مصادیق جرایم سایبری

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما سرهنگ رامین پاشایی، معاون فرهنگی و اجتماعی پلیس فتا فراجا در برنامه صبحانه ایرانی شبکه دو سیما درباره جرایم سایبری گفتگو کرد 

مشروح گفتگو به این شرح است:
مجری: جرایم اینترنتی ،الزاما کلاهبرداری این شکلی می‌تواند نباشد آنچه که هنگام خرید از یک فروشگاه اینترنتی هست یا فیشینگ یا چیز‌های دیگر خیلی متنوع است

سرهنگ پاشایی: بله، چون فکر می‌کنم که برنامه‌های ما با شما ادامه دار خواهد بود اگر اجازه بدهید در هر جلسه که خدمت شما می‌رسم یا یکی از کارشناسانمان در مورد یک موضوع کامل بحث کنیم و هموطنانمان را آگاه کنیم و اگر شما صلاح بدانید این طور بهتر است.
مجری : پس قبل از آغاز مبحث بگویم که ما به چه چیز‌هایی کلاهبرداری‌های اینترنتی در فضای مجازی چند قسم هستند؟
سرهنگ پاشایی: اگر بخواهیم جرایم را دسته بندی کنیم یکسری جرایم داریم به اسم جرایم کلاسیک مثل سرقت منزل، سرقت گوشی تلفن همراه شما، سرقت پول، ثبت نام ماشین و خودرو و یک واحد مسکونی را به چند ده نفر می‌فروشند این‌ها جرایم کلاسیک است. یک نوع جرایم داریم به نام جرایم سایبری کلاسیک، یعنی این که با استفاده از جرایم سایبری، با استفاده از اینترنت یک جرم و یک کلاهبرداری در فضای فیزیکال اتفاق می‌افتد یا فضای حقیقی، مثل این که یک تبلیغات کالا یا اجناسی را در فضای مجازی منتشر می‌کنند، اما رد و بدل شدن پول یا جنس در فضای فیزیکال قرار است اتفاق بیفتد، مثل خرید از سایت‌های واسط مثل سایت دیوار، سایت شیپور، ما به این جرایم هم جرایم سایبر کلاسیک می‌گوییم. یک نوع جرایم داریم جرایم سوم که پلیس فتا تخصصش در آن است جرایم سایبری محض است یعنی کلا همه چیز آنجا اتفاق می‌افتد یعنی حساب شما حک می‌شود و از حساب کارت شما پول برداشت می‌شود، حساب کاربری شما در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان هر کاربری که در این فضا دارد حرکت می‌کند خود شما می‌دانید با یک حساب کاربری آی دی شناخته می‌شود و با آن فعالیت می‌کند بعضی وقت‌ها مجرمان سایبری آن را نشانه گرفته و حک می‌کنند و از دسترس شما خارج می‌کنند. بعضی وقت‌ها یک صفحه شخصی یک کانالی را در یک کانال اجتماعیایجاد می‌کنند و بر علیه شما شروع به دروغ پراکنی و تهمت و افترا می‌کنند متاسفانه این نوع جرایم در کشور ما زیاد است. اگر علاقه دارید می‌توانم دلیلش را هم بگویم.
مجری: این برای من چیز جالبی است، چون خیلی از دوستان ما ...
سرهنگ پاشایی: خود ما هم که در پلیس فتا فعالیت داریم حتی بر علیه من هم بعضا صفحاتی ایجاد می‌کنند این یک نوع ... مثلا خود من در اینستاگرام هیچ فعالیتی ندارم، در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها هیچ فعالیتی ندارم بخاطر رعایت یکسری قوانین و مقرراتی که مربوط به کارم هست. ولی الان می‌بینم که صفحات زیادی در اینستاگرام به اسم من ایجاد شده و بیشتر این‌ها خودشان اعلام می‌کنند که فن پیج هستند یعنی هوادار، یعنی ما هواداریم. ولی من اصلا صفحه‌ای ندارم که شما بخواهید کاری کنید صفحه فن پیج باید هوادار صفحه اصلی من باشد من صفحه‌ای ندارم، ولی حالا بیشترشان می‌آیند مصاحبه‌ها و صحبت‌های من را جمع آوری می‌کنند، ولی بعضی‌ها هم می‌آیند شروع می‌کنند توهین کردن. خودم را عرض می‌کنم که تعمیم بدهم به جامعه. هر کس کدورت و دشمنی بعضی وقت‌ها داخل یا خارج کشور متاسفانه تقریبا کسانی که در کشور ما سمتی دارند، کارشناس هستند یا مسئولیت سیاسی دارند یا اقتصادی دارند، در تمام این زمینه‌ها متاسفانه در گزند این آسیب قرار دارند.
مجری: برای این که کلاهمان را سفت بچسبیم که کسی بر ندارد باید یک مقدار آمار را هم بیشتر بدانیم. بیشترین میزان وقوع جرمی که شما بابت آن مراجعه دارید، چه شکایت‌های قضایی که می‌شود و چه مراجعه‌هایی که به پلیس فتا می‌شود کدام جرایم است؟
سرهنگ پاشایی: بیش از ۵۰ درصد تا ۶۰ درصد جرایم ما در خصوص جرایم کلاهبرداری اینترنتی همان جرایم فیشینگ هست که برداشت غیرمجاز از حساب بانکی هموطنانمان است.
مجری: یعنی این‌هایی که در هر قالبی مثلا یک صفحه بانکی غیرمجاز یا تماس تلفنی عجیب و غریب ...
سرهنگ پاشایی: آن تماس نوع دیگری است، ولی اصلی‌ترین ما همین جرایم حوزه فیشینگ است، فیشینگ در اصطلاح به ماهیگیری اطلاق می‌شود یک ماهیگیر قلابش را می‌اندازد و منتظر طعمه می‌شود که بتواند صید کند. بعد خرید‌های اینترنتی هست، تهمت و افترا هم همین طور دسته بندی می‌شود، توهین، نشر اکاذیب و این‌ها در یک دسته هست. تولید فیک نیوز‌ها، دروغ‌ها و شایعات، شایعه پراکنی، جریحه دار کردن احساسات عمومی در این حوزه هست بعضی وقت‌ها یکسری افراد می‌آیند در فضای مجازی صحبت‌هایی را مطرح می‌کنند، در فضای مجازی یک مقدار با فضای حقیقی مرز‌ها متفاوت است شما بیشتر می‌توانید دروغ بگویید و بیشتر می‌توانید خودنمایی کنید و بیشتر می‌توانید آن دروغ ۱۳ ...، ولی اینجا اگر شما حرفی بزنید که باعث جریحه دار شدن احساسات عمومی شود و یا احساس امنیت را سلب کند اینجا دیگر مقوله اش فرق می‌کند و جرم است

مجری: الان مثلا ما داریم حتی از چهره‌های نامی که صفحه خودشان است و حتی حک هم نشدند دروغ ۱۳ و ۱۴ و ... هم که نداریم که .. سرمربی تیم فوتبال است ممکن است بیاید خبری را منتشر کند که خبر، خبر درستی نیست یا حتی تحلیل خبری اش تحلیل درستی نیست بر اساس منابع و داده‌های اشتباه است و تهمت هم هست. این را پلیس فتا ورود می‌کند یا قوه قضائیه و یا نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی باید ورود کنند.
سرهنگ پاشایی: بسته به نوع جرم اگر در حوزه امنیتی باشد خود وزارت اطلاعات می‌تواند وارد شود، خود دادستانی کشور بعنوان نماینده مدعی العموم بعضی وقت‌ها وارد می‌شود، ولی یک نکته خاص اینجا هست من که کارشناس پلیس فتا هستم، باور بفرمایید انواع اخبار را می‌گیرم خود من بار‌ها و بار‌ها در معرض یک خبر قرار می‌گیرم ذهنم شاید یکی دو ساعت درگیر می‌شود، تحلیل می‌کنم و بعد وقتی می‌روم آن خبر را بررسی می‌کنم می‌بینم دچار اشتباه و سوءظن شدم ودر تله آن کسی که این خبر را منتشر کرده یا تحلیل کرده قرار می‌گیرم. منی که یک مقدار سواد سایبری در این حوزه دارم، ولی بعضی وقت‌ها مثلا در مورد یک موضوعی آمدم صحبت کردم و دو سه ساعت بعد دیدم کلا تحلیل من اشتباه بوده و این خبر اشتباه بوده، متاسفانه فضای مجازی کشور ما، حق با شماست به این شکل هست این اتفاق می‌افتد، هر شخصی دارای صفحه‌ای هست و برای خودش دنبال کننده دارد و می‌تواند فعالیت کند در این حوزه، ولی نوع فعالیت به چه شکل باید باشد؟ بعضا می‌بینید که طرف می‌تواند فوتبالیست باشد، ولی در تمام حوزه‌های جغرافیایی صحبت می‌کند، طرف استاد یک رشته خاص است و در مسائل سیاسی صحبت می‌کند.
مجری: این که من هم همین طور هستم مثلا کارشناس فوتبال نیستم، ولی در همه حوزه‌های فوتبال نظر می‌دهم.
سرهنگ پاشایی: فرهنگ اشتباهی در فضای مجازی ما هست متاسفانه، تجزیه و تحلیل پرونده‌های قضایی این را به من می‌گوید، این است که ما کاربر‌هایی هستیم که متاسفانه در هنگام مواجهه با اخبار هر گونه محتوای شایعه یا واقعیت، بعضی اوقات واقعیت‌ها به شایعه می‌چسند و آن کسی که شایعه را منتشر می‌کند، بگویم که منشا بسیاری از تولید شایعات خارج از مرز‌های آبی و خاکی این کشور اتفاق می‌افتد. یک خصلتی متاسفانه یک مقدار فرهنگ باید افزایش پیدا کند که به سرعت در چرخه انتشار خبر قرار می‌گیریم و تا خبر را می‌بینیم می‌رویم روی ارسال به گیرنده‌ها شروع می‌کنیم ارسال کردن و بعدا متوجه می‌شویم که خبر .. است، ولی بعدا تاثیر منفی را می‌گذارد.
مجری: ما الان کسانی را داریم که مثلا یک دفعه‌ای به اسم اعتراضات و این‌ها، چیزی که در فضای فیزیکی دارد رخ می‌دهد، ولی از سمت فضای مجازی هدایت می‌شود، یک مغازه‌ای هست باز است می‌رود یک عکس از این مغازه می‌گذارد و می‌نویسد که این مغازه به اعتصابات سراسری نپیوسته، در واقع یک کد دارد می‌دهد، آقا طرف کسب و کارش است و در اجاره اش مانده و اصلا اعتراض دارد و نمی‌خواهد اعتراض کند مثال می‌زنم، طرف دارد اخلال ایجاد می‌کند در یک کسب و کار، و در نظم عمومی اختلال ایجاد می‌کند این حکمش چیست؟ برخورد پلیس فتا چیست؟

سرهنگ پاشایی: این جرم سایبری نیست نهاد‌های نظارتی امنیتی و انتظامی دیگر هستند که نظارت می‌کنند، ولی هر گونه اختلال در نظم عمومی کشور، جرم هست. اگر شما یک خبری را منتشر کنید که آن خبر شایعه باشد و باعث تشویش اذهان عمومی شود و یا جریحه دار کردن احساسات عمومی را آن خبر در پی داشته باشد قانون جرایم سایبری است، قانونگذار به صراحت اعلام کرده که جرم است و با آن برخورد می‌کند. بعضی وقت‌ها ما کلیپ‌هایی را می‌بینیم که یک پدر، یا یک مادر یا یک فرد حقیقی یا حقوقی، یک کلیپ حیوان آزاری از خودش منتشر می‌کند یا خدایی نکرده کودک آزاری یا همسرآزاری، تخریب محیط زیست یا آتش زدن درخت، در ذهن خودش سگی را با سنگ زده و یا یک حرکتی بر علیه یک جانداری انجام داده، بعضا داریم این که عرض می‌کنم پرونده می‌آید الان خیلی کمتر شده، ولی متاسفانه قبلا زیاد بود، که کودکش را برای درس خواندن تنبیه می‌کند و یک چک در گوش بچه اش می‌زند و یا معلمی بچه‌ای را سر کلاس تنبیه می‌کند حتی تنبیه بیشتر لفظی است، این نوع کلیپ‌ها به سرعت در فضای مجازی وایرال می‌شود، خاصیت فضای مجازی این است. من حتی کلیپی دیده بودم که یک عمویی برادرزاده خودش را با تسبیح یا زنجیر یادم نیست از گردنش آویزان می‌کند و بچه هم دست و پا می‌زند و خیلی هم خوشش می‌آید، ولی باعث جریحه دار شدن احساسات عمومی می‌شود این کلیپ‌ها در فضای مجازی متاسفانه هست مااین کلیپ‌ها را ببینیم
مجری: یکسری چیز‌ها هست که اذیت کودکان یا مثلا ... دگر آزاری است در واقع، یک وقتی هم هست که بحث آزار و اذیت نیست مثلا یک بچه‌ای برای معلمش یک شعری می‌خوانده یک تپقی داده و یا ... این هم در فضای مجازی منتشر می‌شود بالاخره ما یک مسئولیت داریم آن بچه گناه نکرده که یک بار یک اشتباه کرده که الان دارد دست به دست می‌چرخد .
 البته جرایمی که در فضای سایبری یا در فضای اینترنت رخ می‌دهد. من فکر می‌کنم من اگر فرزندی دارم در مقابلش مسئول هستم، چون او اختیاری ندارد و صفحه‌ای در فضای مجازی ندارد، ولی من دارم، ولی اگر خرابکاری کرد من آن را در فضای مجازی بازنشرش بکنم و همین طور نشر کنم که بخواهد بازنشر شود بنابراین من اینجا مسئولم دیگر؟
سرهنگ پاشایی: عرض کردم مرز‌های فضای مجازی با مرز‌های فضای حقیقی متفاوت است. جعل هویت در فضای مجازی به راحتی اتفاق می‌افتد، ولی شما در فضای فیزیکال یا فضای حقیقی خیلی سخت است که من بخواهم شبیه شما بشوم یا شما بخواهید شبیه من بشوید، ولی بعضا همیشه این هم بد نبوده مثلا من یادم هست یک کلیپی بود که از یک آقاپسری که در مدرسه درس می‌خواند معلم دارد از او سوال می‌پرسد و این سوال را بلد نیست و تفره می‌رود ... یک کلیپی هست که به جنبه‌های فانش هم باید نگاه کنیم که یک آقا پسری که معلم از او درس می‌پرسد و او درس بلد نیست و به حاشیه می‌زند ... خیلی از استعداد‌هایی هم داشتیم که در این حوزه که مثلا مشخص شده این‌ها استعداد هنری دارند و می‌توانند صحبت کنند و جدای از آن دارای صفحات و کسب و کار شدند و درآمد کسب کردند، حالا فضای مجازی مرزهایش فرق می‌کند مهم این است که سواد رسانه‌ای کاربر افزایش پیدا کند، اخبار به صورت شفاف، لحظه‌ای به دست کاربر برسد، وقتی اخبار را باور کند دیگر فیک نیوز‌ها تاثیرگذاری شان کمتر خواهد شد،
مجری: سوال من یک چیز دیگر است، من یک بچه‌ای هستم بامزه صحبت می‌کنم الان هم سن تشخیص نیستم می‌آیم راجع به کچلی حرف می‌زنم و خیلی هم منتشر می‌شود همکاران ما در شبکه‌های مختلف تلویزیون هم خیلی ذوق زده می‌شوند و حتی در برنامه‌های تلویزیونی دعوتش می‌کنند و بعد این بچه یک مدت روی بورس است و تمام می‌شود. این بچه بزرگ می‌شود و بعد می‌گوید آقا چرا تصویر من را منتشر کردید و ممکن است اتفاق بدی هم نیفتد، ولی آن بچه بعدا می‌گوید من نمی‌خواستم تصویرم منتشر شود.
سرهنگ پاشایی: مرزبندی این جرایم عرض کردم تا مادامی که باعث جریحه دار شدن احساسات عمومی نشود، یک آقای سلبریتی که نمی‌شود اسمش را سلبریتی بگذاریم، چون تعریف سلبریتی یک چیز خاص است، ولی می‌آید در خیابان و به یک بچه‌ای به حالت شوخی و خنده می‌گوید این فلفل را بخور و من این قدر پول به تو می‌دهم آن بچه آن فلفل را می‌خورد و پول را دریافت می‌کند بعضی‌ها خندیدند، ولی واقعیت این بود که دردناک بود جریحه دار شد احساسات عمومی. آن لحظه‌ای که احساسات عمومی جریحه دار می‌شود، یا مادری که فرزندش را وادار به خوردن هفت تا پیتزا می‌کند و بچه کم می‌آورد و مادر به زور. ما پرونده داشتیم این‌ها در سطح وسیع و بین المللی دیده می‌شود این یک نکته.
بعضی وقت‌ها کلیپ‌هایی منتشر می‌شود که کودک آزاری است و سریع منتسبش می‌کنند به یکی از شهر‌های ایران. ما که این جا کار می‌کنیم بلافاصله روی سامانه‌ها قرار می‌دهیم که ببینیم منبع این را ... مثلا چند وقت پیش کلیپی منتشر شد که پدری فرزند خودش را به شدت تنبیه می‌کند. تنبیه کودک در هر جامعه‌ای می‌دانید ارزش‌ها در هر زمان و مکان متفاوت است، ولی شما هیچ شهر و کشوری پیدا نمی‌کنید که بگوید تنبیه بچه ارزش است همه جا ضد ارزش است، ولی آن کلیپ برای کشور مصر بود. ما کلیپی داشتیم، چون به صورت چهره مردمان عراق و شبیه مردمان جنوب که پدر و مادر شدید بچه را تنبیه می‌کنند می‌آید و ذهن بیننده را درگیر می‌کند آن تاثیر منفی را می‌گذارد و می‌گویند این فرد را دستگیر کنید و فلان و بعد می‌بینیم که این کلیپ برای کشور عراق است. منبع انتشار یا آن تولید انتشار کلیپ می‌تواند به صورت گسترده در سطح جهانی دیده شود، این خصلت فضای مجازی است، این است که شما خدایی نکرده اگر بیایید یک صحبتی بکنید یک حرفی بزنید که منطبق بر واقعیات نباشد یا آن بدیهیات جامعه را نفی کند متاسفانه این قابلیت انتشار در تمام پلتفرم‌های خارجی، داخلی را دارد به صورت گسترده، چه بسا هنرمندانی ماداشتیم و ورزشکارانی داشتیم که بخاطر یک کار ناشایست و یک عملی که واقعا در شان آن‌ها نبوده مجبور شدند که بازیگری را کنار بگذارند و یا به حاشیه رفتند و یا تبلیغاتی انجام دادند که باعث صدمه به خودشان و آن کسب و کارشان شده است.

مجری: این روز‌ها آماری داریم که این اتفاقات و حوادث اخیری که در سطح کشور رخ داده تاثیر در جرایم سایبری داشته باشد، کم کرده باشد یا زیاد کرده باشد؟

سرهنگ پاشایی: جرایم سایبری، بخش عمده سکوی جرایم ما در حوزه جرایم اینترنتی، همان خرید‌های آنلاین و در بستر شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های عمدتا غیربومی اتفاق می‌افتد آنجا محفل بهتری برای کلاهبرداران است. هر چند که ۷۵ درصد کلاهبرداری که خرید اجناس است و گوشی تلفن همراه، ساعت و آنجا راحت‌تر می‌توانی کلاهبرداری کنید سرور خارج از کشور است و یک پیام رسانی است که تقریبا در حکمرانی کشور ما نیست، حالا بر اساس آن محدودیت‌هایی که ایجاد شده سطح وقوع این نوع جرایم خوشبختانه کاهش پیدا کرده است.

مجری: تعامل هم نمی‌کنند با پلیس ما؟

سرهنگ پاشایی: باور بفرمایید بدون هیچ گونه اغراقی این نکته را عرض می‌کنم خودشان متعهد هستند که مثلا اینستاگرام متعهد هست که جرایمی مثل کودک آزاری را بلافاصله حذف کند، فروش سلاح و مهمات و یکسری چیز‌ها برای خودشان هستند که برای تمام کشور‌ها پایبند هستند، ولی کلیپ کودک آزاری که در کشور ما اتفاق افتاد مشابه آن در کشور سنگاپور آن‌ها بلافاصله حذف کردند و ۵-۶ ساعت بعد آمدند از آن کشور هم عذرخواهی کردند، ولی در کشور ما ۴-۵ روز طول کشید که ما طرف را شناسایی کنیم و صفحه را از دستش در بیاوریم و بتوانیم. آن کلیپ را. ولی محتوا وقتی رفت، دیگر رفته و تمام است. متاسفانه آن همکاری که باید انجام بدهند در حوزه جرایم سایبری متاسفانه با ما انجام نمی‌دهند بخاطر همین هم سطح وقوع جرایم سایبری در این پلتفرم‌ها زیاد است هر چند که ما پلتفرم‌های داخلی مان هم این جرایم را داریم، ولی تحت کنترل ماست ما بلافاصله می‌توانیم شناسایی کنیم و برخورد کنیم و اجازه اخلال در امنیت مالی هموطنان مان، حیثیتی هموطنانمان را. پرونده خیلی زیاد است خانواده‌هایی که بخاطر تهمت و افترا زندگی شان از هم پاشیده این است که در پلتفرم‌های داخلی دست ما خیلی باز است.
مجری: سپاسگزارم از شما