افت و کاهش سطح سواد کودکان و دانش آموزان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما خانم نجفی پازوکی، سرپرست  معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در برنامه صبحانه ایرانی در شبکه دو سیما درباره افت و کاهش سطح سواد کودکان و دانش آموزان گفتگو کرد
مشروح گفتگو به این شرح است:

مجری: آیا آمار جدیدی از کیفیت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی دارید؟
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: از طرف خانواده ابتدایی حدود ۹ میلیون دانش آموز و ۳۶۰ هزار معلم، دست مادر شهیدان سرافراز، خالقی پور را ببوسم و ممنون هستم که دعای خیرشان بدرقه راه فرزندان ایران بود. اینکه ما واقعاً یک سنجشی انجام داده باشیم و بررسی دقیقی اتفاق افتاده باشد خیر، اما طبیعی است وقتی که دو سال با شرایط کرونا و آموزش غیرحضوری مسیر آموزش ابتدایی را پیش برده ایم نگرانی‌هایی است که کیفیت آموزش پایین آمده باشد در همین راستا طرح جبران تثبیت یادگیری تابستان اجرا شد و الان هم در برنامه معلمین این طرح مطرح شده است که باید بررسی کنند وضعیت آموزش بچه‌ها را و آن‌هایی که احساس می‌کنند به ویژه از پایه دوم و سوم ابتدایی اگر بچه‌ها به لحاظ آموزشی دچار مشکل هستند، یک معیار‌هایی است برای سنجش این موضوع، دانش آموزان شناسایی شوند و مرحله دوم طرح جبران تثبیت یادگیری ادامه پیدا کند.
مجری: گفتید نه به واقع پایشی صورت نگرفته است، اما فرضیه بر این است که احتمالاً، چون دو سال آموزش مجازی دیده اند پس افت تحصیلی داشته باشند. چرا پایش انجام نشده است و اگر می‌خواست انجام شود معمولاً به چه صورت انجام می‌گرفت؟
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: در دوره ابتدایی سنجش مان از جنس ارزشیابی توصیفی است اصلاً خودمان تأکید داریم که سنجش کتبی به این منظور که مثلاً ما بیاییم یک آزمون سراسری کتبی فرضاً در درس ریاضی یا فارسی داشته باشیم کاملاً پرهیز کنیم از این موضوع، دوره ابتدایی یعنی شایستگی عمومی، متمرکز به یک اتفاق خاص نیست که شما با یک سنجش کتبی بتوانید تصمیم بگیرید که این دانش آموز به این مهارت رسیده است یا نه، یعنی معلم باید در یک بازه زمانی رصد کند مهارت دانش آموز را و آن شایستگی مورد نظر را، مثلاً در بحث فارسی شایستگی ارتباطی در چهار مهارت زبانی نیاز به رصد کردن دارد. اینطور نیست که من یک آزمون مداد و کاغذی بخواهم طراحی کنم و دانش آموز را در یک فضای استرسی قرار دهم و بخواهم او را مورد سنجش قرار دهم. اما این فاصله‌ای که از شروع سال تحصیلی تا اواسط آذر ما درنظر گرفته ایم برای این قضیه اان معلم در این فرآیند متوجه شده است که کدام دانش آموز در چه درسی نیاز به توجه دارد، اما عرض بنده یک مقدار وسیع‌تر از این قضیه است. ما اگر بخواهیم سطح سواد بچه‌ها را بخصوص شایستگی‌های عمومی شان را در دوره ابتدایی ارتقاء دهیم باید یک نگاه کلان تری نسبت به این موضوع داشته باشیم فرمایشات مقام معظم رهبری در ده سال گذشته نشان می‌دهد که چهار کلید واژه مورد تأکید ایشان است. بحث سیاستگذاری آموزشی، فضا و تجهیزات، معلم و محتوا یعنی چهار رکن را ایشان تأکید می‌کنند که این چهار رکن یک نظام آموزشی را می‌تواند حمایت کند. اگر من در مورد معلم که یکی از ارکان مهم است بخواهم عرض کنم توجه داشته باشیم به توانمندسازی معلم به معنای واقعی، یعنی واقعاً اگر دوره‌ای برنامه‌ای داریم اثربخشی اش در معلم دیده شود، کیفیت آموزشی در کلاس درس که ارتقاء پیدا کند اتفاقات خوبی در دانش آموز شکل می‌گیرد همان شایستگی‌هایی که عرض کردم. الان ما در دوره ابتدایی برای بحث توانمندسازی معلم، چند برنامه داریم، یکی از برنامه‌هایی که داریم برای معلم‌های پایه اول ابتدایی است. در پایه اول ابتدایی نیاز به توجه ویژه داریم با توجه شاخص تکرار پایه که باید در اول ابتدایی خیلی دقیق بررسی شود. از طرفی اگر دانش آموز اول ابتدایی را خوب آموزش بدهیم فرآیند‌های شناختی ذهن اش را به گونه‌ای پایه گذاری می‌کنیم قطعاً در پایه‌های بالاتر هم در یادگیری اش، تجزیه تحلیل اش درک اش تأثیر دارد.
مجری: در کدام پایه تحصیلی این افت تحصیلی بیشتر دیده می‌شود؟ همین پایه اول است؟
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: حداقل شاخص تکرار پایه بله همین را نشان می‌دهد. یعنی ما شاخص تکرار پایه مان در دوره ابتدایی که نگاه می‌کنیم می‌آییم به پایه اول ابتدایی می‌بینیم تقریباً در پایه اول ابتدایی سه برابر می‌شود. این یک هشدار است یک مداخله فوری را می‌طلبد. کاری که ما الان ما برای پایه اول ابتدایی انجام دادیم و نیاز بود معلم به سرعت توانمند شود این است که طراحی آموزشی برای هر هفته معلم آماده کرده ایم با تمام ابزارهایش و فرستاده ایم برای معلم در کلاس اجرا کند البته، چون اول سال است و آزمایشی است در ۸ هزار و ۳۰۰ کلاس روستایی مان این را پایلوت می‌کنیم.
مجری: آن برنامه شامل چه مواردی است؟
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: به این صورت است که معلم وقتی می‌خواهد نشانه‌های آموزشی را آموزش دهد، در یک هفته معلم ۱۱ ساعت زمان دارد برای آموزش دو نشانه، که آنجا ما می‌آییم طراحی آموزشی برای این ۱۱ ساعت معلم گام به گام می‌گوییم معلم الان این فیلم را پخش کن حالا بچه‌ها را گروه بندی کن، کتاب داستان به آن‌ها بده و دقت هم کرده ایم اگر آمار کلاس ۱۵ نفری است با فرض اینکه آن کلاس را معلم سه یا چهار گروه می‌کند تعداد کتاب داستان یا کارت بازی‌هایی که گذاشته ایم یا هر ابزاری مثلاً یکجا اریگامی بچه‌ها با دست کار کنند تعداد آن ابزار هم به تعداد کلاس است این بسته به گونه‌ای طراحی شده است که دارای یک تربیت تمام ساعتی برای دانش آموز انجام می‌دهد اصلاً فارغ از اینکه این کتاب فارسی است ریاضی است و یا چه است. در سند تحول می‌گوید دانش آموز تربیت اش شش ساعتی است هم در ساعت زیستی بدنی هم در ساعت اعتقادی و هم در ساعت اجتماعی و اقتصادی همه باید درکنار هم باشد یعنی همان شایستگی‌های عمومی که عرض کردم. در آن بسته واقعاً اینطوری است یعنی تمم موقعیت‌های یادگیری به صورت بازی روی تفکر بچه‌ها دارد کار می‌شود فرآیند‌های شناختی شان. اگر می‌خواهیم واقعاً اتفاق دقیقی به لحاظ آموزشی در کلاس درس مان انجام شود باید روی تغییر رویکرد کار کنیم. یعنی از آن رویکرد‌های کلیشه‌ای سنتی حافظ محور که دانش آموز ابتدایی را مجبور کنیم بنشیند بدون صدا تحرک نداشته باشد و یکسری محفوضات را به ما تحویل دهد.
مجری: به طور کلی نظام آموزشی به سمت مهارت محوری پیش می‌رود.
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: بله و خیلی مهم است. من بار‌ها در جمع عزیزانم معلم‌های ابتدایی عرض می‌کنم که بیایید تمرین کنید شما ساکت باشید. چون معلم ابتدایی به دلیل دغدغه‌ای که دارد واقعاً معلم‌های ابتدایی دغدغه‌های بسیاری دارند دائم توضیح می‌دهند دائم صحبت می‌کنند. من می‌گویم شما سکوت کنید موقعیت یادگیری ایجاد کنید اصلاً خود دانش آموز مفهوم سازی کند و جلو برود.
مجری: درباره افت تحصیلی صحبت کردید و راهکار‌های آن که در پایه ابتدایی بشود پوشش داد و از آن گذر کرد. ما می‌گوییم کرونا یکی از عوامل بروز آن بوده است یا آموزش مجازی یکی از عوامل بروز آن بوده است چه عوامل دیگری را می‌توانیم تأثیرگذار بدانیم در این سمت، و اینکه فصل سال تحصیلی معمولاً با فصل سرما شروع می‌شود و بعد آلودگی هوا مدام مدرسه‌ها را تعطیل می‌کند این‌ها را درکنار هم چگونه می‌شود مدیریت کرد.
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: فکر می‌کنم اگر توجه داشته باشیم به عوامل اصلی و شناسایی کنیم روی آن‌ها سیاستگذاری آموزشی کنیم، قطعاً نتیجه می‌گیریم. یکی از مهمترین مسائل تغییر رویکرد معلم است در گفتگوی قبلی هم عرض کردم، واقعاً رویکرد معلم ابتدایی سال‌ها است ما صحبت می‌کنیم به سمت مهارت و دور شدن از حافظ محوری، ولی برویم در کلاس‌ها ببینیم اتفاقی که در جریان است چه است، معلم ما باید خیلی جدی‌تر روی رویکردش کار شود و از آن کلیشه‌های قبلی جدا شود بیاید در مسیری که موقعیت یادگیری ایجاد کند و اجازه دهد که دانش آموز خودش مفهوم سازی کند و جلو برود. آزمون‌های بین المللی هم که قبلاً دوره‌های متوالی دانش آموزان ما شرکت کردند اصلاً قبل از کرونا، نشان می‌دهد که ما باید خیلی بیشتر کار کنیم. این‌ها همان شناسایی علل اصلی است اینکه من تأکید کرده ام رکن اصلی ما معلم است، الان ما در بحث توانمندسازی آن مطلبی که عرض کردم برای کلاس اول ابتدایی، ما همچنین برای سایر معلم‌های مان ۱۲۰ هزار معلم را امسال در یک درس می‌خواهیم مسلط کنیم. حالا دوره‌ای که همین الان در جریان است در قم در جریان است و پایان هفته هم ما برای دوره دیگری در مشهد هستیم، سرشاخه‌هایی از کل استان‌ها آموزش می‌دهیم این‌ها می‌روند در استان خودشان و منطقه و مدرسه، شبکه سازی خیلی قوی و این شبکه سازی باعث می‌شود که معلم من در یک درس مسلط شود با یک چشم انداز سه ساله کل معلم‌های ابتدایی را حداقل در یک درس می‌توانیم مسلط کنیم. یکی از عواملی که خیلی مهم است گفتمان سازی روی موضوع است ما چقدر واقعاً گفتمان سازی آموزشی در جامعه مان رایج است در همین مسیر توانمندسازی برنامه ما این است که بعد از این شبکه سازی که عرض کردم در پایان مثلاً در اردیبهشت ما ما بهترین الگو‌های تدریس را در یک برنامه‌ای چیزی مثلاً شبیه عصر جدید که بهترین‌ها از کل کشور می‌آیند ارائه می‌کنند حالا مخاطب ما دانشجو معلم‌ها باشند معلم‌های متخصص باشند بگذاریم یک گفتمان سازی برای رویکرد‌های به روز ایجاد شود.
مجری: شما می‌گویید که رکن اصلی در این آموزش و این محور که دارد صورت می‌گیرد برای اینکه بچه‌ها بتوانند سواد را درست یاد بگیرند معلم است. چرا برخی از مدارس دیده می‌شود نمی‌دانم درست می‌پرسم یا خیر، بعنوان مادری که پسر ششم ابتدایی و یک پسر هفتم ابتدایی دارم و درگیر هستم با این مسائل، چرا بعضی از مدارس تکلیف محور هستند، یعنی معلم سعی می‌کند چند ساعتی را با بچه‌ها است و یک چیز‌هایی را درس می‌دهد و بعد تمام تکالیف، یعنی بچه وقتی از مدرسه برمی گردد به منزل شاید تا موقع خواب اش همچنان درگیر است با کار‌هایی که باید برای مدرسه انجام دهد. همه مدارس این اتفاق نمی‌افتد، اما کمابیش می‌شنویم از برخی از والدین و من داشته ام تجربه در سایر مدرسه‌هایی که بچه‌های من می‌رفتند که این تکلیف محوری وجود دارد و خیلی اذیت کننده است.
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: عرض بنده هم همین بود. ما یک سیاستگذاری آموزشی یک جا‌هایی اشکال داریم روی رفتار معلم هم تأثیر می‌گذارد معلم من همچنان با رویکرد سنتی پیش می‌رود که می‌آید یک بخش کوچکی را اختصاص می‌دهد به آموزش و فقط هم خودش صحبت می‌کند اجازه فعالیت به دانش آموز نمی‌دهد و بعد برای اینک خیال اش راحت باشد که دانش آموز یاد گرفت یک حجم زیادی هم تکلیف به او می‌دهد. تمام تلاش ما این است که از این فاصله بگیریم. الان یکی از کار‌هایی که برای این منظور انجام داده ایم کتابخانه کلاسی است در همه پایه‌ها از پایه اول تا ششم در کلاس درس دانش آموز یک گوشه‌ای اختصاص پیدا کند به کتابخانه کلاسی ما در هفته کتاب از ۳۲ استان ۳۲ مدرسه رونمایی این کتابخانه کلاسی را داشتیم بعد به معلم تأکید می‌کنیم روز‌های شنبه دوشنبه چهارشنبه یعنی کاملاً یک تکلیف مشخص و تدوین شده که ۱۵ دقیقه از زنگ فارسی را کامل مشخص می‌کنیم از زنگ فارسی اختصاص به کتابخانه بدهند. در کتابخانه ما چه است، کتاب‌هایی که در شش صاحت تربیت، آن شایستگی عمومی ها، محتوا گذاشته شده است از کانون پرورش فکری خواسته ایم محتوای جذاب به این اضافه کند مثلاً اگر ما در صاحت اقتصادی کتاب داستان برای کودک خیلی نداریم، اما بازی آموزشی داریم آن بیاید در کتابخانه ما و فضای یادگیری دانش آموز را غنی‌تر کند. اتفاقات اینچنینی می‌تواند به تدریج معلم را از آن رویکردی که شما فرمودید جدا کند و برود به سمت یک فضای آموزشی متفاوت.
مجری: ما همچنان الان آموزش ترکیبی را در دوره ابتدایی داریم من می‌بینم در همه مدارس در سطح کشور انجام می‌شود هم استفاده از فضای آموزشی شاد و هم استفاده از حضور در مدارس.
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: بله ظرفیت شاد واقعاً ظرفیت فوق العاده‌ای است برای همین برنامه‌هایی که من عرض کردم در کل کشور خود ما وقتی می‌خواهیم با معلم ارتباط بگیریم در بستر شاد با ۱۲ هزار معلم از کل کشور ارتباط می‌گیریم و جلسات مان را برگزار می‌کنیم. آموزش ترکیبی که شما فرمودید همین ظرفیت شاد خیلی کمک می‌کند اشاره داشتید به تعطیلی مدارس بخاطر آلودگی هوا، ما تأکید می‌کنیم به معلم دیگر چیزی به نام تعطیلی ما نداریم اگر روزی هم به هر دلیلی دانش آموز نمی‌تواند حضوری در کلاس شرکت کند، در فضای غیرحضوری آموزش همچنان ادامه خواهد داشت.
مجری: یکی از پسر‌های من مقطع هفتم است همین دو سه روز پیش که مدارس غیرحضوری شده بود زنگ اول ورزش بود و مثلاً همان ۸ صبح گفته بودند که زنگ ورزش است در منزل یک حرکت ورزشی از خودتان فیلم بگیرید و بفرستید این بامزه بود تا از خواب بیدار شد باید حرکت ورزشی را انجام می‌دهد این نشان می‌دهد که کلاس کلاس پویایی است و در منزل هم می‌شود آن را دنبال کرد. اگر راهکار دیگری باقی مانده است در این زمینه یا اینکه ما الان دو ماه تحصیلی را پشت سر گذاشته ایم در این دو ماه هم ارزیابی دارید که سطح سواد بچه‌ها چطوری بوده است یا این ارزیابی‌ها ماهانه انجام می‌شود یا هفتگی است؟
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: ماهانه که قطعاً انجام می‌شود معلم چک لیست‌هایی دارد که شرایط دانش آموزان به لحاظ توصیفی با گزاره‌های توصیفی ارائه می‌شود ما بازخورد‌هایی که از مدارس داشتیم وضعیت آنچنان حاد نیست که شکایت‌های جدی در جمع معلم ها، چون من خیلی در جمع معلم‌ها هستم، ولی با این حال جمع بندی رصد این دو ماهه معلم در ابزار‌هایی که داشته است ابزار‌های ارزشیابی توصیفی جمع بندی در استان‌ها انجام می‌شود برای دانش آموزانی که واقعاً نیاز دارند به اینکه به آن‌ها توجه ویژه‌ای شود و دوره آموزشی برای آن‌ها گذاشته شود.
مجری: آیا درس‌هایی که به بچه‌های الان نسل جدید سخت‌تر است یا روش‌های آموزشی فرق کرده است مثلاً من مادر ضرب را جور دیگری حل می‌کردم الان جور دیگری حل می‌کنند که ما خیلی سخت متوجه می‌شویم درس‌ها سخت شده است یا روش‌های آموزشی تفاوت کرده است.
سرکار خانم نجفی پازوکی، سرپرست محترم معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش: رویکرد‌ها است رویکرد‌های آموزشی من در بحث فقط زبان آموزی عرض کنم یک رویکردی که در کل دنیا تحت عنوان رویکرد فونیکس رویکرد آوایی مطرح بود سال ۱۹۸۰، چون اشاره کردید به زمان خودمان سال ۱۹۸۰ آن دیگر واقعاً کنار گذاشته شد و یک رویکرد جدیدی به نام هول لندویج؟ به جای آن جایگزین شد و حالا آن در جریان است و تمام رویکرد‌ها چه در زبان آموزی چه در ریاضی چه در علوم با رویکرد کاوشگری همه تلاش در نظام‌های آموزشی کل دنیا، این است که دانش آموز شایستگی تفکرش مهم است لذا باید خودش مفهوم سازی کند از آن رفتارگرایی که معلم بگوید و دانش آموز تکرار کند باید فاصله بگیریم.
مجری: ممنون