بررسی روند توسعه شبکه حمل و نقل کشور

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما رادیو اقتصاد در برنامه کالبد اقتصاد در گفتکو با آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی و آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران  به موضوع: بررسی برنامه ها و عملکرد دولت سیزدهم در یکسال گذشته در حوزه های حمل و نقل ، راه و ترانزیت پرداخت. شرح گفتگو را در ادامه می خوانید.

مجری: همانطور که می‌دانید گسترش حمل و نقل در دهه‌های اخیر یکی از مهمترین محور‌های توسعه در کشور‌های توسعه یافته و در حال توسعه محسوب میشود و جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های توسعه اقتصادی و اجتماعی دارد و برنامه ریزی‌های اقتصادی که در این حوزه انجام می‌شود بحث حمل و نقل به عنوان یکی از عوامل توسعه محسوب می‌کند به واسطه اینکه در بسیاری از حوزه‌ها به خصوص در حوزه مسائل زیربنایی، تامین مواد اولیه، توزیع و مصرف کالا و خدمات، تاثیر مهمی در رشد اقتصادی کشور‌ها دارد.
اما جایگاه حمل و نقل در اسناد بالادستی کشور ما، در کشور ما مثلاً در سند چشم انداز بیست ساله به صورت جدی به موضوع حمل و نقل پرداخته و در قانون ششم برنامه توسعه به این موضوع پرداخته شده و تاکید شده که روی این موضوع سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه و اقدامات مختلفی انجام شود، مثلا در قانون آمده سهم ریلی برای حمل بار به سی و برای حمل مسافر به ۲۰ درصد برسد که متاسفانه در حال حاضر در کشورمان زیر دو و نیم درصد است.
اما در سیاست‌های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۷۹ نیز در سه محور مانند ایجاد نظام جامع حمل و نقل ریلی و افزایش بهره وری یا رسیدن و دستیابی به سهم بازار در حمل و نقل بین‌المللی، محور‌هایی است که در این سیاست‌های کلی به آن توجه شده است.
در ابتدا نگاهی داشته باشیم به اطلاعات صنعت حمل و نقل در کشور، سهم حمل و نقل از کل اقتصاد حمل و نقل جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی را ما آمار‌های مختلف و متفاوتی داریم، ولی در نهایت جمع کل آن حدود هشت و نیم درصد است یعنی حمل و نقل از اقتصاد کشور ما حدود هشت و نیم درصد سهم دارد که جمع آن ۴۴۱ هزار میلیارد تومان است، اما سهم هر یک از بخش‌های حمل و نقل در اقتصاد کشور بیشترین سهم را حمل و نقل جاده‌ای دارد و بعد ۱۰ درصد حمل و نقل دریایی و ۷ درصد حمل و نقل هوایی و ۲ درصد حمل و نقل ریلی که قرار بود به حدود ۲۵ درصد در قانون برنامه ششم توسعه برسد، اما در رابطه با بحث موقعیت فوق العاده‌ای که کشور ما قرار دارد، بین دو قاره قرار گرفته و کریدور‌های شمال و جنوب و شرق و غرب است که نشان می‌دهد فرصت بسیار خوبی برای استفاده از ظرفیت‌های حمل و نقل و ترانزیت در کشور ما وجود دارد.
گزارشی که همکارانم در میز حمل و نقل صدا و سیما آماده کردند بشنویم.
                                                                    ((  گزارش))
مجری: صحبت‌های آقای قاسمی وزیر راه و شهرسازی را شنیدیم، آقای افندی زاده در آمار و نمودار‌ها کاملا مشخص بود که ما علی رغم آن مزیت‌های قابل‌توجهی که در کشور وجود دارد نتوانستیم که متاسفانه طبق برنامه پیش برویم علت موارد چیست و در یک سال گذشته چه اقداماتی انجام دادید که بتوانید حداقل در این مسیر حرکت کنید یا به برنامه مصوب برسید؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: ابتدا در مورد بحث ترانزیت عرض کنیم، آماری را شما گفتید که این آمار تا سال ۹۹ بود که به ۵ و نیم میلیون تن در سال رسیده بود که خوشبختانه با تلاشی که در دولت سیزدهم اتفاق افتاد و سیاستی که در جهت توسعه ترانزیت بود ما در سال ۱۴۰۰ این عدد به ۱۰ و نیم میلیون تن در سال رسید، این آمار سال ۱۴۰۰ است و در سال ۱۴۰۱ هدفی را که در شورای عالی ترابری تصویب شده برای ۲۰ میلیون تن در سال است و تلاش بسیار زیادی را در بحث ترانزیت در کشور در حال انجام است، شما به درستی اشاره کردید که ما در نقطه ای قرار دارد که هم در کریدور شمال به جنوب هستیم و هم شرق به غرب ، ما سالانه حدود ۶۰ میلیون تن کالا از طریق چین به کشورهای اروپایی می رود که مسیر ایران می تواند یک مسیر بسیار خوبی باشد و مسیرهای موازی ایران که به درستی اشاره کردید و با توجه به جریانات اخیری که برای دولت روسیه اتفاق افتاده، ما حدود ۳۰ میلیون تن هم در کریدور شمال به جنوب می توانیم داشته باشیم که برای این کار برنامه بسیار منسجمی را در وزارت راه و شهرسازی و دولت تنظیم شده است در سه محور اساسی که ما بتوانیم به آن ۲۰ میلیون تن در سال ۱۴۰۱ برسیم و در سالهای آینده این مقدار را افزایش دهیم اولین بحث ما بحث زیرساخت ها است ما در کریدور شمال به جنوب سه محور اساسی داریم محور اول محوری است که از بندرعباس شروع میشود به رشت و از رشت به آستارا و از آستارا از طریق آذربایجان به روسیه و شمال اروپا که حلقه‌ ای هم که آقای وزیر هم اشاره فرمودند بحث رشت به آستارا است حدود ۱۶۲ کیلومتر است که حدود یک میلیارد یورو می خواهد که این حلقه کامل شود که جزو اولویت های اول دولت است که یا از طریق سرمایه گذاری های بخش خصوصی یا از طریق کشورهای دیگر که خوشبختانه تفاهمی با دولت های روسیه و آذربایجان و ایران مشترکا صورت گرفته که بتوانیم به سرعت این حلقه را کامل کنیم.

مجری : یعنی ما از سال گذشته یعنی از ابتدای دولت سیزدهم تا امروز حدودا چند درصد پیشرفت داشتیم؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: اگر ما بر اساس سال در نظر بگیریم از ابتدای مردادماه در نظر بگیریم تا ابتدای شهریور ماه حدود دو برابر شده است ترانزیت و الان برنامه ریزی است که این به شدت افزایش پیدا کند که به ۲۰ میلیون برسد و هدف این است.
مجری: تا چه سالی مدنظر است؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی : تا پایان سال ۱۴۰۱ مد نظر است یعنی ما نسبت به سال ۹۹ که شما آمار داده بودید این رشد میشود چهار برابر

مجری: علت اصلی رشد قابل توجه ناشی از چیست ؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: اجازه دهید صحبتم را ادامه دهم چون محورها ناقص بودد آن محور، محور اصلی است که کریدور شمال به جنوب کریدوری است که موسس آن ایران، هند و روسیه هستند و خیلی از کشورها عضو هستند و مهمترین کریدور می تواند باشد برای کشورهای منطقه و کریدور دور دوم که امروز روی آن کار می کنیم کریدوری است که از اینچه برون شروع می‌شود و به سمت شبکه های داخلی به گرمسار می آید که این را هم در موافقتنامه که با دولت روسیه منعقد شده، برقی کردن کریدور جزو سرمایه گذاری دولت روسیه است که به توافق رسیده و عملیاتی شده است .
محور بعدی محور سرخس است از سرخس خط ریلی داریم به سمت بندرعباس ، خوشبختانه اولین قطار از طریق مسکو و قزاقستان ، ترکمنستان وارد ایران شد و به طرف بندرعباس رفت و حدود پنج روز در ایران بود یعنی کوتاهترین زمانی که به سمت هند بود، ما با دولت روسیه حدود ۱۰ میلیون تن ترانزیت در تفاهم نامه اخیر که در مسکو برگزار شد منعقد شد که تا پایان سال ۲۰۲۳ این ۱۰ میلیون تن فقط ترانزیت برای روسیه باشد .محور دیگری که دنبال آن هستیم محوری است که از چابهار شروع می شود و به طرف زاهدان میرود و بعد به شبکه اصلی وصل میشود و ادامه آن از طریق مشهد که تلاش بسیار زیادی است که اتصال چابهار به زاهدان صورت بگیرد. پس این در محور شمال به جنوب است و در محور شرق به غرب ، چین حدود ۶۰ میلیون تن کالا به سمت اروپا می‌رود که تقریبا کمتر از طریق ایران بوده و تفاهم های خوبی انجام شده ما از دو مرز کالای چین می تواند وارد شود یکی از طریق مرز سرخس و یکی از طریق اینچه برون که می تواند از طریق شبکه ریلی به ترکیه وصل شود برای عبور به سمت اروپا ، بنابراین هم محور شرق به غرب هم محور شمال به جنوب زیرساختها جزو برنامه ها است که فقط در شبکه ریلی است و ما در شبکه جاده ای هیچ مشکلی نداریم چون به اندازه کافی هم جاده داریم .

مجری : آقای محمودی سرای اگر بخواهیم بررسی کنیم چه مواردی می تواند کمک کند به افزایش نقش بخش خصوصی، مهمترین موارد را بفرمایید . موانعی که پیش روی شما قرار دارد در بخش خصوصی، اما بیشتر با این نگاه که تسهیل قوانین و مجوز ها چقدر میتواند یا چقدر توانسته به این افزایش نقش بخش خصوصی در این حوزه کمک کند؟

آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: آقای دکتر موارد اساسی را اشاره فرمودند، حمل و نقل یک زنجیر است و همه به هم اتصال دارد. در مورد مواردی که جنابعالی اشاره فرمودید با توجه به جلساتی که در شورای عالی داریم آقای دکتر دعوت فرمودند تمام دست اندرکاران که مسئولیتش را جناب وزیر دادند و به آقای دکتر افندی زاده تفویض اختیار کردند از تمام مشاغل حمل و نقل دعوت میشود، ریلی ، هوایی ، دریایی، جاده ای و داخلی این به خاطر اینکه این مجموعه درست شده ، هر ماهی حداقل یک یا دو جلسه برای اینکه بتوانیم این اهداف را که در نظر ما است افزایش دهیم و همانطور که فرمودند و من هم در بخش‌های دیگر این موضوع را بررسی می‌کنم، این افزایش پیدا کرده است و از طرفی هم دستور داده شده که ما فقط یک طرفه نشود از کالاهایی که از طرف روسیه هم می آید ما آب خور دریای خزر ما به خاطر اینکه کشتی های بزرگ نمی توانند پهلو بگیرند لایروبی شود که کشتی ها از طریق روسیه و آسیای میانه هم ب‌توانند بیایند بر عکس از بندر انزلی و از بنادر شمالی ما کالا را افزایش دهیم.

مجری: آقای محمودی سرای، الان آقای افندی زاده آمار خیلی خوبی دادند افزایش تقریباً به نسبت گذشته ۴ برابری و نگاه به آینده هم افزایش ۵۰ درصدی است. حالا فکر میکنید بخش خصوصی در چه حوزه هایی باید بهش کمک شود که بتواند نقش خودش را در این توسعه به خوبی بازی کند؟

آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: قبلا کمرنگ بود الان بین بخش خصوصی نه بخش خصوصی الان می تواند به تنهایی خودش کاری انجام دهد و نه دولت، الان این زنجیره به هم اتصال پیدا کرده، ساختار یک راهی شده که بخش خصوصی هم توانایی هایش را آورده در آن چارچوب و نیازهایی که وجود دارد.

مجری : منظورتان این است که در دولت جدید بستر فراهم شده برای حضور بیشتر بخش خصوصی.

آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: بله بخش خصوصی نقصان‌هایی که از قبل، نمی خواهم بگویم ۸ سال قبل، کلا در دولتهای گذشته نبوده امروز از تجربیات و از سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی دارد استفاده می‌شود، واگذاری هایی که اتفاق می‌افتد از قبیل کشتیرانی که هر شخصی پولی داشت و سرمایه ای داشت میرفت خارج از کشور و سرمایه‌گذاری می‌کرد، الان تمایل به این است که کشتی ، راه سازی و سرمایه‌گذاری در بخش کامیون و واردات کامیون به هر صورت یک سری مواردی وجود دارد که با کمک انشالله دولت و بخش خصوصی همانطور که فرمودند افزایش پیدا می‌کند و با این امید دست به دست هم دادیم که زنجیر کامل شود.

مجری: آقای افندی‌زاده بحث حمل و نقل ایران همانطور که شما اشاره کردید در حمل و نقل جاده‌ای مشکلی نداریم ولی در بحث ریلی توضیحات اول هم بود که در قانون برنامه ششم ما باید به ۲۰ درصد و ۳۰ درصد در باری و مسافری می رسیدیم اما چیزیکه آمارها می‌گوید کمتر از دو و نیم درصد بوده البته تا سال ۹۹ . چرا ما انقدر از برنامه عقب افتادیم و برنامه دولت سیزدهم چیست برای این که بتواند این حوزه را تقویت کند؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: اگر اجازه بدهید من مطلب قبل را تکمیل کنم. ما در زمینه حمل و نقل جاده ای توان زیادی داریم مشکلی که وجود دارد با کشورهای دیگر، بحث تعرفه ها و زمان طولانی است که در مرزها صورت می گیرد و این باعث می شود که مقدار زمان افزایش پیدا کند و هزینه افزایش پیدا کند و راندمان کاهش پیدا کند.
خوشبختانه در جلسات دوجانبه که با کشورهای دیگر داشتیم به دنبال این هستیم که حتی تعرفه‌ها را به صفر برسانیم یعنی به صورت عمل متقابل یعنی پیشنهاد وزیر راه و شهرسازی به تمام کشور ها این بود که هر کشوری که تعرفه را به صفر برساند ما هم به صفر می رسانیم.
مجری: البته روی آن اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تعاملاتی که برقرار شد این یکی از هدف‌ها بود دیگر درست است؟
آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: بله ، ولی در قانون می گویند اگر هر تعرفه یک کشور مشخص میکند کشور ما هم باید همان را بگوید و این باعث می‌شود هزینه‌ها افزایش پیدا کند، موانعی که معمولاً در گمرکات وجود دارد می تواند زمان را افزایش دهد این را خوشبختانه با تمام کشورها مانند آذربایجان و ترکمنستان که هم مرز ما در ورود به کشورهای سی آی اس و روسیه هستند این کار صورت می‌گیرد .
ما به دنبال دیجیتالی کردن عبور کالا از مرزها هستیم یعنی زمان را ما به نوعی به صفر برسانیم و این جزو دستور کارهای ما است، اگر ما این کار را انجام دهیم طبیعتا سرعت بهره وری ما زیاد می شود.
نکته بعد هم حمل و نقل ترکیبی است که قبلاً در سال‌های گذشته کم توجه شده یعنی ما دریا را داریم میتوانیم از طریق بنادر کالا به بنادر ما برسد و از طریق سیستم ریلی و جاده‌ای این کار انجام دهیم.
ولی در مورد سوالی که شما فرمودید ما حدود ۱۵ هزار کیلومتر الان شبکه ریلی داریم و این شبکه ریلی ما شامل خطوط اصلی و فرعی هستند ولی برای توسعه شبکه ریلی سه کار عمده باید انجام شود اول خود شبکه باید کامل شود چون مانند جاده نیست که قسمتی اش مورد بهره برداری قرار گیرد .
ما حدود ۵ هزار کیلومتر شبکه ریلی در حال مطالعه یا در حال ساخت داریم ، وقتی شبکه کامل شود طبیعتا راندمان کار بسیار بالا میرود .
مجری: چقدر از این شبکه ضروری است الان و اولویت دارد؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: شبکه مثلاً چابهار به سمت زاهدان بسیار ضروری است چون بندر چابهار را وصل میکند به شبکه داخل کشور، شبکه ریلی آستارا به رشت بسیار ضروری است و در اولویت است که دولت به دنبال آن است که این کار انجام شود و حلقه هایی را داریم مثلا ما اگر از طریق تبریز به چشمه ثریا و استانبول وصل شویم طبیعتاً ، ما کریدورهایی که میتوانند تاثیر گذار باشد شناسایی کرده و دستور کار قرار دادیم .
موضوع دوم بحث لوکوموتیو است ما باید تعداد لوکوموتیو که در شبکه داریم را افزایش دهیم تولیدات داخلی ما شاید در حدود سالانه ۲۰ تا ۴۰ لوکوموتیو بیشتر نیست، ما برآورد کردیم در ۳ تا ۴ سال آینده حدود ۹۰۰ لوکوموتیو می‌خواهیم. ما به دنبال این هستیم که تولیدات داخل را به حداکثر برسانیم و استفاده کنیم ولی قطعاً باید دولت در وارد کردن لوکوموتیو، چون ما مشکل واگن نداریم و به اندازه کافی شرکت واگن سازی داریم و ناوگان هم باید توسعه پیدا کند .
موضوع سوم بحث تجارت است یعنی باری که از کشورهای دیگر می‌آید که خوشبختانه در این قسمت با توجه به موقعیتی که پیش آمده ما بار به اندازه کافی الان داریم و اگر زیرساخت ها و شبکه و ناوگانمان را کامل کنیم قطعاً ما در سال آینده می توانیم رشد قابل توجهی داشته باشیم.

مجری: قاعدتاً در حوزه تجارت خودش را نشان میدهد.

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: خوشبختانه الان در برنامه هایی که به صورت متصل در وزارت راه و شهرسازی و دیپلماسی کشور وجود دارد برنامه ریزی شده است و مشکلی که ما باید به دنبال آن باشیم بحث سرمایه گذاری است شما به درستی اشاره کردید قطعا سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی می‌تواند این بستر‌ها را قوی کند و ناوگان را توسعه دهد و دولت هم الان زمینه را آماده می کند برای سرمایه گذاری چه داخلی و چه خارجی که می تواند واقعاً برای ما نوید خوبی را برای آینده بدهد. .مجری: آقای محمودی سرای قاعدتا این توسعه یکی از ضروریاتش بحث ناوگان است چون می دانم در بحث کامیون های داخلی و بین المللی شما فعالیت دارید، الان وضعیت ناوگان ایرانی برای حمل کالا ها چطور است؟ آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: بخش جاده‌ای موارد خاص خودش را دارد. الان ما نوسازی ناوگان انجام دادیم برنامه هایی که از قبل بوده .

مجری: تا الان چند درصد از ناوگان نوسازی شده است؟

آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: الان نوسازی ناوگان ما تقریباً ۴۰ درصد نوسازی شده است .منتها یک بخشی هم داریم کامیون هایی امده است که دولت یک مصوبه دارد که در مقابل کامیون های اسقاط بوده که برنامه داده شده بود یعنی در مقابل هر کامیون وارداتی یک کامیون اسقاط شود و دلیلش هم این بود که هم کامیونهای کهنه که هم در ایران و هم در اروپا، داخلی و اروپا این کامیون ها هم آلایندگی داشتند و ۷۰ درصد هم به جای ۳۰ درصد سوخت اضافه مصرف می کردند.
مجری: برای اینکه بخواهد این توسعه پیدا کند و نوسازی ناوگان سریعتر انجام شود چه باید کرد؟
آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: الان برنامه هایی داده شده و جلساتی که داشتیم این برنامه ها را به مقام عالی وزارت تقدیم کردیم و همچنین جناب آقای دکتر

مجری: در این برنامه مهمترین اقدامی که باید انجام شود چیست؟

آقای علی محمودی سرای رئیس فدراسیون حمل و نقل و لجستیک ایران: چون مصوبه مجلس بوده از قبل باز دارند برنامه‌ریزی می‌کنند آن آسان سازی را که چطور وارد شود و چطور نوسازی شود انجام میدهند.

مجری : آقای افندی زاده یک بحثی که در قسمت قبل هم صحبت کردیم بحث ناوگان جاده‌ای، مشکلاتی هم بود بحث کامیونهای با عمر سه سال که وارد شد و همچنان این قصه ادامه دارد الان مهمترین اقدام دولت برای رفع مشکلات این حوزه چیست؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: ما برای این کار جلساتی با شرکت‌های خودروساز گذاشتیم با ۱۲ شرکت خودروساز که می‌توانند در این زمینه اقدام کنند ، مدیران عامل این کارخانجات تعهد کردند که می‌توانند تا ۵۰هزار کامیون را به حالت های مختلف در ۵ سال آینده تولید کنند به صورت کیس های مختلف که قسمتی اش از واردات خارج باشد و یا غیره و مشکلی که وجود دارد بحث اسقاط است یعنی به ازای هر کامیون باید یک کامیون اسقاط شود که پیشنهادی را قرار شد خودشان آماده کنند ما پیشنهاد را به دولت یا مجلس بدهیم . چون به ازای هر کامیون که نو سازی می شود یا میخواهد تولید شود باید یک کامیون اسقاط شود و این مشکلاتی را در عرصه اجتماعی و مسائل مختلف دارد به دنبال این هستیم که روان سازی که جنابعالی فرمودید ایجاد کنیم، اگر در حد مصوبات دولت می‌توانست باشد از طریق دولت و اگر از طریق دولت نشد از طریق مجلس.

مجری : در بحث کامیون ها با عمر سه سال مثل اینکه صحبت شده بود با عمر پنج سال هم به این داستان اضافه شود پیشنهاد شده بود.

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: در عمر سه سال حدود ۱۵ هزار کامیون وارد گمرکات شده بود که از ۱۵ هزارتا حدود ده هزار تا ترخیص شدند که از این ده هزار تا ۵۰۰۰ تایشان اسقاط نداشتند مشکل داشتند چون پلاک نمی شدند و برای این کار هم دولت در حال مصوبه است که معادل مبلغ ریالی را به ازای اسقاط، چون اسقاط به شدت قیمتش بالا رفت.

مجری : یعنی شما قرار است به جای اسقاط خودروی کامیون فرسوده، مبلغ در نظر بگیرید ،مبلغ آن مشخص است ؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: این قرار شد از طریق سازمان راهداری برآورد شود.

مجری : فکر میکنید چقدر زمان ببرد تا مشخص شود ؟

آقای افندی زاده معاون حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی: به نظرم مصوبه سران سه قوه است که ان شالله وقتی ابلاغ شد ظرف یکی دو هفته آینده.
مجری: ممنون