بررسی علل کاهش تجارت ایران با عراق و افغانستان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از گمرک ایران، این افزایش ۲۴ درصدی تجارت خارجی با کشور‌های همسایه در حالی است که صادرات از ایران به برخی از کشور‌های همسایه حتی بیش از صد درصد افزایش داشته است، اما از آن سوی داستان میزان صادرات به عراق و افغانستان با اعداد و ارقام معناداری همراه بوده است.
آنچه در سط‌های پایین مطالعه خواهید کرد بخش‌هایی از نظرات میهمانان برنامه (آقای اعلایی طباطبایی، معاون ارتقا کسب و کار‌های بین المللی سازمان توسعه تجارت، آقای یحیی آل اسحاق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق و آقای سلاح ورزی، نائب رئیس اتاق بازرگانی) است.

مجری: آقای طباطبایی، چرا علیرغم این که ما افزایش بیش از صد در صدی صادرات به برخی کشور‌های همسایه داریم، با همسایه غربی و شرقی مان عراق و افغانستان با کاهش صادرات روبرو هستیم؟
طباطبایی: موضوع صادرات در چارچوب برنامه کلان دولت سیزدهم برای نیل به صادرات ۷۵ میلیارد دلاری در پایان دولت در دستور کار ما در سازمان توسعه تجارت قرار گرفته است. تجارت با کشور‌های همسایه، هم در دستور کار ما هست و هم در شاکله برنامه‌های اقتصادی دولت قرار دارد. در این چارچوب طبیعتا نقش کشور‌های همسایه با توجه به روندی که ما در زمینه تجارت خارجی داشتیم نقش غیرقابل انکاری هست. کشور‌های همسایه ما که ۱۵ کشور همسایه آبی خاکی ما را شامل می‌شوند به علاوه ۶ کشور دیگر که ما مناسبات سیاسی و اقتصادی متعددی را با آن‌ها داریم که جمعا ۲۱ کشور خواهند شد بیش از ۸۰ درصد حجم تجارت خارجی ما را به خودشان اختصاص می‌دهند. نکته‌ای که مورد سوال شما هم هست و به درستی هم اشاره کردید در خصوص تجارت با کشور‌ها به طور کلی کشور‌های مختلف که مقصد صادراتی ما هستند یا مبدا واردات ما هستند بحث ثبات روند یک فاکتور مهم آماری است. به طوری کلی و در بحث تجارت خارجی هم به همین ترتیب، ولی در پاسخ به سوال شما عرض کنم که این موضوع تابع متغیر‌های متعددی هست که بخش زیادی از آن مواردی است که به صورت دو جانبه پیگیری می‌شود. در خصوص دو کشوری که شما اشاره کردید ما خوشبختانه روند مثبتی را به طور کلی در حجم تجارت خارجی کشورمان شاهد هستیم که این شامل کشور‌های همسایه هم می‌شود. اما در خصوص این دو کشور دو فاکتور داریم. یکی این که چرا صادرات ما کاهشی شده یا نوسان دارد و فاکتور دوم در خصوص واردات است. در مورد واردات ابتدا عرض کنم که ما وارداتمان از این دو کشور ناچیز است. هر دوی این دو کشور بخصوص کشور عراق جزو ۵ مقصد صادراتی ما هستند. افغانستان نه ولی. در مناسبات ما به لحاظ واردات جایی ندارند؛ بنابراین سوال دقیق‌تر این است که چرا صادرات ما به این دو کشور روند نوسانی را دارد یا چرا کاهشی شده؟ که این به نظر من سوال دقیق تری است. طبیعتا برای ما فاکتور صادرات مهم‌تر است. صادرات ما تابعی از متغیر‌های متعدد هست که یکی از مهم‌ترین آن‌ها ثبات سیاسی و اقتصادی آن کشور هست. ما الان در خصوص هر دوی این کشور‌ها که شما اشاره کردید برخلاف کشور‌های دیگر همسایه ما به صورت عموم و به صورت کلی شاهد ثبات نیستیم که بتوانیم این روند را روند معناداری تفسیر کنیم؛ بنابراین این نوسان نوسانی است که مورد انتظار است. حالا راهکار چیست برای این که ما از این نوسانات جلوگیری کنیم؟ یکسری سیاست‌های جایگزین وجود دارد که دولت باید بعنوان حاکمیت در دستور کارش قرار دهد. ولی واقعیت این است که این چیزی که ما الان شاهدش هستیم در چارچوب نوسان، با توجه به شرایطی که این دو کشور دارند قابل تفسیر هست و به لحاظ تفسیر کلی روند تجارت نگران کننده نیستند.
مجری: آقای آل اسحاق شما در بطن کار هستید. در ارتباط با کشور عراق، رئیس اتاق بازرگانی ایران و عراق هستید. از نظر شما علت این نوسان یا کاهش صادرات به عراق را ما داریم به کشور همسایه مان عراق؟
آل اسحاق: اولا عراق الان دومین مقصد صادراتی ما هست. یعنی اول چین است و بعد عراق است. نکته دوم سوال فنی که شما پرسیدید که این نوسان هست یا کاهش؟ نوسان است. دلایلش هم فصلی بودن بحث است. یعنی این که این فصل محصولات عمدتا محصولات کشاورزی عراق هست. عراق اخیرا وضعیت سرمایه گذاری که در حوزه مسائل کشاورزی کرده است یک مقدار محصولاتش در حوزه کشاورزی رشد کرده است و در ایام برداشت محصولاتش جلوی واردات خودش را گرفته است. اما توجه داشته باشید که در ماه مرداد برعکس است. یعنی در ماه پنجم ما چهارماهه اول نسبت به چهارماهه اول سال گذشته افت داشتیم، ولی ماه پنجم الان ۳۸ درصد ما در وزن و حدود ۱۷ درصد در درآمد ارزشی بالا رفتیم به نسبت ماه قبل. حدس من این است که ما پر خواهیم کرد، ولی ریشه هایش را بعضا آقای طباطبایی اشاره کردند و درست اشاره کردند و یکسری مسائل داخل عراق است و مسائل داخل عراق برای همه مشخص است و وضعیت سیاسی شان و وضعیت انتخاباتشان و درگیری هایشان و مسائل متعددشان. علیرغم این که درآمد مردم عراق چند ماه گذشته در رابطه با فروش نفت خیلی بالارفته است ماه گذشته ۱۱ میلیارد دلار درآمد نفتی داشتند، ولی در رابطه با تجارت خارجی شان با همه دنیا افت کرده است.
مجری:چقدر از این کاهش صادرات به سیاست‌ها و مدیریت داخلی بر می‌گردد؟
آل اسحاق: بحث این است که این وضعیت به نظر من ۴ علت ریشه‌ای ممکن است داشته باشد. یک مسئله همین داخل خود عراق و یکی مسئله داخل خود ما. داخل خود ما، ما به دلیل سیاست‌هایی که در رابطه با ارز ۴۲۰۰ تومانی داشتیم و وضعیت نرخ ها، خیلی از محصولات را جلویش را گرفتیم، به دلایل مختلف صادراتش را عوارض گذاشتیم و ممنوع کردیم به دلیل تنظیم بازار داخل و سیاست‌هایی که در داخل خود ما داشتیم این یکی از دلایل می‌تواند باشد. یک بحث هم بحث نرخ ارز است و بحث روابط چگونگی نقل و انتقالات ارزی هست. می‌دانید یک اختلاف بین نرخ بازار آزاد و نرخ نیمایی حدود ۴-۵-۶ اختلاف هست. نوع تعاملات با توجه به این که خود عراقی‌ها مسلط هستند به وضعیت بازار ما و صادر کنندگان ما و روابط بانکی ما و نوع تعاملات به گونه‌ای است که اگر صادرات با ارز آزاد بشود برایشان یک درآمد بیشتری دارد و از آن طرف هم ما سیاستمان بر این است که به گونه‌ای باشد که در نظام بانکی باشد و خلاصه این نقل و انتقالات ارز و سیستم‌های ارزی که من خیلی واردش نمی‌شوم یکی دیگر از عوامل است. یک بحث دیگر هم هست و آن وضعیت ترکیه هست. ترکیه به دلیل شرایط خاص اقتصادی که الان خودش پیدا کرده است ارزش پولش پایین آمده و درآمد‌های ارزی برای تجار آنجا خیلی بالا رفته است. یکسری عوامل این طوری هست و عوامل دیگر هم مثل مسائل مربوط به بروکراسی و گمرک و استاندارد و حمل و نقل و یکسری مسائل دیگر. من عرضم این است که نوسان است و به احتمال قوی ما به آن عدد خواهیم رسید.
مجری: آقای طباطبایی در قسمت پایانی صحبت هایشان آقای آل اسحاق گفتند تجار ترکیه خیلی دارند تلاش می‌کنند که از این فضا استفاده کنند و نهایت استفاده را از این بازار ببرند. برخی کارشناسان درست است آقای آل اسحاق می‌گویند شرایطی وجود دارد و این نوسان و این ها، اما برخی از کارشناسان هم اعتقاد دارند که خیلی از تجار کشور‌های دیگر بواسطه همین مزیت رقابتی دارند سهم بازار را از ما می‌گیرند در کشور‌های همسایه. نظر شما چیست؟
طباطبایی: موضوع ورود به بازار خارجی یک عرصه جنگ اقتصادی است یک عرصه رقابتی است. این می‌تواند به صورت کلی این مصداقی که شما فرمودید درست باشد در خصوص ترکیه تا حدی این هست. ما در مورد شاخص بازاری بحث می‌کنیم که شاخص تجاری کشور یک شاخص آماری است. ما وقتی یک شاخص آماری را قضاوت می‌کنیم باید حواسمان باشد که آیا تغییراتی که مبنای تفسیر ما است تغییرات معنادار است یا تغییرات تصادفی است. چون اگر شما نتوانی بعنوان معنادار تلقی کنید آن تغییر، تغییر خیلی مهمی محسوب نمی‌شود. الان اگر شما روند را نگاه کنید در خصوص دو کشوری که اشاره کردید این تغییرات را می‌توانیم بگوییم که تغییرات معنادار نیست. باز هم تغییرات معنادار داریم مثلا ما صادراتمان به عمان نزدیک به دو برابر شده این معنادار است. نمی‌شود بگوییم که این تصادفی است یا حاکی از تغییرات کوچک در روند است یا وارداتمان از پاکستان افزایش چشمگیر داشته معنادار است و دلایلش هم مشخص است. این‌ها چیزی است که ما باید در تحلیلمان لحاظ کنیم، ولی در خصوص این دو کشور همانطوری که آقای آل اسحاق اشاره کردند این تغییرات، تغییرات مهمی محسوب نمی‌شوند.
مجری: آقای آل اسحاق عراق همیشه یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ماست. یعنی جزو یکی از آن ده تای اصلی است که بالاترین خرید کالای ایرانی را دارد. عراق در شرایطی است که الان افزایش درآمد‌های نفتی را دارد و طبیعی است که در این شرایط که آن‌ها با افزایش درآمد روبرو هستند کاهش صادرات ما به آن کشور یک مقدار جای تامل دارد. شما بفرمایید ما از این شرایط عراق که افزایش درآمد‌های نفتی را دارند چطور می‌توانیم در واسطه افزایش آن تبادلات تجاری و صادرات خودمان استفاده کنیم؟
آل اسحاق: همانطوری که فرمودید مسئله عراق برای ما یک بازار و یک هدف همه جانبه است. یعنی فقط حوزه اقتصاد یک قسمتش است و حوزه امنیت ملی یک قسمتش است و حوزه روابط یک قسمت از آن است. حوزه‌های متعدد دارد و لذا یک رابطه استراتژیک داریم ما و خیلی هم قوی است. خوشبختانه هر دو طرف یعنی مسئولین هر دو کشور هم به این اذعان دارند و تارگتی هم که در حوزه اقتصاد مشخص کردند ۲۰ میلیارد دلار واقعا یک رقم منطقی است و قابل دستیابی است. شرایط موجودشان یک بحث است شرایط موجودشان نقاط قوت فراوانی دارند همین وضعیت درآمدی و وابستگی شان احتمالا افزایش نفتشان و مهم‌تر از همه تا ده پانزده سال دیگر عراق یک فرصت بسیار بزرگ سرمایه گذاری است در حوزه‌های مختلف یعنی به دلایل سابقه شان و برنامه‌هایی که دارند.
خوشبختانه من یک خبر عرض کنم یکی از مسائل ما که با عراق داشتیم بحث ترانزیت کالا بود و کنوانسیون تیر. عراق از نظر قانونی نمی‌توانستند ترانزیت داشته باشند. یعنی عوارض گمرکی شان، کالایی که صادر می‌شد مثل کالایی است که خود عراق صادر می‌شد مقررات سختی داشتند. خوشبختانه با تصویبی که اخیرا شد مجلس تصویب کرد و دولت هم ابلاغ کرد این آزاد شد. یعنی عراق جزو کنوانسیون تیر شد. حتی کارشناسانشان این جا دوره دیدند و ۷ مرز را این‌ها برای ترانزیت اعلام کردند. سه تا از این مرز‌ها که مرز شلمچه و خسروی و چزابه باشد از ایران است. یعنی ما از این که عرض کردم خبرش شاید جالب باشد، کسانی که می‌خواهند کار ترانزیت کنند قانونا از مرز شلمچه و خسروی و چذابه می‌توانند کار صادرات و واردات انجام دهند. یعنی ترانزیت کالا کنند. ما در رابطه با عراق واقعیت این است که باید عراق را هم درک کنیم. حقیقت این است که تقریبا ما تجارت مان نگوییم یک طرفه است، ولی عمدتا یک طرفه است. یعنی حجم صادرات ما و واردات ما حالا این دو سال اخیر یک مقدار ما واردات داشتیم قبلا صادرات مان میلیاردی بود. مثلا ۸ میلیارد و ۹ میلیارد و وارداتمان ۲۰۰ میلیون و ۳۰۰ میلیون. حالا به دلایلی بعضی از واردات نیازهایمان را مع الواسطه از عراق کردیم. یک مقدار وارداتمان و کالا‌های اساسی مان را خودمان خریدیم و پولش را از محل آن‌ها دادیم؛ و لذا یک مقدار وارداتمان شروع شد. ولی اگر بحث ترانزیت کالا در معاملات طرفینی سامان پیدا کند که باید بکند و باید تسریع شود، حتی باید تسریع شود، چون ماهیانه ده میلیارد دلار یعنی سالی ۱۲۰ میلیارد دلار عراق الان دارد درآمد نفتی دارد این درآمد جا دارد که به آن توجه ویژه شود و از این فرصت نهایت استفاده را کرد. حالا این فرصت یک مقدار در رابطه با ترانزیت کالا، یعنی ما بتوانیم معاملات دوطرفه نیازهایمان را توسط عراق و تجار عراقی ایرانی مبادلات طرفینی کنیم که به نظر من حدود ۶ میلیارد دلار ما می‌توانیم این طوری از عراق واردات داشته باشیم. ولی مهم‌تر از آن بحث سرمایه گذاری در عراق است؛ عراقی‌ها و مسئولینشان که من گا‌ها با ایشان صحبت هم داشتیم به این نکته اشاره می‌کنند و می‌گویند ما تا چه زمانی باید وارد کننده باشیم؟ ما هم می‌خواهیم مثل شما خودمان خودکفا شویم و تولید کنیم؛ و این حرف هم درست است مفهوم عملی این قضیه این است.
آن‌ها چه می‌گویند؟ می‌گویند بیایید تولید مشترک کنیم. می‌گویند مثلا رب که شما می‌فرستید و مصالح ساختمانی و هر چیز دیگر ما این جا بیس لازم را داریم. بیایید این جا با تولید کنندگان عراقی مشارکت کنید و قوانین و مقررات ما داریم تنظیم می‌کنیم و حمایت حداکثر هم می‌کنیم و پیشنهاد من هم این است که عزیزان اگر واحد‌های اقتصادی فعال ما اگر می‌خواهند پایدار آنجا باشند باید از این فرصت استفاده کنند برای سرمایه گذاری مشترک در عراق؛ و نکته دیگر این که عراق جزو یک کنوانسیونی هست به اسم جی اس او یعنی توافقنامه خلیجی عراق. این‌ها یک موافقتنامه‌ای دارند که تعرفه‌ها بین شان فرق دارد. یعنی ترجیحی با هم دارند. یعنی کالایی که از عراق به این کشور‌ها صادر می‌شود و کالایی که از آن کشور‌ها وارد می‌گردد. آن وقت محصولاتی که در عراق تولید می‌شود از این تخفیف‌ها برخوردار هستند. اگر ما برویم آنجا تولید مشترک کنیم از این فرصت استفاده می‌کنیم و هم در رابطه با مواد اولیه و هم در رابطه با ماشین آلات و نیروی انسانی فرصت بسیار بالایی است.
مجری: آقای سلاح ورزی، در خصوص افزایش تبادلات تجاری با کشور‌های همسایه صحبت می‌کنیم و گزارش گمرک به ما می‌گوید ۵ ماهه ابتدایی سال جاری یک رشد ۲۷ درصدی داشتیم در صادرات به کشور‌های همسایه، اما عراق و افغانستان دو کشور همسایه غربی و شرقی ما با کاهش روبرو بوده است در خصوص عراق تا حدی با میهمانان صحبت کردیم شما بفرمایید در حوزه افغانستان به نظر شما چرا ما با کاهش صادرات روبرو هستیم؟
سلاح ورزی: تصور من این است که در حوزه افغانستان هم که قبلا جزو ۵ مقصد اصلی صادراتی ایران بوده است و امسال یک کاهش چشمگیر داشتیم از آن مواردی است که دوستان در مورد عراق فرمودند مستثنی نیست ضمن این که موارد دیگری هم وجود دارد. واقعیت این است که ما کاهش صادرات مان به افغانستان از سال ۹۷ به بعد شروع شد که سال ۹۷ سه میلیارد دلار صادرات داشتیم به افغانستان، ولی در سال ۹۹ عملا این رقم به ۷/۱ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد؛ و در سال ۱۴۰۰ هم کاهشی‌تر بود. دلایل مختلفی دارد. بخشی از آن بر می‌گردد به تحریم‌هایی که از سال ۹۷ دوباره برگشت و باعث شد که بخش عمده تحریم‌های آمریکاست صادراتمان و واردات افغانستان از ما کاهش پیدا کند. نکته دوم آن هم آمدن طالبان بود. در سال ۱۴۰۰ که یک تاثیر قابل توجهی داشت. ولی واقعیت این است که همه این کاهش بخاطر حضور و جود طالبان نبوده است. همانطور که دوستان در مورد عراق هم اشاره فر مودند حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از یک سمت افزایش قابل توجه مزد یا هزینه‌های حمل و نقل در داخل و همین طور اثری که روی مواد اولیه و قیمت تمام شده تولیدات ایرانی داشت باعث شد که گران‌تر شود محصولات ایرانی برای افغانستانی‌ها و از سمت دیگر هم یک رقبایی جدی مثل پاکستان و چین هم حضور پیدا کردند و همه این‌ها شاید در مجموع عواملی بود که باعث شد که ما صادراتمان به افغانستان تقریبا یک کاهش قابل توجه بیش از ۵۰ درصدی داشته باشد. واقعیت این است که ما بخشی از مسائل مربوط به عوامل بیرونی است که اشاره کردم مثل سیاست‌هایی که در امارت شامی افغانستان وجود دارد یا تحریم‌های امریکا و بخشی از آن هم شرایط داخلی است؛ لذا در مورد صادرات به برخی از این کشور‌ها شاید تسهیلات داخلی مثل بحث عراق وجود دارد اشاراتی که آقای آل اسحاق کردند مثل سرمایه گذاری مشترک و تولید مشترک مفهوم پیدا می‌کند. ولی در یک جایی مثل افغانستان ضمن این که از نظر دیپلماسی اقتصادی دنبال می‌کنیم که ما نماینده آقای کاظمی قمی رفت و آمد‌های زیادی آنجا دارند هیئت‌های مختلفی از افغانستان دارند می‌آیند به ایران. تلاش می‌کنیم و تلاشمان این است که به رقم موجود بسنده نکنیم و تلاش کنیم که میزان صادرات افزایش پیدا کند.
مجری: آقای طباطبایی: طبق صحبت‌های آقای آل اسحاق، از دلایل کاهش صادرات به کشور عراق بحث محدودیت‌های فصلی است. آیا واقعا نمی‌شود برای این‌ها برنامه ریزی کرد؟
طباطبایی: من این را تعمیم می‌دهم. این محدودیت که می‌گویند ناشی از شرایط اقلیمی است برای تولید محصولات کشاورزی، ولی این عمومیت دارد. یعنی به صورت کلی‌تر هم قابل طرح است. حتی در مورد کشور افغانستان که مورد سوال شما هم هست به صورت کلی‌تر این موضوع تحت عنوان سیاست‌های ملی هر کشور برای حمایت از تولید قابل طرح است که هم در مورد عراق این موضوع مصداق دارد که مصداق حوزه کشاورزی را آقای آل اسحاق اشاره کردند و هم در مورد افغانستان و این نکته‌ای است که هیئت اقتصادی که چندی پیش رسما هم به کشور ما آمده بودند این را اشاره کردند که الان این قابل تعمیم است در مورد اقتصاد‌هایی که از شرایط نابسامانی در حال فاصله گرفتن هستند. سیاستهایشان سیاست‌های مبتنی بر تولید داخل و حمایت از تولید داخل است که ما هم این سیاست‌ها را داشتیم و داریم و در مورد این دو کشور بخصوص افغانستان این موضوع مصداق دارد؛ و این را رسما به ما اعلام کردند و یک موضوعی که خیلی تاثیر دارد روی تجارت ما با افغانستان ناهمگونی تجارت ما هست. یعنی ما تراز تجاری مان در مورد افغانستان بسیار مثبت است. یا از دید آن‌ها بسیار منفی است که این همیشه مورد گلایه آن‌ها واقع شده و آن‌ها دنبال رفتن به سمت توازن این تراز تجاری هستند. ولی در عین حال سیاست‌های حمایت از تولید را هم به شدت دارند دنبال می‌کنند و این را در خصوص واردات بعضی از کالا‌ها از ما مثل مصنوعات پلاستیکی اعمال هم کردند. راه حلش این است که ما در سبد صادراتی مان به کشور‌های مختلف بخصوص این کشور‌هایی که داریم در موردشان صحبت می‌کنیم تجدید نظر کنیم به جای این که دنبال فروش محصول نهایی به این کشور‌ها باشیم محصولات واسطه‌ای را هم مدنظر قرار بدهیم یا یک راهکار دیگرش هم همانطور که دوستان هم اشاره کردند مشارکت با این کشورهاست. این‌ها دنبال تقویت صنعت خودشان هستند و طبیعتا محصول نهایی را محدودیت وضع می‌کنند. برای این که از ما بخرند راه حلش این است که ما مشارکت با این‌ها داشته باشیم و به جای این که از افغانستان بخواهیم سنگ آهن وارد کنیم و این جا پردازش انجام بدهیم روی سنگ آهن بیاییم کارخانه فرآوری در مرز مشترک خودمان با افغانستان ایجاد کنیم که این می‌شود یک تغییر رویکرد. یعنی سبد وارداتمان را متنوع کنیم و سبد صادراتمان را متنوع کنیم و سیاست‌های طرف مقابل را در نظر بگیریم که بتوانیم در نهایت آن بازاری که از قبل داشتیم و شاید کاهشی شدنش از این بابت معنادار باشد را بتوانیم تامین کنیم.
مجری: اقای آل اسحاق بحث این تولید مشترک یک راهکار پیشنهاد دادید شما با توجه به سیاست‌های کشور عراق، توصیه تان به تجار ایرانی که می‌خواهند در این حوزه ورود کنند چیست؟
آل اسحاق: یکی از مسائل اساسی که فرمایش اولیه آقای طباطبایی هم بود ثبات در مسئله قوانین و مقررات راهبرد‌ها یک اصلی است در تجارت. اشاره کنم مسئله دیپلماسی اقتصادی ما نه فقط در حوزه اقتصاد ما بلکه در امنیت ملی ما در روابط ملی ما و در توسعه ما نقش دارد. یک بحث اساسی که الان در کشور هست بحث دیپلماسی اقتصادی ماست. واقعیت این است که اگر دیپلماسی اقتصادی ما از یک ثبات و از یک راهبرد مشخص و در تجارت و همکاری اقتصادی مستحضرید باید منافع طرفینی باشیم یک طرفه نمی‌شود ما همان ۱۵ تیکه کشوری که همسایه ما هستند ۱۲۰۰ میلیارد دلار روابط دارند سالانه با هم ۳۰۰ میلیارد دلارش را ما قطعا می‌توانیم به شرطی که ما با این‌ها روابط داشته باشیم.
الان آقای رئیس جمهور می‌خواهند بروند شانگ‌های. مشکل اساسی ما در تشتت و نوسانی و متغیر بودن دیپلماسی اقتصادی ماست. ما اگر بتوانیم در این زمینه نظام، حاکمیت، دیپلماسی اقتصادی را از یک ضابطه مندی و از یک راهبرد اصولی پایدار استفاده کند فرصت بسیاری برای همه این مسائل است.