کهن علمی و خلاف علم روز است در حالی که در قرآن واقعا مطالبی مبتنی بر فرهنگ روزگار قرآن مطرح شده است و نقص در قرآن نیست، زیرا مخاطبان اولیه، مخاطبان اصلی این کلام هستند لذا قرآن ناظر به فهم آن‌ها و شرایط جغرافیای و ... مطالب خود را طرح کرده است. یا می‌گویند چرا قرآن از پنگوئن نام نبرده است و از شتر نام برده، خب مشخص است، زیرا شتر وسیله امرار معاش مخاطبان اولیه قرآن بوده است یا در اوصاف بهشت اگر به باغ و نهر و ... اشاره کرده قصد قرآن این است که بگوید شما از هر چه لذت ببرید در بهشت وجود دارد.

پاسخ صحیح به شبهات
استاد حوزه اضافه کرد: پاسخ به شبهات گاهی به جای پاسخ، تقویت شبهات است و این نگران‌کننده است، البته متأسفانه گاهی تلاش‌های علمی به خاطر عمل برخی زیر سؤال می‌رود و همین سبب می‌شود تا به سخنان ما گوش ندهند و‌ای کاش بیشتر به مباحث علمی علما از سوی عاملان اجرایی کشور توجه می‌شد.

آیت الله هادوی تهرانی در خاتمه تأکید کرد: عقل نمی‌تواند از اجتهاد دوری کند و حتی افراد افراطی نص‌گرایی هم مجبور شدند در برخی موارد به استدلالات عقلی بپردازند. صاحب حدائق که خودش را شاگرد استرآبادی می‌داند به براهین عقلی مستمسک می‌شود، زیرا ذاتاً اجتهاد، عقل‌گراست البته باید تشخیص دهیم که عقل تا چه محدوده‌ای می‌تواند ورود کند.