تغییر اقلیم و چالش‌های امروز ایران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما به نقل از روابط عمومی فرهنگستان علوم؛ متن مقاله مهدی زارع رئیس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم به این شرح است:

تغییر اقلیم به تغییرات طولانی مدت دما و الگو‌های آب و هوایی اشاره دارد که ممکن است طبیعی باشند، اما از نیمه قرن هجدهم، فعالیت‌های انسانی عمدتاً به دلیل سوزاندن سوخت‌های فسیلی (مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز)، که گاز‌های به دام اندازنده گرما را تولید می‌کند، عامل تغییرات اقلیمی بوده‌اند. این تغییرات اثر‌های گسترده‌ای بر محیط زیست داشته است: یخچال‌ها و ورقه‌های یخی در حال کوچک شدن هستند، یخ رودخانه‌ها و دریاچه‌ها زودتر تجزیه می‌شوند، محدوده‌های جغرافیایی گیاهی و جانوری در حال تغییر هستند؛ و درختان زودتر شکوفا می‌شوند.

اثر‌هایی که دانشمندان مدت‌ها پیش‌بینی می‌کردند که بعدا از تغییرات آب و هوای جهانی ناشی می‌شود، اکنون در حال رخ دادن است، مانند از بین رفتن یخ دریاها، افزایش سریع سطح آب دریا‌ها و امواج گرمای طولانی‌تر و شدیدتر. در مجموع، طیف وسیعی از شواهد منتشر شده نشان می‌دهد که هزینه خالص خسارت ناشی از تغییرات اقلیمی قابل توجه است و در طول زمان افزایش می‌یابد.

سطح دریا از ۱.۷ میلی‌متر در سال در بیشتر سال‌های قرن بیستم به ۳.۲ میلی‌متر در سال از سال ۱۹۹۳ به بعد افزایش یافته است.

یخچال‌های طبیعی در حال کوچک شدن هستند: ضخامت متوسط ۳۰ یخچال طبیعی که به خوبی مطالعه شده‌اند از سال ۱۹۸۰ بیش از ۱۸ متر کاهش یافته است.

منطقه تحت پوشش یخ دریا در قطب شمال در پایان تابستان از سال ۱۹۷۹ حدود ۴۰ درصد کوچک شده است.

میزان دی اکسید کربن موجود در جو از سال ۱۹۵۸ تا سال ۲۰۲۰ حدود ۲۵ درصد و پس از انقلاب صنعتی حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است.

برف در مقایسه با میانگین بلندمدت زودتر آب می‌شود. سیل اکنون یک مخاطره رو به افزایش است، زیرا آب و هوای ما در حال تغییر است. در مقایسه با آغاز قرن بیستم، بارندگی‌های غیرعادی شدیدتر و مکررتر در بیشتر مناطق دنیا و به ویژه ایران رخ می‌دهد. خشکسالی نیز رایج‌تر و شدیدتر می‌شود. انسان‌ها از آب بیشتری به خصوص برای کشاورزی استفاده می‌کنند. درست مانند زمانی که هوا گرم است، بیشتر عرق می‌کنیم، دمای هوای بالاتر باعث از دست دادن یا تعریق آب بیشتر گیاهان می‌شود، به این معنی که کشاورزان باید به آن‌ها آب بیشتری بدهند. هر دو این‌ها نیاز به آب بیشتر را در مکان‌هایی که ذخایر آب در حال کاهش است برجسته می‌کنند.

برف منبع مهم آب شیرین برای بسیاری از مردم است. با ذوب شدن برف، آب شیرین برای استفاده در دسترس می‌شود، به ویژه در مناطقی مانند ایران که در آن در ماه‌های گرم‌تر بارندگی زیادی وجود ندارد. اما با گرم شدن دما، به طور کلی برف کمتری می‌بارد و برف در اوایل سال شروع به ذوب شدن می‌کند، به این معنی که برف ممکن است منبع مطمئنی برای تامین آب برای کل فصول گرم و خشک نباشد.

برخی از تغییرات (مانند خشکسالی، آتش‌سوزی، و بارندگی شدید) سریع‌تر از آنچه دانشمندان قبلا ارزیابی کرده بودند رخ می‌دهند. پانل بین الدول تغییرات اقلیمی (IPCC) - نهاد سازمان ملل متحد که برای ارزیابی علمی تغییرات اقلیمی تأسیس شده است – مشخص کرده است که انسان‌های مدرن قبلاً هرگز تغییرات مشاهده شده در آب و هوای جهانی ما را ندیده‌اند و برخی از این تغییرات تا هزاران سال آینده غیرقابل برگشت هستند.

گرم شدن زمین

دانشمندان اطمینان زیادی دارند که دمای کره زمین برای چندین دهه به افزایش خود ادامه خواهد داد، که عمدتاً به دلیل گاز‌های گلخانه‌ای تولید شده توسط فعالیت‌های انسانی است.

ششمین گزارش ارزیابی پانل بین الدول تغییر اقلیم IPCC که در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، نشان داد که انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در اتمسفر از زمان پیش از انقلاب صنعتی (از سال ۱۷۵۰) تاکنون اقلیم را نزدیک به ۱.۱ درجه سانتیگراد گرم کرده است. انتظار می‌رود میانگین دمای جهانی در چند دهه آینده به ۲ (در بعضی برآورد‌ها ۳) درجه سانتیگراد افزایش یابد یا از آن فراتر رود. این تغییرات تمام مناطق زمین را تحت اثر خود قرار خواهد داد.

مفهوم دمای متوسط ​​برای کل کره زمین ممکن است عجیب به نظر برسد. به هر حال، در همین لحظه، بالاترین و کمترین دما روی زمین احتمالاً بیش از ۵۵ درجه سانتیگراد از هم فاصله دارند. دما‌ها از شب به روز و بین شدیدترین زمان‌ها طی فصل‌ها در نیمکره‌های شمالی و جنوبی متفاوت است. این بدان معناست که برخی از نقاط زمین کاملا سرد هستند در حالی که بخش‌های دیگر کاملاً گرم هستند. با این حال، مفهوم اندازه میانگین دمای جهانی طی زمان برای تشخیص و ردیابی تغییرات در بودجه بندی انرژی زمین - چه مقدار نور خورشید را زمین جذب می‌کند منهای مقداری که به عنوان گرما به فضا می‌تاباند – مفهومی مفید است.

تجزیه و تحلیل داده‌های دمای سطحی روند صعودی مشابهی برای همه اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهد.

دمای سطح زمین در هر سال از ۱۹۰۰ تا ۲۰۲۰ در مقایسه با میانگین ۱۹۸۱-۲۰۲۰، بر اساس تاریخچه دمایی زمین روندی افزایشی دارد. براساس گزارش اقلیمی ۲۰۲۱، برغم اثر خنک‌کنندگی الگوی آب و هوای لانینا در اقیانوس آرام استوایی، هر ماه سال ۲۰۲۱ گرم‌تر از میانگین بود. "خنک‌ترین" ماه فوریه/ بهمن-اسفند بود که ۰.۶۵ درجه سانتیگراد گرم‌تر از میانگین بود. دمای بقیه سال بیش از ۰.۸ درجه سانتیگراد گرم‌تر از میانگین بود.

سال ۲۰۲۱ با دمای ۰.۸۴ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین قرن بیستم، به عنوان ششمین گرم‌ترین سال پی در پی ثبت شده کره زمین بود. سال‌های ۲۰۱۳–۲۰۲۱ همگی جزو ده تا از گرم‌ترین سال‌های ثبت شده قرار دارند. سال ۲۰۲۱ همچنین چهل و پنجمین سال متوالی (از سال ۱۹۷۷) با دمای جهانی، حداقل به صورت اسمی، بالاتر از میانگین قرن بیستم بود. دمای ترکیبی زمین و اقیانوس از سال ۱۸۸۰ به طور متوسط ​۰.۰۸ درجه سانتیگراد در هر دهه افزایش یافته است. با این حال، میانگین افزایش از سال ۱۹۸۱ در حد ۰.۱۸ درجه سانتیگراد بیش از دو برابر این نرخ بوده است.

میزان گرم شدن زمین در آینده به میزان دی اکسید کربن و سایر گاز‌های گلخانه‌ای که در دهه‌های آینده در اتمسفر منتشر می‌کنیم بستگی دارد. امروزه، فعالیت‌های ما - سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تخریب جنگل‌ها - هر سال حدود ۱۱ میلیارد متریک تن کربن (معادل کمی بیش از ۴۰ میلیارد متریک تن دی‌اکسید کربن) به جو اضافه می‌کند. (یک متریک تن دی اکسید کربن، کره‌ای به قطر حدود ۱۰ متر را پر می‌کند). ازآنجایی که کربن بیش از حد قابل حذف در فرآیند‌های طبیعی است، دی اکسید کربن اتمسفر هر سال افزایش می‌یابد.

تفاوت بین تغییر اقلیم و گرم شدن کره زمین چیست؟

شدت اثر‌های ناشی از تغییرات اقلیمی به مسیر فعالیت‌های آینده بشر بستگی دارد. انتشار بیشتر گاز‌های گلخانه‌ای منجر به رخداد‌های فرن (حدی) آب و هوایی و اثر‌های مخرب گسترده در سراسر سیاره خواهد شد. با این حال، این اثر‌های آینده به مقدار کل دی اکسید کربنی که منتشر می‌کنیم بستگی دارد. بنابراین، اگر بتوانیم انتشار گاز‌های گلخانه‌ای را کاهش دهیم، ممکن است از برخی از بدترین اثر‌ها جلوگیری کنیم.

در مورد تغییرات اقلیمی ناشی از فعالیت انسان به عنوان چیزی که در آینده اتفاق می‌افتد فکر می‌کنیم، ولی این موضوع روندی مداوم است. امروزه اکوسیستم‌ها و جوامع در سراسر جهان تحت اثر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند.

تغییرات آب و هوا به چیزی بیش از افزایش دما اشاره دارد و شامل افزایش سطح دریا، تغییرات در الگو‌های اقلیمی مانند تغییر در شدت و تکرار رخداد خشکسالی و سیل است. آب، انرژی، حمل و نقل، حیات وحش، کشاورزی، اکوسیستم‌ها و سلامت انسان – اثر‌های تغییرات اقلیمی را تجربه می‌کنند.

اثر‌های تغییر اقلیم بر بخش‌های مختلف جامعه به هم مرتبط است. خشکسالی می‌تواند به تولید غذا و سلامت انسان آسیب برساند. سیل منجر به گسترش بیماری و آسیب به اکوسیستم‌ها و زیرساخت‌ها می‌شود. مسائل مربوط به سلامت انسان می‌تواند مرگ و میر را افزایش دهد، در دسترس بودن غذا را تحت اثر قرار دهد و بهره‌وری کارگران را محدود کند. اثر‌های تغییر آب و هوا در تمام جنبه‌های جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم دیده می‌شود. با این حال، اثر‌های تغییر آب و هوا در سراسر کشور و جهان نابرابر است - حتی در یک جامعه واحد، اثر‌های تغییر آب و هوا می‌تواند بین محله‌ها یا افراد متفاوت باشد. نابرابری‌های اجتماعی -اقتصادی طولانی مدت می‌تواند گروه‌های محروم را که اغلب بیشترین معرضیت را در برابر خطرات و کمترین منابع را برای واکنش دارند، آسیب‌پذیرتر کند.

ایران و تغییرات اقلیمی

ایران در دهه‌های آینده با افزایش حداقل ۲.۶ درجه سانتی‌گراد میانگین دما و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی مواجه خواهد شد. ایران با انتشار مجموع گاز‌های گلخانه‌ای (GHG) نزدیک به ۶۱۶۷۴۱ میلیون تن CO۲ اولین کشور مسئول تغییرات اقلیمی در خاورمیانه و هفتمین کشور در جهان است. سهم سطح بالای ایران در انتشار گاز‌های گلخانه‌ای به تولید و مصرف قابل توجه نفت، گاز و شهرنشینی سریع وابسته است. کاهش غیرعادی در رویداد‌های بارش و افزایش غیرعادی تابش به سمت بالای امواج بلند اثر‌های گرمایش جهانی و تغییر اقلیم را تشدید می‌کند. ایران به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۱۱، اولین و دومین گزارش ملی خود را به کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر آب و هوا (UNFCCC) ارائه کرد. در سال ۲۰۱۷ نیز سومین گزارش ملی به UNFCCC به فهرست انتشار گاز‌های گلخانه‌ای ملی (GHG) سیاست‌های ملی کاهش گاز‌های گلخانه‌ای، آسیب‌پذیری و سازگاری، استراتژی‌های ملی، سامانه مشاهده جهانی آب و هوا (GCOS)، تحقیق و آموزش و ارزیابی‌های اقتصادی می‌پردازد. دفتر ملی تغییر اقلیم ایران (NCCO) مشغول پایش مشارکت تعیین شده ملی (INDC) و برنامه راهبردی ملی در مورد تغییر اقلیم است. ناهماهنگی بین بخشی، جمع‌آوری ناکافی داده‌ها و اطلاعات و همچنین تحریم‌های بین‌المللی مانع از اجرای برنامه سازگاری با تغییرات اقلیمی است.

آینده و تغییرات اقلیمی

پیش‌بینی آینده تحت اثر تغییرات اقلیمی اجتناب‌ناپذیر نیست. بسیاری از مشکلات و راه حل‌ها اکنون برای ما شناخته شده است و تحقیقات در حال انجام برای ارائه موارد جدید ادامه دارد. کارشناسان معتقدند هنوز زمان برای جلوگیری از منفی‌ترین پیامد‌ها با محدود کردن گرمایش وجود دارد. کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای در سریع‌ترین زمان ممکن، نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری و زیرساخت‌های جدید است که باعث رشد اشتغال در عین ملاحظات محیط زیستی می‌شود. علاوه بر این، چنین پیشرفتی کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای اثر‌های مضر بر سلامت انسان را کاهش می‌دهد و جان افراد بی‌شماری را نجات می‌دهد و میلیارد‌ها دلار در هزینه‌های مرتبط با سلامتی صرفه‌جویی می‌کند.

تغییر در الگو‌های آب و هوا می‌تواند زندگی را در معرض خطر قرار دهد. گرما یکی از مرگبارترین پدیده‌های جوی است. با افزایش دمای اقیانوس‌ها، طوفان‌ها قوی‌تر و مرطوب‌تر می‌شوند که می‌تواند باعث مرگ‌های مستقیم و غیرمستقیم شود. شرایط خشک منجر به آتش‌سوزی‌های جنگلی بیشتر می‌شود که خطرات زیادی برای سلامتی به همراه دارد. بروز بیشتر سیل می‌تواند منجر به گسترش بیماری‌های ناشی از آب، جراحات و خطرات شیمیایی شود. با گسترش دامنه جغرافیایی پشه‌ها و کنه‌ها، آن‌ها می‌توانند بیماری‌ها را به مکان‌های جدید منتقل کنند. پدیده مونسون اقیانوس هند که عمدتا به مناطق ساحلی محدود بود اکنون مناطقی تا شمال هندوستان (هیمالایا) و شمال ایران (البرز) را تحت اثر قرار می‌دهد و موجب خسارت‌های جانی، آسیب به منابع غذایی، و در نتیجه تهدید سلامت مردمان بیشتری شده است.

آسیب‌پذیرترین گروه‌ها، از جمله کودکان، افراد مسن، افراد دارای شرایط مشکل بهداشتی قبلی، کارگران در فضای باز و افراد با درآمد پایین، به دلیل عوامل ترکیبی ناشی از تغییرات اقلیمی در معرض خطر بیشتری قرار دارند. اما گروه‌های حافظ بهداشت عمومی می‌توانند با جوامع محلی برای کمک به مردم در درک و ایجاد انعطاف‌پذیری در برابر اثر ات تغییرات اقلیمی بر سلامتی کار کنند.

تغییر اقلیم و گذشته زمین

انقراض‌های دسته جمعی محرک‌های اصلی تغییرات کلان تکاملی در تاریخ زمین شناختی بوده و گذار‌های اساسی در تاریخ زمین را نشان می‌دهند. پنج انقراض بزرگ قبلی در حدود ۴۵۰ میلیون سال قبل (پایان اردوویسین)، ۳۵۰ میلیون سال قبل (پایان دونین) ۲۵۰ میلیون سال قبل (پایان پرمین)، ۲۰۰ میلیون سال قبل (پایان تریاس) و ۶۶ میلیون سال قبل (پایان کرتاسه و آغاز پالئوژن) رخ داده‌اند. با این حال اثر آشفتگی محیطی و واکنش بیولوژیکی، که در مقیاس‌های زمانی زیر هزار سال رخ می‌دهد، هنوز به خوبی در تاریخ زمین شناختی درک نشده است. انقراض بزرگ جمعی پرمین پایانی در حدود ۲۵۰ میلیون سال قبل شدیدترین تلفات موجودات دریایی و زمینی بود به نحوی که حدود ۸۰ درصد از گونه‌ها از بین رفتند. این انقراض‌ها در ۵۴۲ میلیون سال گذشته – از ابتدای شکل‌گیری اولین موجودات زنده در پایان پره کامبرین و آغاز کامبرین – شناسایی شده‌اند.

محرک‌های پیشنهادی انقراض‌های دسته جمعی از برخورد سیارک و شهاب‌سنگ تا آتشفشان، سیلاب، تا بی‌اکسیژنی جهانی اقیانوس‌ها گرفته و سطح بالای دی اکسید کربن اتمسفر تا دمای بالای اقیانوس‌ها به عنوان سازوکار شکل دهنده کشتار موجودات و انقراض مطرح شده‌اند. اگرچه رکورد‌های زمین شناختی مملو از وقوع همه این موارد است، تعداد بسیار کمی منجر به انقراض دسته جمعی شده‌اند. مطالعه جزئیات زمانی انقراض‌های دسته جمعی گذشته برای درک چگونگی آغاز شدن آن‌ها بسیار مهم است و می‌تواند جداسازی و شناسایی فرآیند‌هایی که در یک زمان مشخص رخ داده‌اند را ممکن کند. این فرآیند‌ها به نوبه خود ممکن است با تغییرات بیولوژیکی و آب و هوایی فعلی و بازه‌های زمانی بازخورد بین تغییرات محیطی و انقراض محتمل بعدی (ششمین انقراض) مرتبط باشند.