بررسی و آسیب شناسی روند سرانه مطالعه در کشور

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما رادیو فرهنگ در برنامه در مسیر توسعه با گفتگو با دو کارشناس به نام های  خانم فاطمه طارمی مدیردر م کل نظارت بر انتشارات کانون پرورش و فکری کودکان و نوجوانان و آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری مطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور به موضوع سیر نزولی مطالعه در کشور پرداخت .جزییات این گفتگو به شرح ذیل است.

مجری:خوب با توجه به این که فکر می کنم حوزه نشری که شما در آن نظارت دارید بیشتر بحث کودکان و نوجوانان است من می خواهم در گام اول از شما بپرسم این وضعیت نشر در این حوزه چگونه است؟یعنی چقدر به هر حال بحث این کتابهایی که چاپ میشود چه قدر این کتابها خریداری می شود چون وقتی می گوییم کتابی خریداری می شودمعموال در واقع یک جوری نشان دهنده سرانه مطالعه هم تا حدی هست و تا اندازه ای ونه کامل و از اون طرف هم ما می دانیم آمار فروش کتاب های کودک نسبت به دیگر حوزه ها بهتر بوده من می خواهم بدونم که الان وضعیت چگونه است به نظر شما؟

سرکار خانم فاطمه طارمی مدیر کل نظارت بر انتشارات کانون پرورش و فکری کودکان و نوجوانان: کانون پرورش فکری و نوجوانان در واقع نشری که با این عنوان فعالیت می کند بیش از نیم قرن قدمت دارد و مخاطب پایدارتو این حوزه پیدا کرده یعنی خانواده ها کتابهایی که کانون تولید می کند سرگرمی هایی که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید می کند را مناسب کودکان ونوجوانان خودشان می دادند به همین جهت به عنوان یک مخاطب پایدار تبدیل شده اند پدری که در یک خانواده است در واقع برای فرزند خودش خریداری می کند لذا کانون از لحاظ فروش کتاب هایش هیچ وقت مشکل و مساله ای نداشته به دو دلیل یک دلیل بحث مخاطبان ما،دلیل دیگر هیچ وقت کانون هیچ وقت به انتفاع از حوزه کتاب فکر نکرده شما قیمت گذاری کتابهای کانون را که نگاه می کنید می بینیدکه در بازار نشر نسبت به ناشران دیگر قیمت بسیار پایینی دارد و به همین جهت وقتی ما نمایشگاه می گذاریم می بینیم که جمعیت زیادی مراجعه می کنند چون هم کتاب با محتوای خوب و ارزان از ما تحویل می گیرند لذا کانون همیشه تو این حوزه میان دار بوده در حوزه نشر یک نکته ای دیگری که هست وبه نظر من مهم است خدمت شما و شنوندگان عزیز عرض کنم این که در تولید محتوا کانون تیم های کارشناسی داردو اینطور نیست که ما کتابی را به خورد مخاطبمون بدهیم و به محتوای آن  نیندیشیده باشیم در حوزه های مختلف وگروه های سنی مختلف کانون کتاب به بازار عرضه داده در نتیجه مخاطبانش را گسترده کرده

مجری: جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری مطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور سلام و درود بر شما یک بحثی الان مطرح که به نظر من خیلی مهم یعنی هر نهادی که داردتوی بحث کتابخوانی وترویج کتابخوابی و رشد سرانه مطالعه در کشور ما فعالیت می کند باید به آن توجه کنیم اون هم داشتن آمار درست ودقیق از سرانه مطالعه است خوب الان سالهاست که این مساله مطرح می شود برخی ها می گویند ۱۳ دقیقه در روز بعضی ۱۵ دقیقه و نیم ساعت در روز اعالم کردند مثال آخرین آماری که وزیر ارشاد دادند روی همون نیم ساعت بود و اینکه ما چه چیزی رو مطالعه میدونیم چیزی که الان در دنیا مطرح شده به هر حال هم شامل روزنامه ها ،کتابهای هر روزی که بعضی ها می خونند میشود الان سوال این است که ما آیا آمار درست و دقیقی از سرانه مطالعه در گام اول درکشورمان داریم؟


جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری اطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور:همون طور که شما اشاره کردید ما قبل از اینکه به عدد و رقم برسیم باید در واقع سنگ مون را وا بکنیم در مورد مفاهیم سرانه مطالعه مثال تبیین کنیم که مطالعه با خواندن چه فرقی می کند مثال تبیین کنیم که آیا سرانه مطالعه شاخص ها و متغیرهاش چی هست آیا نسخه کتاب یا صفحه کتاب است؟ درواقع تبیین کنیم که واحد معنایی مون برای این که جامعه آماری مون در سرانه مطالعه قرار بدهیم یا ندهیم
چی هست درواقع یک در هم ریختگی در آمار هست و اختلاف عجیب و غریبی وجود دارد که اونطوری که من دیدم و خبر دارم از ۲ تا ۱۲۰ دقیقه متفاوت که اختلاف بسیار و عجیب و غریب و معناداری است نکته دیگر اینکه آمار و سرانه مطالعه خودش یک مفهموم کمی و در واقع ساکت و خام و خاموش و این با تحلیل سخن در می آید ما قبل از اینکه ببینیم سرانه مطالعه در این چه قدر و مطابق اون
برنامه ریزی کنیم در واقع وضعیت مفهومی در باب این موضوعات تبیین کنیم اون موقع می توانیم آمار باصالبت و قاطعانه ای را ارائه بدهیم گو اینکه سازمان آمار ایران متصدی رسما متصدی و تکلیف سازمانی دارد در باب ارائه آمار .آخرین آماری که من دارم در حوزه کتابخوانه ها که ارتباط مختصر سازمانی با وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی داره آخرین آماری که الان من دارم و به صورت آماری
است که از سوی سازمان آمار تا این لحظه تایید نشده مربوط است به پیمایشی که وزیر محترم ارشاد گزارشش را در خرداد همین ۱۴۰۱ ارائه فرمودند مطابق با آن حدود ۳۰ الی ۴۰ درصد ایرانی‌ها در روز و ماه کتاب می خوانندو جزو کسانی هستند که منابع اطالعاتی شان را
مجری:وزیر ارشاد گفتندکه ۳۰ تا ۴۰ درصد ایرانیان کتاب می‌خوانند به تازگی ایشان در نمایشگاه کتاب گفتند معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد هم گفته ما تو این زمینه سرانه مطالعه تقریبا جزو ۲۰ کشور اول دنیا هستیم حاال اینکه مثال بگوییم این آمار چه قدر با صحبت‌ها همخوانی دارد نیاز به بررسی بیشتر دارد.چون مثال من االن سالهاست که سرانه مطالعه را در کشور‌های مختلف بررسی می‌کنم هند سال هاست که بین ۱۱۵ تا ۱۲۰ دقیقه روز در نوسان یا ژاپن ۹۲ دقیقه یا مثال چین ۷۴ دقیقه در روز هست الان از این زوایه باید بهش بپردازیم واقعا وقتی می‌گوییم سرانه مطالعه آقای میرعبداللهی بحث اینجاست که چه قدر روز کتابی که واقعا به عنوان کتاب شناخته می‌شود را فرد در در دستش می گیرد و مطالعه میکند حاال چه میخواهد از طریق برنامه های کاربردی باشد و یه بحثش این است که واقعا چه قدر اینطوری مطالعه می کند این آمار در این زمینه شما می فرمایید هنوز درست نیست

جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری اطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور:بله من عرض می کنم که دقیق نیست ولی نکته این است وقتی داریم در مورد آمار صحبت می کنیم این آمار اعتنایی به یه چیزی به بیرون خودش داره و اون امر بیرونی این است که ما چگونه می اندیشیم درباره مطالعه در واقع تلقی ما از خواندن ومطالعه چیست سوالی که مطرح است مثال کتاب ادعیه ای که مردم به صورت روتین می خوانند رو جزو مطالعه می آورند یا خیر

مجری:همه جای دنیا به حساب می آورند چون کتاب محسوب می شود

جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری اطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور:بعضی روزنامه ومجالت رو به حساب می آورند و بعضی نمی آورند وحتی بعضی مراجعه به متن غیر کاغذی،و صوتی را چون کتاب خواندن نیست و کتاب شنیدن هست را جزو مطالعه به حساب نمی آورند و این به نظر من

مجری: نه این یه جورهایی اجحاف است مطالعه و کتاب صوتی که گسترش پیدا کرده و به خصوص اینکه ایرانی ها خیلی شنیداری هستند

جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری اطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور: بله درست می فرمایید اینها رو عرض کردم که بگویم تا قبل از اینکه ما به یک رویه واحدی نرسیم واقعا نمی توانیم به آمار واحدی هم برسیم و من قضاوتم این است که اگرچه کتابخوانی در ایران حتما مطابق با سنت اسلامی و ایرانی نیست ولی هرگز اون را یک وضع فاجعه بار و اسفناک نمی دانم

مجری: شما اشاره کردین به این موضوع که مطالعه یک فرآیند کیفی است و اساسا با اعداد و ارقام جفت و جورش کردن کارسختی است. اول من یک آماری رو بگویم آیا اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد گفتند که به هر حال در سال ۹۸، ۹۰۰ میلیارد فروش داشتیم در بحث کتاب در نمایشگاه و امسال به حدود ۲۵۰۰ میلیارد لایر رسیده یعنی یک رشد قابل توجهی بوده و آقای اسماعیلی وزیر ارشاد معتقدند که مارشد داشتیم حاال من یک موضوع دیگر را از خانم طارمی بپرسم جامعه ما معموال چندتا بهانه دارد برای کتاب نخواندن یکی اینکه وقت نداریم، دوم اینکه پولش رانداریم، بعضی می‌گویند کتاب‌ها کیفیت ندارند و اون کتابی که می‌خواهیم پیدا نمی‌کنیم و بعضی‌ها می‌گویند که کتاب گران است حاال‌این بهانه ها یادلیل موجه از نظر شما این مسائل چه قدر تاثیر دارد برای کاهش کتاب خوانی و عدم رشد قابل توجه سرانه کتابخوانی

سرکار خانم فاطمه طارمی مدیر کل نظارت بر انتشارات کانون پرورش و فکری کودکان ونوجوانان: وقتی بحث از بالا بردن سرانه مطالعه می شود بحث ترویج کتابخوانی هم مطرح می شود ما باید ببنیم که در بحث ترویج کتاب خوانی با توجه به سمینارها و نشست ها و این برنامه هایی که ما در آن حضور پیدا می کنیم چه قدر ما توانستیم در این حوزه موفق باشیم اصال نهادهایی که متولی این بحث ترویج کتابخوانی هستند کارشان را درست انجام دادند چه کار داریم می کنیم وقتی که نگاهی می اندازیم می بینیم که اگر بخواهیم به عنوان اولین نهادی که تاثیر دارد در ذائقه فرد و آن را کتابخوان بکند در دوران کودکی و نوجوانی خانواده است و ببنیم که خانواده چه قدر فعالیت کتابخوانی برایش مهم بوده و در سبد خانوارش توانسته کتاب را برای بچه اش خریداری کند و اون را به سبد خانوارش اضافه کند و آیا در فروشگاه ها در طول سال یکبار دست بچه اش را گرفته به یک نمایشگاه و فروشگاه کتاب ببرد این بحث نهاد خانواده است وقتی می آییم می بینیم که نظام آموزشی ما چه کار کار کرده برای عالقه مند کردن فرد واین بهانه هایی که شما می فرمایید وقتی فردی عالقه مند باشد دیگر بهانه مطرح نیست قیمت کتاب هر چه قدر هم باشد می تواند از درآمد ماهیانه خودش با توجه به عالقه ای که دارد د راین حوزه کنار بگذارد یا به فرمایش شما کتاب آواهایی هستند که با قیمتهای بسیار پایین می تواند دانلود کند و کتاب را گوش بکند این بهانه ها زمانی است که فرد عالقمند به کتابخوانی نباشد اصال برنامه ریزی برای کتابخوانی نداشته باشدالان نظام آموزشی ما در مدارس چه حرکتی انجام داده که ترویج کتابخوانی بکند.

مجری:تو بحث خانواده اون قدر نمی لنگد ،به هر حال به صورت نمایشی هم که شده یک سری کتاب به صورت کتابخانه قبل از مدرسه یک سری کتاب دارد . و این موضوع بعد از وورد به مدرسه قطع می شود و اینکه شما می فرمایید مدارس ضعیف هستند چه کار کنند؟

سرکار خانم فاطمه طارمی مدیر کل نظارت بر انتشارات کانون پرورش و فکری کودکان و نوجوانان:کتابخوانه های مدارس را نمی دونم شما قطعا مثل ماها دانش آموز بودید و سر زدید چه قدر کتاب خوانه های مدارس تقویت می شوند با چه کتاب هایی کتاب های زرد در این قفسه ها قرار می گیرد.آیا ساعت مطالعه به مدرسه بهشون داده می شود آیا برای معرفی کتاب اصال معلمی که سر کالس هست تلاش می کند؟ معرفی کتاب تنها خود کتاب نیست که باید به کالس برده شود امروز واقعا کاری که ما در کانون پرورشی فکری داریم می کنیم این است پیوست های فرهنگی برای کتاب است وقتی کتابی تولید می شود فیلمش هم تولید می شود انمیشین و کتاب آوا هم تولید می شود برای بچه های ناشنوای ما خط بریلش هم تولید می شود یعنی پکی از کتاب به بازار می آید به همین جهت وقتی شما کتاب یکی کم هست از در واقع عبدهللا علی مراد را می خوانید می بینید انیمیشن هم تولید شده بچه همون انیمیشن رو می بیند علاقمند می شود که کتابش را هم بخرد یا کتاب آواهاش هم در دسترس است ایجاد پیوست های فرهنگی فرد
را عالقه مند می کند به این که کتابی بخواند یا نخواند
مجری:آقای میرعبداللهی سرانه حضور ایرانی ها در فضای مجازی چیزی حدود یک ساعت و ۲۲ دقیقه بوده در آخر سال ۱۴۰۰ و این مساله خیلی تناقض داره با اون که می‌گویند وقتش را نداریم و از اون طرف هم من یک نکته‌ای را اضافه کنم قیمت کتاب‌های کاغذی با پلتفرم‌های کتاب) نسخه‌های الترونیک خیلی تفاوت قیمت داشتند یعنی شرایط برای اینکه روی موبایل کتاب بخوانیم خیلی مساعد شما شرایط را چطور می‌بینید باز هم ایرانی‌ها می‌گویند ما نه وقت و نه پول نداریم برای کتاب، ولی سرانه فضای مجازی یک ساعت و ۲۲ دقیقه است
جناب آقای سید باقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی و پژوهش و فناوری مطالعات نهاد کتابخانه های عمومی کشور: شما کلمه بهانه را به کا بردید که به نظر من کلمه درست و گویایی است من چون زیاد این طرف و اون طرف می روم و در گروه های اجتماعی زیاد حضور دارم در باب وقت اینها معموال اینها مساله را بهانه را می آورند و به آنها عنوان می کنم شما وقت ندارتر هستین یا رهبر معظم انقلاب یا چه کسی کتاب خوان تر است قطعا ایشان و بنابراین مساله به این بر میگردد که ما احساس نیاز به دانایی بکنیم یا نه احساس نیاز به کتابخوانی بکنیم یا نه مساله گران بودن هم همین طور حل و فصل می شود.گرانی را باید تعریف کنیم مثال چرا بعضی از دوستان که کتاب نخوان هستند برای هزینه های غیر ضروری و حتی ممکن به جسم و بدنشون آسیب بزند مبالغ هنگفت مصرف می کنند ولی برای کتاب که می رسند مساله گرانی را مطرح می کنند و نکته دیگر در باب کتاب نخوانی عرض کنم و اون مساله ناشر و نویسنده است به هر حال خواننده ها مصرف کنندگان کتاب هستند منتهی الان ما به ویژه در حوزه کودک و نوجوانان به ویژه در باب ادبیات داستانی چنانکه مهمان محترم برنامه تایید می فرمایند ما بازار را می بینیم مملو از کتاب های ترجمه ای که خیلی از آنها زبان فارسی را تخریب می کند ،تناسب فرهنگی با آنچه که ما محتوای درست می نامیم تناسب ندارد بازار کودک و نوجوان بازاری نیست که ما آنچه در آن هست را توصیه به خواندن بکنیم ولی اینجا شاید یک دلیل از عدم اقبال و مثال مراجعه به فضای مجازی به شکل نادرستش دارد این است که ناشران و نویسندگان آن آثار طالیی را که قبل از این شاهد بودیم به بازار نمی فرستند.