استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال در مدیریت پسماند

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ یکی از معضلات اصلی محیط‌زیست در عصر حاضر افزایش بی‌رویه پسماند است. آمار فائو نشان می‌دهد که در سطح جهانی، یک سوم غذای تولید شده برای تغذیه انسان هدر می‌رود که بالغ بر ۳/۱ میلیارد تن در سال است. بعلاوه متوسط مقدار کربن هدر رفت مواد غذایی در حدود ۴/۴ گیگاتن دی‌اکسید کربن در هر سال است که نزدیک به نرخ تولید کل گازهای گلخانه‌ای است.

درحالی‌که تولید پسماند غذایی در تمام مراحل زنجیره تأمین مواد غذایی در کشورهای توسعه‌یافته رخ می‌دهد، اما مراحل بعدی (به‌عنوان مثال: مصرف خانوارها) بیش‌ترین سهم را در تولید پسماند دارند.

به عنوان مثال Marthinsen و همکاران (۲۰۱۲) تخمین زدند که بخش مهمانداری و هتلداری در چهار کشور اسکاندیناوی (دانمارک، فنلاند، نروژ و سوئد) سالانه ۶۸۰,۰۰۰ تن پسماند غذایی تولید می‌کند. داده‌ها نشان می‌دهد که کشورهای توسعه‌یافته سرانه بالاتری از کشورهای در حال توسعه در مسائل مربوط به مواد غذایی دارند.

گزارش مطالعه فائو بیان می‌کند که مقدار غذایی که هدر می‌رود به اندازه‌ای است که می‌تواند به ۸۰۰ میلیون فقیر در جهان برسد. به عنوان مثال: کشور اندونزی دومین تولیدکننده بزرگ پسماند غذایی در جهان است که سالانه ۱۳ میلیون تن زیاله تولید می‌کند که با این حجم از هدر رفت غذا می‌توان به ۲۸ میلیون نفر مواد غذایی رساند.

بر اساس گزارشی که توسط پژوهشگاه فضای مجازی گردآوری شده است، ایران نیز از جمله کشورهایی است که هرساله درصد بالایی از مواد غذایی تولیدی در آن هدر می‌رود. طبق برآوردهای فائو هرروز به ازای هر نفر ۱۳۴ کیلوکالری غذا در ایران به هدر می‌رود.

گفته می‌شود ۳۵ درصد محصولات کشاورزی تولیدی در ایران هدر می‌رود. بر این اساس از ۱۰۰ میلیون تن محصول کشاورزی تولیدی در کشور ۳۵ میلیون تن در سال دور ریخته می‌شود. این رقم معادل غذای ۱۵ میلیون نفر است. در این زمینه می‌توان به ۳۰ درصد ضایعات در نان، ۲۵ تا ۳۰ (و حتی ۵۰) درصد ضایعات در میوه‌و سبزی‌ها، ۱۰ درصد ضایعات در برنج، ۲۵ درصد ضایعات در خرما و … اشاره کرد. سهم ایران از کل غذایی که هرسال در جهان به هدر می‌رود ۷/۲ درصد اعلام شده است.

ضرر مالی وارده به کشورهای مختلف از طریق هدر رفت غذا چقدر است؟

طبق گزارش فائو متوسط هزینه مستقیم هدر رفتن مواد غذایی در هر سال ۱ تریلیون دلار در سرتاسر جهان برآورد می‌شود. به عنوان مثال: اندونزی سالانه حدود ۱۳ میلیون تن پسماند تولید می‌کند که ضرر مالی وارده به این کشور از این طریق حدود ۲ میلیارد دلار برآورد شده است. مطالعات صنعتی نشان می‌دهد که ضایعات غذایی به وجود آورنده یک فرصت سود ۱۸ میلیارد دلاری برای خرده‌فروشان مواد غذایی است و خرده‌فروشان قادر به کسب به طور میانگین ۵ دلار در ازای هر ۱ دلار سرمایه‌گذاری در کاهش ضایعات مواد غذایی هستند.

بررسی نمونه‌های موفق استفاده از پلتفرم دیجیتال در رابطه با مدیریت پسماند

پیشرفت فناوری امری اجتناب ناپذیر است که بشر همواره به الاجبار یا به اختیار با آن همراه می‌شود. این سوالات که چشم‌انداز استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال در مدیریت محیط‌زیست چگونه است؟ و تقاضای آن در آینده چقدر خواهد بود؟ زمینه فعالیت‌های آن تا کجا پیش خواهد رفت سؤالاتی است که از طریق مطالعه مقالات و پژوهش‌های روز و بررسی روند مدیریتی دولت‌ها تا حدود زیادی قابل حدس است.

در ادامه به بررسی نمونه‌های از دستاورد و پژوهش کشورهای مختلف در زمینه استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و اینترنت اشیا در مدیریت پسماند و بازیافت آن خواهیم پرداخت، که به ترتیب شامل موارد زیر است:

۱. مدل‌های کسب‌وکار مبتنی بر پلتفرم:

در نمونه اول بررسی شده است که چگونه مدل‌های تجاری مبتنی بر پلتفرم می‌توانند به پایداری در محیط‌زیست کمک کنند چرا که پسماند غذایی چالشی برای رشد پایدار در شرکت‌هایی است که در بخش خدمات غذایی در کشورهای توسعه‌یافته فعالیت می‌کنند.

یافته‌ها نشان داده که شبکه ارزشی (کاربر، تولیدکننده و پشتیبانی شبکه) و گزاره ارزش پایدار (ابعاد اقتصادی، محیطی و اجتماعی) به عنوان عناصر کلیدی برای پرداختن به پایداری در پلتفرم‌های مبتنی بر کسب‌وکار است.

پلتفرم‌های دیجیتال (مانند برنامه‌های کاربردی آنلاین و سیستم‌های گزارش دهی داخلی) فرصت‌های زیادی را فراهم می‌کنند که شامل استفاده کارآمدتر از منابع طبیعی و روش‌های کاهش هزینه‌های مرتبط با پسماند هستند. بااین‌حال، مطالعات تجربی بر روی پلتفرم‌های دیجیتال کمیاب هستند، زیرا مسئله‌ای جدید است و دستیابی به داده‌های مرتبط مشکل است.

در کسب‌وکار پایدار مبتنی بر پلتفرم، گزاره ارزش با جنبه‌های اقتصادی، محیطی و اجتماعی پایداری درهم‌تنیده شده‌اند. یافته‌ها نشان داده است که بعد اقتصادی بر کاهش هزینه‌ها، ایجاد درآمد از پسماند، افزایش دیده شدن برند شرکت‌ها و رستوران‌ها و یافتن مشتریان جدید تمرکز دارد.

بعد محیطی شامل توجه به استفاده کارآمدتر از منابع طبیعی و درنتیجه کاهش گازهای مضر برای محیط‌زیست از پسماند است و بعد اجتماعی حول برابری و عدالت برای گروه‌های ذی‌نفع مختلف می‌چرخد و آگاهی در مورد مسئله پسماند غذا در جامعه را افزایش می‌دهد.

۲. بازیابی پسماند غذایی

در مورد نمونه بعدی یک‌راه حل نوآورانه مبتنی بر پلتفرم است که برای حل مشکلات ضایعات غذایی در کشور اندونزی مورد بررسی قرار گرفته است.

نتایج به دست آمده در این پژوهش نشان می‌دهد که از آنجایکه هنوز افراد زیادی در اندونزی هستند که در خط فقر بسر می‌برند و نمی‌توانند روزانه غذای کافی بخورند و از طرفی دیگر اندونزی به دلیل سرانه مصرف مواد غذایی رتبه دوم را دارد. این راه حل نوآورانه مبتنی بر پلتفرم برای کمک به پخش غذا در اندونزی با توزیع بهتر و ایجاد یک دسترسی غذای عادلانه‌تر به مردم فقیر و تغذیه ضعیف در کودکان، به وجود آمد.

۳. بستر اینترنت اشیا برای تشویق بازیافت در یک شهر هوشمند

در نمونه‌ای دیگر استفاده از پلتفرم اینترنت اشیا برای تشویق بازیافت در یک شهر هوشمند است. شهرها به منبعی پایان‌ناپذیر از داده‌های تولیدی تبدیل شده‌اند که پس از پردازش، به اطلاعات مفیدی برای تصمیم‌گیری و بهبود فرآیندهای انجام‌شده در آن تبدیل می‌شوند. در این مجموعه از فرآیندها، فرآیندهای بهینه‌سازی مسیرهای جمع‌آوری پسماند برجسته شده‌اند.

این اطلاعات همچنین امکان ایجاد مکانیسم‌هایی را فراهم می‌کند تا شهروندان را برای بازیافت پسماند تشویق کنند. بنابراین، در این نوع پلتفرم، یک پلتفرم اینترنت اشیا براساس مدلی از عوامل ارائه شده است که امکان جذب، تحلیل و تصمیم‌گیری برای تشویق فرآیند بازیافت پسماند در شهر را فراهم می‌کند و همچنین امکان ایجاد مسیرهای بهینه برای جمع‌آوری پسماند با توجه به وضعیت اشغال کانتینرها را فراهم می‌کند.

گروه کشاورزی و منابع طبیعی دیجیتال پژوهشگاه فضای مجازی در جمع بندی این گزارش تاکید کرده است: استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال می‌توانند ما را در رسیدن به مدیریتی سریع و در دسترس برای همگان در رابطه با پسماند به‌خصوص دورریز مواد غذایی یاری کنند.

در ایران یکی از علل ایجاد مشکلات محیط‌زیستی نبود آگاهی جمعی و استفاده نادرست از خدمات اکوسیستم‌هاست. ازاین‌رو با استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال می‌توان آموزش محیط‌زیست را در سطوح شهری و روستایی در بین جوامع محلی افزایش داد چرا که دسترسی به اینترنت در اکثر نقاط ایران فراهم است و استفاده از پلتفرم‌ها را بسیار راحت‌تر خواهد کرد و از طریق آن می‌توان در مناطق شهری بر روی آموزش تفکیک پسماند از مبدأ، کاهش تولید پسماند و از طرفی بازیافت و کمپوست پسماندها به مردم آگاهی بخشی کرد.

در جوامع روستایی نیز با حضور افراد توانمند و متخصص برای اطلاع رسانی و آموزش در خصوص کار با پلتفرم‌ها دیجیتال در راستاهای حفظ و حراست از ارزش‌های محیط‌زیستی و مناطق چهارگانه تحت حفاظت که اغلب در نزدیکی روستاها قرار گرفته‌اند می‌توان از آسیب‌های وارده به این مناطق کاسته و کسب‌وکارهای پایدار برای روستاییان از این طریق ایجاد کرد.

به عنوان نمونه می‌توان از طریق پلتفرم‌های دیجیتال، اکوتوریسم (گردشگری همراه با حفظ محیط‌زیست) را گسترش داده و باعث کسب درآمد برای جوامع محلی و ذی‌نفعان و از طرفی برقراری ارتباطی سالم با محیط‌زیست برای مردم شد.