خدمات پژوهشی کتابخانه ملی به پژوهشگران

به گزارش خبرگزاری صداوسیما آقای علیرضا مختارپور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در گفتگوی اختصاصی با برنامه «در انتهای الوند» با برشمردن وظایف و کارکرد‌های کتابخانه ملی، گفت: هر کتابی که هر ایرانی در هر کشوری، در هر موضوعی و به هر زبانی بنویسد ما موظفیم دو نسخه از آن تهیه و به مخاطبان و علاقه‌مندان معرفی کنیم.

وظایف و کارکرد‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی
آقای مختارپور در خصوص وظایف و کارکرد‌های سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: در اغلب کشور‌های جهان علاوه بر کتابخانه‌های اختصاصی که منظور کتابخانه‌هایی هستند که در دانشگاه‌ها و در بعضی مراکز پژوهشی مربوط به رشته خاصی هستند یا کتابخانه‌های عمومی که خدمات عمومی به مردم می‌دهند، کتابخانه‌ای وجود دارد به نام کتابخانه ملی، این کتابخانه در کشور‌های مختلف وظایفش ممکن است اندکی کمتر یا بیشتر باشد، اما در کشور ما کتابخانه ملی چند وظیفه مهم بر عهده دارد که به نظر من اطلاع از آن برای مخاطبان مهم و جالب خواهد بود. اول اینکه کتابخانه ملی موظف است از تمام کتاب‌های منتشر شده در کشور، دو نسخه تهیه و نگه داری کند.
بدین معنی که هر کتابی که در جهان در مورد ایران، زبان فارسی، خط فارسی، تمدن ایران اسلام منتشر می‌شود ما موظفیم نسخه‌ای از او تهیه کنیم، هر کتابی که هر ایرانی در هر کشوری، در هر موضوعی به هر زبانی بنویسد ما موظفیم تهیه کنیم به عبارتی دیگر اگر یک ایرانی مثلا در کشور فرانسه به فرانسوی یک کتابی راجع به بیوشیمی بنویسد، چون ایرانی است و خدمت به علم و تمدن بشری کرده است؛ ما موظفیم نسخه‌ای از کتاب او در کتابخانه ملی نگه داریم.
آقای علیرضا مختار پور در خصوص چگونگی مطلع شدن انتشار کتاب از سوی ایرانی‌های خارج از کشور گفت: ما در کتابخانه ملی از طریق بانک‌های اطلاعاتی از کتاب‌های منتشره شده اطلاع پیدا و به تهیه و نگه داری آن مبادرت می‌کنیم.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی یکی از راه‌های دیگر اطلاع از انتشار کتب ایرانی‌های مقیم خارج را تبادل نشریات مربوط به کتاب شناسی، نسخه شناسی میان کتابخانه‌ها دانست و افزود به غیر از این شیوه، از طریق برخی مراکز فرهنگی که نمایندگی از طرف کشور دارند می‌توان به تازه‌های کتاب دست یافت؛ برای مثال رایزنان فرهنگی جمهوری اسلامی علاوه بر حکمی که از سازمان فرهنگ و ارتباطات می‌گیرند یک حکم هم از رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی می‌گیرند و یکی از وظایف شان این است که از طریق کتابخانه‌های مختلف بتوانند اطلاعات به ما بدهند و کتاب‌هایی که منتشر می‌شود از این طریق و با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی ما این مجموعه را کامل کنند.
آقای مختارپور یکی دیگر از وظایف کتابخانه ملی را جمع آوری تمام نسخ خطی دانست و گفت: نسخ خطی مربوط به فارسی یا مربوط به کشور ایران، تمدن ایران و تمدن ایران و اسلام مهم است که در این راه هم ما مسیر‌هایی داریم، برای اینکه کتابخانه ملی تکمیل شود؛ یکی دریافت کتابخانه‌های اهدایی است برای مثال برخی از اندیشمندان و بزرگان و شخصیت‌های برجسته گاهی اوقات کتابهایشان را به کتابخانه ملی یا کتابخانه دانشگاه تهران، کتابخانه ملک، کتابخانه آستان قدس و کتابخانه‌های بزرگ کشور اهدا می‌کنند. از این طریق یک سری کتاب باارزش به کتابخانه اضافه می‌شود و مواردی هم هست که ما کتاب یا کتابخانه‌ای و یا نسخه‌ای را می‌خریم و در سازمان اسناد و کتابخانه ملی نگه داری می‌کنیم. مثلا ما در همین شش ماهه گذشته دو نسخه بسیار ارزشمند خریداری کردیم؛ یکی مربوط به دیوان حافظ است که نسخه‌ای بسیار نفیس است و ما آن را خریداری کردیم و دیگری نسخه‌ای از ترجمه منحصربه فردی از قرآن کریم به فارسی مربوط به قرن پنجم است که به دستمان رسید و آن را هم خریداری کردیم که انشاالله بزودی این دو اثر را به مردم معرفی می‌کنیم.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در بخش دیگری از گفتگوی خود با برنامه «در انتهای الوند شبکه دوم سیما» گفت: به طور کلی سازمان اسناد و کتابخانه ملی دو کار را انجام می‌دهد؛ یکی جمع آوری کتاب هاست و دیگری سازمان دهی و ساماندهی و هماهنگ کردن خدمات کتابخانه‌ای در کل کشور از نظر سیاستگذاری و هدایت و نظارت است. به عبارتی دیگر خدمات و نگهداری و ضدعفونی کردن و طبقه بندی کتاب‌های کتابخانه‌ها باید بر اساس یک روش عمومی و استاندارد انجام شود و هدایت و نظارت بر این امور بر عهده کتابخانه ملی است.

کارکرد‌های پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی
به گفته آقای مختارپور بخش دیگری از کارکرد سازمان اسناد و کتابخانه ملی خدمات پژوهشی است؛ به طوری که به پژوهشگران برای انجام پژوهش هایشان کمک می‌کنیم چرا که فعالیت‌های پژوهشی در زمینه علم اطلاعات و دانش شناسی که اسم جدیدی است برای رشته کتابداری و مرسوم شده و در این خصوص ما به محققان خدمات پژوهشی ارائه می‌کنیم.

خدمات کتابخانه ملی به حفظ اسناد تاریخی
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی افزود: در مورد اسناد، قانون اسناد کشور ما در سال ۱۳۴۹ تصویب شده است در آن زمان این فکر به وجود آمد در دولت وقت که دستگاه‌های مختلف اداری اسناد مختلفی دارند، آن زمان هم که وضعیت فعلی نبود که دولت الکترونیک باشد کاغذ بود. این کاغذ‌ها چه می‌شد؟ این کاغذ‌ها جمع می‌شد در بایگانی‌های راکد ادارات، جمع آوری این‌ها موجب می‌شد که اولا به دلیل این که این‌ها نگهداری درستی شاید از آن‌ها نشود از بین برود. فرض بفرمایید که یک اسنادی الان هست که فلان حاکم ایران در دوره‌ای یک بخشی از ایران را مصالحه کرده با یک کشور دیگری، خب این روی کاغذ است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به اینکه اسناد در گذشته یک حجم عظیمی داشت می‌شد و هنوز دولت گسترده‌ای نبود گفت: در سال ۱۳۴۹ قانونی به تصویب رسید که طبق این قانون قرار شد که سازمان اسناد ملی که آن زمان آرشیو ملی ایران نام داشت وظیفه اش این باشد که اولا استاندارد‌هایی برای نگهداری اسناد و طبقه بندی اسناد تهیه کند و اینکه ما اصلا چه اسنادی را باید نگه داریم. شما الان در این برنامه حتما مثلا شاید روزانه تقریبا ۵۰ برگ و ۱۰۰ برگ کاغذ رد و بدل می‌کنید این کاغذ بعدا چه می‌شود؟ کجا باید تشخیص دهد که این کاغذ ارزش حفظ دارد یا نه می‌تواند امحا شود؛ لذا اجازه این موضوع با شورای اسناد است؛ هیچ اداره‌ای در کشور نمی‌تواند راسا حتی یک برگ کاغذ را از بین ببرد این‌ها را باید دسته بندی و استعلام کنند از شورای اسناد ملی؛ آنجا شورایی است که از قوای مختلف تشکیل شده یعنی فراقوه‌ای است و آنجاست که تشخیص می‌دهند این اسناد قابل امحا یا نگهداری است. آنچه مربوط به نگهداری است جمع آوری می‌شود در سازمان، طبقه بندی، نمایه و ضدعفونی می‌شود و در پرونده‌های مخصوص نگهداری می‌شود و بعد از این که کار الکترونیک سازی رویش صورت گرفت در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد البته فرآیند بسیار جذاب و پرزحمت است برای نمونه ما در هشت ماه گذشته ۵۰۰ میلیون سند را بررسی کردیم و ۱۲ میلیون از این قابل نگهداری تشخیص داده شد. یعنی حدود ۴۸۰ میلیون از آن را دستور امحا داده شد؛ لذا این موضوع، موضوعی مهم و لازم برای کشور است. چرا که از این طریق حجمی زیادی شامل چند هزار متر مربع از محیط دستگاه اداری آزادسازی شد و جا‌هایی که بایگانی‌های راکد بود، در اختیار گرفته شد.

ضرورت حفظ و نگهداری صحیح از اسناد و کتب و سنخ خطی
آقای مختارپور با اشاره به اینکه در کشور ما بسیاری از اسناد و کتب و نسخ خطی در خانواده‌ها نگهداری می‌شود که از طریق اجدادشان به ارث رسیده است؛ قباله نامه ها، عقدنامه ها، نسخ خطی، کتاب‌های چاپ سنگی و چاپ سربی و انواع این کتاب‌ها و به دلیل ناآشنایی با روش حفاظت از این کتب که مثلا در چه درجه حرارت باید نگهدرای شود و از نور باید دور باشد، از مواد مزاحم شیمیایی و میکروبی باید دور نگهداری شود متاسفانه هر سال مقادیر متنابهی از این‌ها از بین می‌رود. یکی از خدماتی که ما در سازمان اسناد و کتابخانه ملی می‌دهیم این است که اگر عزیزان ما، ایرانیان عزیز مراجعه کنند اسناد، قباله نامه‌ها و کتب خطی شان را بیاورند ما اولا آن را ضدعفونی و مرمت می‌کنیم، طریقه نگهداری را هم آموزش می‌دهیم و کتاب را به آن‌ها بر می‌گردانیم.
آقای مختارپور گفت اگر صاحبان نسخ و کتب خطی اجازه دهند، اصل اسناد را ما نگهداری می‌کنیم و رونوشت را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهیم یا بالعکس ما رونوشت را نگه می‌داریم و اصل را به آن‌ها برگردانیم و در ازای این خدمتی که به ذخایر فرهنگی ایران می‌کنند سازمان اسناد و کتابخانه ملی هم بابت حفظ و نگهداری اسناد مردم به آن‌ها تخفیف قابل توجهی خواهد داد.

خدمات آموزشی کتابخانه ملی به مردم برای حفظ و نگهداری نسخ خطی شخصی
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در بخش دیگری از گفتگوی خود گفت: اگر کسی اسناد یا نسخ و کتب خطی داشت به مرکز کتابخانه ملی و به آرشیو ملی ایران مراجعه کند؛ آنجا اولا برایشان اطلاعات آن را آشکار و رمزگشایی می‌کنند؛ ممکن است که در خانواده شما به فرض می‌گویم کسی نتواند آن عقدنامه را بخواند با خط آن زمان، برایشان می‌خوانند و راهنمایی شان می‌کنند که متن این‌ها چیست و البته این اسناد یک کاربرد حقوقی هم دارد یعنی الان اگر در یک جایی حتی بین اوقاف یا جایی اختلافی بوجود بیاید که این زمین وقفی بوده در دویست سال پیش یا نه؟ مراجعه می‌کنند به سازمان اسناد، چون همه اسناد دادگستری و اوقاف آنجاست و ما از آنجا می‌توانیم کمک کنیم به حل یک مسئله حقوقی و قضایی.
آقای مختارپور با تاکید بر اینکه در اغلب استان ها، اینگونه خدمات به مردم ارائه می‌شود، گفت: ما ۱۲ شعبه استانی داریم که این‌ها مدارک و اسناد استانی را جمع می‌کنند و از استان‌های مجاور هم تا زمانی که ما دفتر ایجاد نکنیم استان‌های معین می‌توانند کمک کنند.