کهن آیین های عاشورایی بوشهر

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز بوشهر، بوشهر؛ شهری آواها و نواها، که نه تنها در شادی و سرور که در سوز و عزا نیز گنجینه‌ای غنی دارد که از گذشتگان به امروز رسیده است و همچنان پرشور اجرا می شود.

سینه‌زنی سنتی مردان و مراسم سنج و دمام آن آیینی شناخته شده است که در اقامه عزای سالار شهیدان برپا می شود.

در فاصله صبح تاسوعا تا شب شام غریبان آیین های گسترده ای در سوگواری سالار شهیدان در سراسر استان بوشهر اجرا می شود که برخی از این آیین ها قدمتی چند صد ساله دارد.

علم گردانی

یکی از مراسم سنتی و مذهبی اهالی بوشهر علم گردانی در روز های تاسوعا و عاشوراست. این مراسم در قدیم بسیار باشکوه و با جمعیت فراوان انجام می گرفت و هم اکنون نیز در بعضی از محلات شهرستانها و روستاهای استان اجرا می شود.

مراسم علم گردانی با حضور جمعیت عزادار، همراه با دسته دمام زن ، علمداران و گروهی از زنان که مختک (گهواره) سبز پوشی را به عنوان گهواره حضرت علی اصغر بر روی سر حمل می کنند اجرا می شود.

دمام زنان پیشاپیش، علمداران به دنبال ، سینه زنان در پی آنان و گهواره داران و یا حمل کنندگان مختک حضرت علی اصغر در آخر.

یکی از علمها به عنوان علم اصلی و پیشرو توسط یکی از مردان حمل می شود و سایر علمداران در طرفین و به دنبال او حرکت می کنند.

حرکت گروه صبح روز تاسوعا یا عاشورا انجام می شود و یکی از نوحه خوانان به سر خوانی پرداخته و سایرین نیز او را همراهی کرده ویکی از بند های نوجه را در پایان هر بیت نوحه خوان تکرار می کنند.

همزمان با علم گردانی درب همه حیاط ها باز است و اهل خانه خود را برای استقبال و پذیرایی از علمداران آماده می کنند.

علم بزرگ پس از ورود به حیاط در محلی که برای آن فرشی انداخته اند مستقر شده و نوحه خوانان همراه با علمداران به دور آن می چرخند و نوحه سرایی می کنند.

آیین صبحدم یا مکن ای صبح طلوع

اوج عزاداری بوشهری‌ها در شب عاشورا اتفاق می‌افتد. بوشهری‌ها اعتقاد دارند که مبادا در هنگام شهادت امام حسین (ع) و یارانش در خواب بمانند. بر این اساس با برگزاری مراسم عزاداری صبحدم که یکی از آئین‌های سنتی استان است با خواندن نوحه‌ای ویژه از آفتاب می‌خواهند تا طلوع نکند که مبادا با برآمدنش امام حسین (ع) قربانی شود.

این آیین به یاد وداع جانسوز سید و سالار شهیدان دشت کربلا با اهل بیت رسول خدا در بامدادان روز عاشورا برگزار می‌شود.

در این آیین عزاداران بوشهری با نوای "‌ای صبحدم یک دم مدم، یک امشبی بهر خدا، تا کشته نگردد حسین، اندر زمین کربلا" سینه زنان به گرد منبر می‌چرخند و این نوا را با سوز و آه نجوا می‌کنند.

آیین صبحدم خوانی یکی از رسوم ماندگار در استان بوشهر است که در کمتر شهری از کشور اجرا می‌شود.

آیین هیا مظلوم؛ بر حیدری یا یزله

شکل صحیح هیا مظلوم بدین گونه است که هفت تا ۹ نفر به اصطلاح سر (جلو) می‌ایستند و باقی افراد به شکل معمولاً برابر، تقسیم و پشت سر آخرین نفر در سمت راست و آخرین نفر در سمت چپ قرار گرفته و همانند قطار یک ردیف را تشکیل می‌دهند، دست‌های‌شان را به صورت کشیده پشت کمر یکدیگر زنجیروار می‌گذارند و مسافتی را طی می‌کنند.

نحوه انجام آیین هیا مظلوم به این صورت است که افراد با گرفتن کمر فرد جلو یک صف تشکیل می‌دهند و به نرمی قدم برداشته و به جلو می‌روند. در این مراسم عزاداری، گروه پس از طی مسافتی ایستاده و دایره وار و خمیده به سمت مرکز، با ریتم یزله شروع به سینه زنی می‌کنند. این آیین سنتی بوشهری در روز‌های نهم و دهم محرم در پایان سینه زنی سنتی برگزار می‌شود.

عزای سرپایی زنان بوشهر

عزاداری ایستاده زنان بوشهری با قدمتی طولانی بسیار شورآفرین و منحصر به فرد است.

این آیین مذهبی زنان بوشهری با بستن گهواره شیرخواره امام حسین (ع) به آرامی و با خواندن آواز معروف لالایی آغاز می‌شود. زنان با نوای "اصغر بیا خوابت کنم در گهواره نازت کنم، ای اصغر صغیر من، طفل نخورده شیره من" گهواره علی اصغر را با پارچه های رنگی می‌بندند.

پس از ذکرها و آوازهای سوگواری، نوحه‌خوانی آغاز می‌شود در نوحه‌خوانی نخست زن‌ها به صورت نشسته در حالی که با یک دست بر پا و با دست دیگر بر سینه خود می‌کوبند در جواب نوحه‌های سرخوان همخوانی می‌کنند. پس از گذشت حدود نیم ساعت نوحه‌خوانی به صورت نشسته، به دستور سرخوان عزاداری وارد مرحله‌ تازه‌ای می‌شود.

در ادامه زنان سوگوار امام حسین و اهل بیت بزرگوارش به عزای "سرپایی" می ایستند؛ ثابت به دور گهواره علی اصغر حلقه می‌زنند سرخوان پس از خواندن واحد با خواندن نوحه‌هایی با ریتم تندتر و موضوع مهیج‌تر، به تدریج مراسم را به اوج می‌رساند تا جایی که بعضی از عزاداران هنگام سینه‌زنی با چپ و راست کردن شانه‌های خود حالت خلسه به خود می‌گیرند.

عزاداری سرپایی زنان بوشهر حداکثر نیم ساعت و گاهی ۴۵ دقیقه، به طول می‌انجامد و سرانجام با خواندن آخرین نوحه که به طور معمول نوحه‌ای با مطلع " الوداع ای خواهرانم الوداع" مراسم به پایان می‌رسد.