بهره وری آب در بخش کشاورزی ۴.۱ درصد است

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، برنامه مجله کشاورزی رادیو اقتصاد میزبان آقای قاسم زاده سخنگوی صنعت آب کشور بودند تا درباره بحران های کم آبی کشور و راهکارهای پیش رو توضیحاتی بفرمایند.



مجری : چالش بحران آب در بخش کشاورزی و خیلی وقت است ما در مورد بحران آب در کشورمان داریم صحبت می کنیم و می دانیم که عملا تبدیل شده است به یک چالش بزرگ در کشور ما ، راهکارها هم مشخص است اما ما برای رفع و عبور از این چالش برنامه ریزی خاصی را شاهد نیستیم . نظر شما را در ابتدا بشنویم در مورد منابع و مصارف آب در کشور ما و این که من در آمارها گفتم نزدیک به 89 تا 90 درصد آب اختصاص پیدا می کند به بخش کشاورزی و زمانی اهمیت پیدا می کند که تولید در حوزه کشاورزی که وصل می شود به امنیت غذایی ما ممکن است با مخاطره روبرو بشود و اهمیت رسیدگی و برنامه ریزی برای عبور از این چالش را دو چندان می کند اما در سالهایی که ما درگیر این چالش هستیم برنامه ریزی مناسبی هم دیده نمی شود . توضیحات شما را بشنویم ببینیم که از نگاه شما بحران آب در کشور ما به چه صورت است ؟ و در ادامه هم راهکارها را مورد واکاوی قرار بدهیم .

قاسم زاده : همانطور که اطلاع دارید کشور ما به لحاظ بارندگی ها تقریبا یک سوم بارندگی های دنیا را دریافت می کند ، طبیعتا در چنین اقلیمی و در شرایطی که ما بخش کشاورزی مان یکی از محورهای اصلی اقتصادمان را تشکیل داده و مصارف آبش هم همانطور که شما هم فرمودید حدود 90 درصد آب را مصرف می کند بسیار حائز اهمیت است .

برنامه ریزی هایی که اتفاق افتاده در قالب قوانین، آیین نامه ها و برنامه هایی که وجود دارد ، به نظر من قوانین خیلی خوب و متعالی در این بخش وجود دارد ولی باید به سمت اجرای این قوانین حرکت جدی و با انگیزه بیشتر از قبل اتفاق بیفتد .

اگر بخواهم یک مقایسه ای هم در مورد وضعیت آب در بخش کشاورزی ارائه بدهم همانطور که در آمار وزارت جهاد کشاورزی ارائه کرده است بهره وری در این بخش حدود 4/1 کیلوگرم بر متر مکعب آب مصرفی هست که در انتهای برنامه ششم بایستی این عدد 6/1 بود که متاسفانه این تحقق پیدا نکرد ولی در مقایسه با متوسط دنیا که عدد 5/2 کیلوگرم بر متر مکعب است ما خیلی فاصله داریم و بایستی هدفگذاری های خوبی را در این سمت داشته باشیم و بتوانیم خودمان را ارتقا بدهیم و به این سمت برسانیم به ویژه که عرض کردم اقلیم ما یک اقلیم خشکی هست .

مجری : در مورد قوانین اشاره کردید خیلی ها معتقد هستند که آنجا هم ما چالش هایی را داریم و در مورد قوانین هم با مواردی روبرو هستیم که کمک نمی کند به حل بحران آب ، ما تصویب و ابلاغ قانون جامع آب را در برنامه ریزی هایمان داشتیم که بعنوان یک راهکار سیاستی بلند مدت قرار بود پیاده سازی شود و اجرا شود و عملا این اتفاق نیفتاد ، در مورد حذف و اصلاح یکسری مواد مضر و متعارض در قانون برنامه ششم که شما اشاره کردید در مورد بخش آب ، مورد بحث بود که باز آنجا هم ما شاهد این اتفاق نبودیم ، اصلاح قانون تعیین تکلیف آن چاههای آب فاقد پروانه بهره برداری و مواردی از این دست که همه معتقد هستند قانون و اجرای درست آن می تواند بیاید کمک کند به رفع یکسری از چالش هایی که از نظر قانونی نیاز دارد که بازنگری در آن رابطه صورت بگیرد . فکر می کنید این اتفاقات اصلا می تواند کمک کند به حل بحران آب ؟ یا این که نه ما باید نگاهمان را برای عبور از این چالش تغییر بدهیم ؟

قاسم زاده : در قوانین ما یکسری کلیدواژه را من اشاره می کنم که قوانین ما هم (صدا مبهم بود) هم در آیین نامه بهینه سازی مصرف آب کشاورزی این ها به وفور به آن پرداخته می شود که کی بحث مصرف معقول آب هست در بخش کشاورزی این ها کلید واژه هایی هستند که در قوانین به وفور به آن اشاره شده است و در حال حاضر ما باید در بخش اجرا این ها را دنبال کنیم.
اگر اجازه بفرمایید در همین بحث هایی که عرض کردم اتفاقاتی که می تواند بیفتد و اقداماتی که در حال حاضر دارد دنبال می شود یک اشاره ای خدمت شنوندگان بکنم .
مجری : در مورد آیین نامه ما در چه وضعیتی هستیم ؟ آیا واقعا اجرا می شود ؟
 قاسم زاده : آیین نامه بهینه سازی مصرف آب کشاورزی، مصوب سال 75 است آنجا بحث مصرف معقول را در قالب پروانه های مصرف که برای منابع مختلف بایستی صادر شود و همین طور بحث تحلیل حجمی آب ، بحث مدیریت آب در سطح مزرعه ، تشکیل تشکل های آب برای تعاونی ها آمده به تناسب وظایفی که دستگاهها از جمله وزارت نیرو و وزارت کشاورزی دارد این ها را تفکیک کرده و نقش را مشخص کرده و به نظرم آیین نامه، آیین نامه بسیار خوبی است و مصوب هیئت وزیران است .
مجری : در بحث اجرا مهم است چقدر دارد اجرا می شود ؟
قاسم زاده : ما وقتی به این آیین نامه می پردازیم می بینیم که در مرحله اجرا ما با شاخص هایی که آنجا تعریف شده فاصله بسیار زیادی را داریم و علل عوامل مختلفی باعث شده که این اتفاق تا الان رقم بخورد .
منتها با پیگیری هایی که هم وزارت نیرو داشت و هم وزارت جهاد کشاورزی برای ارتقا بهره وری داشت، اولین موضوعی که شاید به صورت خیلی جدی الان به آن پرداخته می شود اصلاح الگوی کشت است و سندی که قطعا شما اخیرا شنیدید این سند در حال حاضر دارد بحث هایی اجرایی اش دارد دنبال می شود که این اتفاق بیفتد، این سند نه تنها بحث بهره وری را هدفگذاری کرده نه تنها بحث امنیت غذایی را هدفگذاری کرده در کنارش به بخش آب هم می پردازد و وزارت نیرو هم در جلسه شورای عالی آب که برگزار می شد آنجا یکسری تاکیداتی را روی یکسری اعداد و ارقام که بایستی حتما در سند دیده شود ارائه نمود .
بحث هایی که ما داشتیم این بود که ما آب قابل برنامه ریزی را از چندین سال قبل در سطح دشت ها و در سطح استان ها تعیین کردیم و ابلاغ کردیم و برای رعایت این بحث برنامه سازگاری با کم آبی را برای 31 استان ابلاغ کردیم و نهایتا آن اعدادی که آنجا دیده شده و کاهشی که حدود 15 میلیارد متر مکعب در بخش کشاورزی بایستی صرفه جویی در مصرف آب اتفاق بیفتد این ها بایستی در برنامه الگوی کشتی که ارائه شده حتما دیده شود .
مجری : که یکی از جدی ترین طرح هایی است که اجرا شود می تواند کمک کند هم به تولید کشاورزی مان ، بهره وری بالاتر تولید محصولات کشاورزی و به نوعی می تواند خیلی تاثیرگذار باشد روی بحث بحران آب در بخش کشاورزی که امیدواریم واقعا درست این طرح اصلاح الگوی کشت در کشور ما پیاده سازی شود ، این یکی از راهکارهایی است که مدت ها هم عنوان می شد برای عبور از بحران آب در بخش کشاورزی که امسال به نوعی جدی تر دارد پیگیری می شود و امیدواریم که به درستی هم اجرا شود .
قاسم زاده : دقیقا درست می فرمایید من اگر فرمایشات شما را تکمیل کنم بعد از مدیریت عرضه آب ، تقاضای آب که در سطح دنیا بود الان مدیریت مصرف دارد دنبال می شود.
در مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی اولین مورد یکه بسیار مهم است بحث الگوی کشت است یعنی ما باید کشتمان متناسب با ظرفیت هایی که آب و خاک و اقلیم هر منطقه دارد بایستی اتفاق بیفتد که ما معتقدیم که اجرای این سند می تواند بسیار دستاورد برای کشور داشته باشد ولی حتما اجرایش یک ضمانت هایی می خواهد که این ها را بایستی هم وزارت جهاد کشاورزی و هم ما در وزارت نیرو دنبال کنیم که این اتفاق بیفتد و حتما هم کمک دستگاههای اجرایی دیگر مثل وزارت کشور ، استانداری ها و خود مردم عزیز این موضوع کشاورزان عزیز داشتند بایستی کنار هم قرار بگیریم و این اتفاق را رقم بزنیم .
ولی ما با توجه به شرایط اقلیمی که حدود ده پانزده سال است در شرایط خشکی قرار داریم و سالهای گذشته خصوصا دو سال اخیر که منابع و مصارف به شدت و با جدیت خیلی بیشتر دنبال می کنیم در سالی که گذشت ما هفتگی برای منابع مصارفمان نظارت های لازم را انجام می دادیم و شاید دستاوردش این بود که ما با کاهش 18 درصدی در آب تحویلی به بخش های مختلف مصرفی می توانستیم در بخش کشاورزی بر اساس آماری که وزارت جهاد کشاورزی ارائه کرده عددها و شاید رکوردهای جدیدی را ثبت کنیم ما بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته صد در صد رشد گندم را داشتیم 25 درصد رشد برنج داشتیم خودکفایی در تولید ذرت علوفه ای را داشتیم و این ها در شرایطی که ما مصارف آبمان در سال گذشته کاهش پیدا کرده بود یعنی این نشان می دهد که اگر بخواهیم نظارت جدی روی مدیریت مصرف داشته باشیم می توانیم بدون این که کاهشی و اعمال سیاست های کاهشی در بخش تولید داشته باشیم می توانیم با افزایش حتی تولید هم روبرو بشویم در حالی که آن شاخص بهره وری مان دارد بهبود پیدا می کند

 اگر بحث بعدی را بخواهم عرض کنم وزارت نیرو در سال گذشته یک بحثی را به صورت جدی دنبال کرد این بود که ما در بخش کشاورزی بتوانیم از آب های برگشتی مان هم استفاده کنیم حدود 400 هکتار برای این موضوع اختصاص داده شد و 14 ایستگاه پمپاژ که بتواند کمک کند و برای استفاده از آبهای برگشتی یعنی ما آبهای خام را بتوانیم بعنوان ذخایرمان حفظ کنیم در مخازن و هم مخازن آب سطحی و هم در مخازن آب زیرزمینی .
یک موضوع بسیار جدی که احساس می کنیم یک مقدار دارد محکوم می ماند بحث کشت دیم است ما 8 درصد از تولیدمان در سطح کشور دارد از دیم اتفاق می افتد در حالی که کشورهایی داریم که ممکن است بحث اقلیمشان هم کمک کند به این موضوع ولی بالای 80 درصد تولیدشان از کشت دیم دارد اتفاق می افتد. کشت دیم اگر بتواند در کشور ما رونق پیدا کند می تواند بخش عمده ای از غلات ما را در بخش حبوبات هم می تواند کمک کند و تولید مان از این بخش افزایش داشته باشد.
مجری : که برای آنها هم ما برنامه ریزی داشتیم استفاده از دیم زارها ولی خیلی این برنامه ریزی ها به مرحله اجرا نرسید و می توانیم بگوییم که به نوعی راهکارها مشخص است راهکارهایی که می تواند کمک کند به عبور از بحران آب ولی در عمل ما شاهد این هستیم که این اتفاق رقم نمی خورد اشاره کردید به باز تخصیص منابع اب در بخش های مصرفی برای کشاورزی ، خیلی عزیزان که در حوزه کشاورزی فعالیت می کنند می گویند این 90 درصدی که ادعا می شود مصرف آب در بخش کشاورزی وجود دارد اینگونه نیست و می گویند بین 50 تا 60 درصد است و آن مابقی که ادعا می شود عملا آن بازتخصیص منابع آب در این حوزه است . ایا می توانیم این را قبول کنیم از این دوستان و اگر این را قبول کنیم آن وقت در منابع و مصارف باید یک بازنگری داشته باشیم و بگوییم که مثلا بخش صنعت درصدش بیشتر است یا آب شرب درصد بیشتری را دارد به خودش اختصاص می دهد یا خیر ؟
قاسم زاده : ما این که 90 درصد مصارف در بخش کشاورزی هست این را نبایستی بگوییم که 60 درصد این را رد کنیم دلیلش این است ببینید ما در بخش کشاوزی حدود 30-40 درصد آب برگشتی داریم که اگر بخواهیم این را حساب کنیم در بخش شرب این عدد 75 درصد است؛ لذا ما آبی که از منابع آب خاممان منابع آب شیرین مان دارد به سمت مصرف هدایت می شود این را بعنوان مصرف آن بخش در نظر می گیریم حالا اگر بخواهیم اصطلاحات جدیدی را بنیانگذاری کنیم هیچ ایرادی ندارد می توانیم بگوییم 60 درصد است منتها بحثی که هست اگر این اتفاق بیفتد در بخش شرب هم بایستی 15 درصد آب تحویلی را بعنوان مصارف باید در نظر بگیریم در حالی که شاید این خیلی منطقی و قابل استفاده نباشد این واژه ها ، لذا 90 درصد را ما بعنوان آبی که در بخش کشاورزی تحویل داده می شود در نظر می گیریم و آب برگشتی هم جزو فرآیند استفاده در بخش کشاورزی هست که بایستی روی مصرف خود کشاورزی محاسبه شود.
من این بخش را عرض کنم ببینید ما در سال آبی گذشته یک موضوعی را بر اساس محدودیت هایی که منابع آبی به ما القا می کرد دنبال کردیم این بود که بهره برداری حداکثری از آب بارندگی را داشته باشیم ؛ ما در زاینده رود در خوزستان پارسال خیلی از کشت ها یعنی شاید وسعت زیادی از کشت هایمان را در تامین آب پاییزه ، در کشت دوم پاییزه که در بهمن ماه اتفاق افتاد منوط به این کردیم که باید از آب بارندگی باشد و همین باعث شد که تحویل آب از ذخایرمان در آن بخش کاهش بدهیم و این یک دستاورد خیلی بزرگی بود و آن کاهشی که عرض کردم در خروجی از سدها داشتیم حاصل همین سیاست هایی بود که دنبال می شد.
لذا ما هم بحث استفاده حداکثری از آب بارندگی حتی در طول فصل کشت را اگر در بخش کشت آبی دنبال کنیم و کشت دیم را تقویت کنیم شاید کمک بسیار زیادی را بتوانیم در بخش منابع آبی داشته باشیم .
مجری : و یک نکته ای که خیلی ها رویش تاکید دارند این است که وزارت نیرو عملا خوب عمل نمی کند برای این که این بحران را مدیریت کند و بیشتر تبدیل شد به یک نهادی که مدیریت پس از بحران را به خودش اختصاص داده است و معتقد هستم ما طرح ها و برنامه ریزی خوبی را برای مدیریت در کشور خودمان داریم که اجرای آن و پیگیری اجرای آن و نظارت آن باید به عهده وزارت نیرو باشد ولی معتقدم این اتفاق رقم نمی خورد .
چند تا نکته اینجا مطرح می شود یکی این که ما بحث کشاورزی مان با وزارت جهاد کشاورزی است و بحث آب مان با وزارت نیرو ، تامین آب و اینها . این تعامل بین این دو وزارتخانه به چه صورتی است و دوم این که شما نظرتان در رابطه با عملکرد وزارت نیرو برای آب و اجرای این طرح هایی که مرتبط با آب هست به چه صورت است ؟
قاسم زاده : مدیریت آب را در دنیا به عنوان یک مدیریت فرابخشی می دانند و اخیرا به لحاظ این که استفاده می شود در بخش مدیریت منابع آب، می گویند که مدیریت منابع آب نه تنها پیچیده است بلکه در هم تنیده است . این نشان می دهد که شاید یک دستگاه با سیاست هایی که از سمت خودش دارد تدوین می کند نتواند بخش آب را مدیریت کند و آثارش را هم اگر وقت برنامه اجازه داد من ارائه خواهم کرد ولی مستقیم به آن موضوع شما می پردازم .
ما در مصرف آب وزارت نیرو تامین کننده آب است ولی مصارف در جای دیگر اتفاق می افتد و قطعا هر بخش مصرفی اگر نخواهد سیاست های کنترل مصرف را دنبال کند که این سیاست ها بعضا به ویژه مثلا در بخش کشاورزی حتی قوانین بالادستی دارند مصداقش هم مثلا الگوی کشت . نمی تواند موفقیت حاصل شود، لذا آن بحثی که فرمودید بایستی یک همگرایی بین وزارت جهاد ، وزارت نیرو و مردم عزیزی که مصرف کننده آب هستند اتفاق بیفتد و بتوانیم از این محل دستاوردهایی را داشته باشیم یکی از تکالیفی که ما در قانون بر عهده وزارت جهاد کشاورزی داریم ،بحث تشکل های آب بران است یعنی ما بسته به نوع طرح های توسعه ای که داریم یا منابعی که در اختیار داریم تا آب را برای کشاورزی تامین کنیم از یک نقطه ای به بعد مثلا در شبکه های مدل از کانال های دریافت آب به بعد آب را تحویل جهاد کشاورزی می دهیم و ما در آن بخش هیچ ورودی نداریم و به جهاد کشاورزی در قانون اشاره شده که بایستی تشکل های آب بران را تشکیل بدهیم که بتواند توزیع آب را به نحو بهینه ای و با مسئولیتی که به خود مردم دارد می دهد و بار مسئولیتی که به تعاونی های آب قرار می دهد و این ها بیلان آبی شان را خودشان در اختیار دارند و بایستی مدیریت کنند از نتایج آنها هم بهره برداری کند ولی ما واقعیت این است که در این بخش دستاوردهای خوبی را نداشتیم .
مجری : آن تعامل را خیلی ها معتقد هستند که باید شکل بگیرد و وقتی شکل نمی گیرد عملا متولی اصلی را خطاب قرار می دهند و همه انتظارات از متولی اصلی است . ما در مورد آب به هر حال یکی از چالش های بزرگ کشاورزی و کشور ماست انشاالله در برنامه های آتی هم بیشتر صحبت خواهیم کرد و از حضور شما هم بهره مند خواهیم شد ممنونیم که با ما همراه بودید.