آبهای زیرزمینی؛ گنج پنهانِ روبه نابودی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی،نام آذربایجان غربی در گذشته نه چندان دور به خاطر قرار گرفتن در ساحل زیبای نگین فیروزه‌ای آذربایجان «دریاچه ارومیه» در طول سالیان و قرن‌های گذشته با آب و پرآبی عجین بوده که این امر تا همین چند سال پیش هم ادامه داشته است.

در اواخر دهه ۸۰ و حتی اوایل دهه ۹۰ هم، این آوازه پرآبی در آذربایجان غربی وجود داشت و مسوولان استانی در مصاحبه‌های خود، از این استان به دومین استان پُر آب کشور یاد می‌کردند، اما این وضعیت از حدود یک دهه گذشته، روز به روز بدتر شده و وضعیت منابع آبی، سال به سال روند کاهشی داشته است.

طبق بررسی‌های کارشناسی صورت گرفته، افزایش مصرف از منابع آبی و کاهش نزولات آسمانی و همچنین آورده‌های رودخانه‌ای از جمله مهمترین عوامل کاهش سطح آب‌های رو زمینی و زیر زمینی در آذربایجان غربی بوده است.

در نگاهی اجمالی به وضعیت بارش‌ها در آذربایجان غربی در می‌یابیم که در ۲ سال گذشته، متوسط بارش در آذربایجان غربی به ۳۰۰ میلی‌متر هم نرسیده و بطور متناوب در سال‌های آبی ۱۳۹۹ - ۱۴۰۰ و ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱، این رقم ۲۹۶ و ۲۹۵ میلی‌متر بوده است.

زمانی این آمار کم و یا حتی خیلی کم به نظر می‌رسد که میزان آمار این مدت را با ۲ سال پیشتر از آن مقایسه کنیم؛ در سال‌های آبی ۱۳۹۷ - ۱۳۹۸ و ۱۳۹۸ - ۱۳۹۹ به ترتیب ۵۲۰ و ۴۲۰ میلی‌متر بارش در این استان به ثبت رسید لذا این کاهش‌های بیش از ۱۰۰ و بیش از ۲۰۰ میلی‌متری در طی یک و ۲ سال نشان می‌دهد میزان ورودی به منابع آبی میلیارد‌ها مترمکعب کاهش یافته است.

در بررسی برخی استان‌های شرقی کشور همسایه ترکیه از جمله وان و ارزروم نیز مشاهده می‌شود که متوسط بارش ۷۰ ساله این استان‌ها به ترتیب بالای ۴۰۰ و نزدیک به ۴۸۰ میلی‌متر است که نشان می‌دهد وضعیت بارش در آذربایجان غربی با آن‌ها بسیار متفاوت است و در بهترین حالت، این رقم به ۳۳۰ تا ۳۵۰ میلی‌متر می‌رسد؛ حال آنکه در ۲ سال اخیر به زیر ۳۰۰ میلی‌متر تنزل یافته است.

خشکسالی در ۸۳.۵ درصد مساحت آذربایجان‌غربی

مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌غربی در مصاحبه‌ای که اخیرا داشته، گفته است طبق شاخص‌های استاندارد شده دما و بارش تا پایان مهر ماه سال جاری، ۸۳.۵ درصد از مساحت استان تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته و فقط ۱۵.۵ درصد مساحت در حد نرمال است.

اسماعیل سیمایی گزارشی از میزان بارش‌ها در آذربایجان غربی داده و گفته این بارش‌ها بیش از ۴۴ درصد کاهش یافته و این کاهش نسبت به متوسط بلندمدت ۳۰ درصد بوده است.

مدیرکل هواشناسی آذربایجان‌غربی با تاکید به اینکه میزان بارندگی در سال آبی جاری در ارومیه ۱۸.۰۲ میلی‌متر بود، اظهار کرد: بیشترین میزان بارندگی استان در سال آبی جاری در شهر تکاب با ۴۶.۵ میلی‌متر و کمترین میزان بارندگی در نقده با ۶.۰۳ میلی‌متر گزارش شده است.

وی یادآور شد: میزان بارندگی در ارومیه نسبت به بلند مدت ۲۵.۰۸ میلی‌متر و نسبت به سال گذشته ۲۴.۰۱ میلی متر کاهش یافته است البته طبق آخرین الگو‌های هواشناسی و پیش بینی فصلی در ماه آذر سال جاری بارندگی‌ها فراتر از نرمال خواهد بود.

در کنار این آمار، وضعیت دمایی استان نیز رو به افزایش گذاشته و در سال آبی جاری که از اول مهر شروع شده، میزان دما نسبت به سال گذشته و متوسط بلندمدت بیشتر شده است.

طبق گزارش درج شده در سایت اداره کل هواشناسی آذربایجان غربی، در این مدت، دمای متوسط در آذربایجان غربی حدود ۱۵ سانتی‌گراد بوده که ۱.۶ سانتی‌گراد بیشتر از متوسط دراز مدت و ۱.۸ سانتی‌گراد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است؛ این امر در زمانی اهمیت پیدا می‌کند که میزان دما بر میزان تبخیر آب‌های سطحی اثر می‌گذارد و در تشدید مشکل کم آبی اثرگذار می‌شود.

۵۸۰ میلیون مترمکعب آب پشت سدهای آذربایجان‌غربی ذخیره است/ حدود ۳۰ درصد کل حجم سدها

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: حجم آب پشت سدهای این استان طبق آخرین پایش به ۵۸۰ میلیون مترمکعب رسیده که با وجود افزایش نسبت به سال گذشته، ۳۰ درصد حجم کل سدهای استان را شامل می‌شود و البته حجم آب در ۲ سد شهرچای ارومیه و آغ‌چای چایپاره کاهش یافته است.

مجید رستگاری افزود: این حجم آب در زمان مشابه سال گذشته ۵۳۲ میلیون مترمکعب بود ولی امسال این میزان ۹ درصد افزایش یافته است.

وی اضافه کرد: طبق آخرین پایش، سدهای بوکان، آغ چای چایپاره، شهرچای ارومیه و مهاباد به ترتیب ۱۹۴، ۸۶، ۷۴و ۶۴ میلیون مترمکعب آب دارند که ۷۹ درصد کل آب‌های موجود در سدهای ۱۴ گانه استان را شامل می‌شود.

رستگاری ادامه داد: از این چهار سد بزرگ، آب موجود در پشت ۲ سد بوکان و مهاباد به ترتیب ۴۳ و ۱۲ درصد بیشتر از زمان مشابه سال گذشته و آب موجود در ۲ سد آغ چای و شهرچای به ترتیب ۲۵ و ۱۵ درصد کمتر از زمان مشابه سال گذشته است.

وی اظهار کرد: همچنین سدهای حسنلوی نقده، ساروق تکاب، سیلوه پیرانشهر، شهید قنبری ماکو، ارس ۲ و کرم آباد پلدشت نسبت به زمان مشابه سال گذشته، آب بیشتری دارند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی یادآور شد: امیدواریم با بارش‌های نیمه دوم پاییز که هنوز در استان شاهد آن نبوده‌ایم، روند افزایشی آب پشت سدهای استان نیز آغاز شده تا مثل ۲ سال گذشته با مشکل کم آبی شدید روبرو نباشیم.

البته در کنار الزام بهره برداران آبی که تقریبا ۱۰۰ درصد جمعیت را شامل می شود و بخش عمده آن را کشاورزان تشکیل می دهند،  اقداماتی در راستای کنترل مصرف نیز صورت گرفته است که هرچند کم بوده ولی می تواند نقطه مثبتی در راستای بهبود وضعیت مصرف باشد و البته باید این روند با سرعت و قدرت بیشتری ادامه یابد تا بتوانیم میزان مصرف را روز به روز کاهش دهیم.

همه این آمار و اطلاعات نشان می دهد که با توجه به منابع موجود آبی و کاهش بارش ها که شاید در سال های آتی هم، این روند ادامه دار باشد، باید به سمت کاهش مصرف آب حرکت کنیم تا بتوانیم توازنی بین منابع و مصارف داشته باشیم.

اشرفی معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی در گفت و گو با خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی، گفت: در استان سالانه ۳۶ میلیون متر مکعب کسری مخزن آب در سال داریم که در سال زراعی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ این عدد ۱۱۶ میلیون متر مکعب شده و نشان دهنده این نکته مهم است که مصرف بی رویه آب‌های زیر زمینی در سال‌های اخیر رشد زیادی پیدا کرده که باید از این موضوع جلوگیری شود.

رئیس گروه احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان نیز در گفت و گو با خبرگزاری صدا و سیما مرکز آذربایجان غربی، گفت: با اشاره به این که ۳۷ هزار و ۶۳۰ حلقه چاه مجاز دارای پروانه بهره برداری در آذربایجان غربی وجود دارد که ۸۹ درصد معادل ۳۳ هزار و ۳۶۵ حلقه از این تعداد چاه در بخش کشاورزی مصرف می‌شود گفت: تا پایان سال گذشته در استان بیش از ۹ هزار و ۲۵۰ مورد نصب کنتور انجام شده است که در شش ماهه نخست امسال نیز ۲۱۴ دستگاه کنتور روی چاه‌های استان نصب شده است.

میثم عاشوری افزود:، اما ۳۴ هزار حلقه چاه غیر مجاز نیز بعد از سال ۱۳۸۵ حفاری شده اند که جز اولویت‌های شرکت آب منطقه‌ای استان برای برخورد و انسداد قرار دارند.

وی خاطرنشان کرد: ۲۶ هزار و ۵۰۰ حلقه چاه وجود دارد که تاریخ حفر و بهره برداری آن‌ها به قبل از سال ۱۳۸۵ باز می‌گردد که آن‌ها مشمول قانون تعیین و تکلیف چاه‌های فاقد پروانه می‌شوند و به شرط ضرر نرساندن به منابع مجاور و اجرای آبیاری تحت فشار و نصب کنتور به آن‌ها پروانه بهره برداری تعلق می‌گیرد.

رئیس گروه احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای استان با بیان این که سال ۱۳۹۴ که شروع طرح احیا و تعادل بخشی است تا پایان سال ۱۴۰۰ در استان ۶ هزار و ۲۶۹ حلقه چاه با حجم صرفه جویی ۸۵ میلیون متر مکعب مسدود شده اند افزود: در شش ماهه نخست سال جاری نیز بیش از ۳۰۷ حلقه چاه غیر مجاز با صرفه جویی آب ببش از ۲ میلیون متر مکعب پر و مسدود شده است.