وسعت تالاب صالحیه با احتساب باتلاق‌های اطراف آن ۱۰ هزار هکتار است و آب مورد نیاز تالاب از چند رودخانه از جمله زیاران در طالقان، کردان در غربی‌ترین قسمت صالحیه، ابهر رود و خر رود از سمت زنجان تامین می‌شود.

تالاب صالحیه از شمال به فرودگاه آزادی شهرستان نظرآباد و روستای صالحیه، از شرق به روستای شیخ حسن، از جنوب به قشلاق دایلر در استان البرز و از غرب به زمین‌های روستای شهرآباد در استان قزوین محدود می‌شود.

این تالاب در فصل گرما به دلیل بارش کم و نیاز کشاورزان منطقه به آب، بسیار کم‌آب و خشک می‌شود.میزان بارندگی سالانه در تالاب صالحیه به ۲۲۰ میلی متر می‌رسد.

از مهمترین تاثیرات زیست‌محیطی تالاب صالحیه می‌توان به جلوگیری از هجوم ریزگرد‌ها و نمک به شهر‌های اطراف تالاب، کمک به افزایش پوشش گیاهی و زیستگاهی بزرگ برای جانوران و پرندگان مهاجر اشاره کرد.

زیستگاه‌های تالاب صالحیه بسیار متنوع است و عمده زیستگاه این تالاب را پرندگان تشکیل می‌دهند، در تالاب صالحیه ۱۲۰ گونه پرنده وجود دارد و همچنین این تالاب محل مهاجرت بسیاری از گونه‌های پرندگان مهاجر است.

از انواع پرندگان موجود در تالاب می‌توان به درنای خاکستری، غاز خاکستری، اردک سبز، تنجه، آنقوت، اگرت، حواصیل، فلامینگو، لک لک سیاه و پلیکان اشاره کرد.

همچنین از گونه‌های پستاندار موجود در این تالاب می‌توان به خرگوش، روباه، گرگ، شغال، گراز و سنجاب اشاره کرد.

اتحاد طبیعت و بشر برای نابودی

در فصول گرم سال‌های گذشته اکثر قسمت‌های تالاب صالحیه رو به خشکی رفته و زیستگاه‌های جانوران زیادی که در تالاب قرار دارند، درحال نابودی است به خصوص اخیرا که به اغما رفتن تالاب و به شماره افتادن نفس هایش همه موجودات ساکن آن را فراری داده است.

از دلایل خشکسالی تالاب صالحیه می‌توان به برداشت بی‌رویه آب توسط کشاورزان منطقه، چرای دام، بارش کم و بی‌توجهی به تالاب و از همه مهمتر خروج آب از زهکش اشاره کرد.

خشکسالی تالاب صالحیه استان البرز، تهدیدی مشابه تهدید دریاچه ارومیه را به دنبال دارد که اگر خشک شود هزاران تن نمک با یک وزش باد مزارع اطراف را نابود و میلیون ها ریزگرد به ریه شهرهای اطراف تزریق خواهد شد.

مدیرکل محیط زیست البرز می‌گوید: بحث خشکسالی در استان البرز گریبانگیر تالاب صالحیه نظرآباد هم شده است.

آقای حکیمی گفت: در سطح شهرستان‌های نظرآباد و اشتهارد بالغ بر ۴۵ هزار هکتار از اراضی استان البرز مستعد انتشار گرد و غبار هستند و تا دشت قزوین هم شرایط همین‌گونه است.

او می‌گوید: تراز آب تالاب صالحیه نظرآباد هم به شدت کاهش پیدا کرده و متاسفانه این تالاب به مرز خشک شدن رسیده است.

مدیرکل محیط زیست البرز گفت: حقابه مناسب برای تالاب صالحیه اختصاص نیافته و کمبود بارش در سال جاری سبب کاهش آب تالاب شده است.

به گفته حکیمی، تالاب صالحیه در نقطه‌ای واقع شده که در معرض انتشار گرد و غبار است، به همین دلیل کانون‌های ریزگرد آن می‌تواند نواحی را تفکیک کند.

او می‌گوید: تالاب صالحیه از نظر زندگانی پرندگان مختلف و جلوه‌های بصری جاذبه‌های زیادی برای جذب گردشگران دارد.

مدیرکل محیط زیست البرز گفت: همچنین تالاب صالحیه در کنترل سیلاب‌های فصلی نقش دارد، زیرا به‌هنگام بروز سیلاب، آب جاری از طریق کانال‌های آب به سمت تالاب صالحیه روانه می‌شود، در نتیجه علاوه بر ذخیره‌سازی آب در تالاب از نفوذ سیلاب در دیگر نواحی جلوگیری می‌شود.

زهکشی که جان صالحیه را کشید

به گفته معاون امور تالاب‌ها و پارک‌های ملی دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی با هدف خشک کردن و جلوگیری از شور شدن چاه‌های اراضی کشاورزی، تالاب صالحیه را زهکشی کرد که این اقدام نه تنها تاثیری در اراضی کشاورزی نداشت بلکه موجب شور شدن تمامی چاه‌های آن منطقه نیز شد.

زهکشی تالاب صالحیه موجب کویری شدن تالاب شد و با توجه به رسوبات ریزدانه، فرسایش تالاب به سرعت اتفاق می‌افتد.

معاون فنی حفاظت محیط زیست البرز می‌گوید: زهکشی مقدار زیادی آب را از تالاب صالحیه خارج می‌کند و تغییرات کارشناسی روی آن می‌تواند در نجات تالاب صالحیه تاثیرگذار باشد و باید دنبال علت اصلی خشک شدن عرصه مرطوب و خود تالاب باشیم.

آقای لشکری گفت: اگر می‌توانستیم آب تالاب را حفظ کنیم، تنوع زیستی آن از بین نمی‌رفت.

او می‌گوید: آب تالاب صالحیه از ابتدای مردادماه سال جاری خشک شد و پرندگانی که در آن لانه گزینی و تخمگذاری کرده بودند، مهاجرت کردند.

او می‌گوید: از صندوق ملی محیط زیست برای دریافت حقابه پساب تصفیه شده صنعتی و تزریق به تالاب، درخواست اعتبار کردیم، اما کارشناسان، جلوگیری از خروج آب از طریق زهکشی را موثرتر دانستند.

معاون فنی حفاظت محیط زیست البرز گفت: عرصه تالاب صالحیه مرکز تولید غبار و ریزگرد‌ها شده است.

او می گوید: تصاویر سال ۱۳۸۶ تالاب صالحیه را با تصاویر ۱۳۹۱ آن مقایسه کردیم و دریافتیم که گستره پوشش گیاهی تالاب بعد از احداث زهکش بسیار کوچک شده است.

آقای حکیمی گفت: باید تلاشمان را برای کنترل زهکشی بیشتر کنیم؛ زهکش برای مستعد کردن اراضی کشاورزی و کاهش شوری خاک قزوین فعال است و به نوعی دستکاری در طبیعت خطرات خاص خود را به دنبال خواهد داشت.

در انتظار ثبت ملی

یکی از مشکلات اساسی تالاب صالحیه این است که در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت نرسیده و همین مسئله باعث برخی بی توجهی ها به این تالاب شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگر‌ی و صنایع‌دستی استان البرز می گوید: یکی از شرایط ثبت تالاب صالحیه در فهرست آثار طبیعی این است که در تمام طول سال آب داشته باشد که این امر منوط به تأمین منابع پایدار و ثابت آب برای آن است.

آقای محمدی گفت: اختصاص حقابه دائم از طریق پساب تصفیه شده شهر‌ی یکی از طرح ها‌ی مورد‌ نظر است که به جد پیگیر تحقق و انجام آن هستیم.

او می‌گوید: تالاب صالحیه نظرآباد به عنوان تنها تالاب البرز از جمله جاذبه‌های طبیعی استان است که سالانه گردشگر‌ان بسیار‌ی از آن باز‌دید می‌کنند بنابراین پرونده ثبتی آن در دست اقدام قرار دارد.

امیدی که دیری نپایید

بر اساس ماده یک قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، هرگونه بهره برداری و اقدامی که منجر به تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب‌ها شود، ممنوع و حفاظت و احیای تالاب‌ها از مصادیق حقوق عامه است که مرجع تشخیص تخریب و آلودگی غیرقابل جبران، سازمان حفاظت محیط زیست است، در نتیجه سال گذشته شکایتی در خصوص اثرات مخرب و غیرقابل جبران کانال زهکش بر تالاب صالحیه و تشدید پدیده گرد و غبار از سوی محیط زیست تنظیم و تحویل دادستانی شهرستان نظرآباد شد.

از طرفی ورود دادستانی نیز به خروج کمتر آب از طریق زهکش منجر و تالاب صالحیه برای مدتی احیا شد و گونه های جانوری به این نقطه بازگشتند.

اما این لحظات سبز حیات دیری نپایید و زهکش نفسگیر بازهم گریبان تالاب را گرفت و اکنون تالابی که می توانست کورسوی امید رونق گردشگری البرز باشد امروز به سرای باد و خاک تبدیل شده است.

شاید با ورود مجدد دستگاه های قضایی نظارتی بشود مانع از خروج جان روان تالاب صالحیه از زهکش شد و این امانت سبز دیروزی را صحیح و سالم به دست آیندگان سپرد.

شاید نور امیدی به این خانه تابید

رئیس سازمان محیط زیست کشور گفت: تالاب صالحیه به عنوان تنها تالاب البرز، دستخوش تغییرات و دخالت های انسانی شده است.

آقای سلاجقه گفت: تغییر اقلیم و کاهش بارش نیز این تالاب را تحت تاثیر قرار داده است.

او می گوید: حق آبه صالحیه با استفاده از عملیات آبخیزداری که از سوی جهاد کشاورزی انجام می شود، تامین خواهد شد.

رئیس سازمان محیط زیست کشور گفت: تمام کارخانه ها و صنایعی که با پساب و آب های تصفیه نشده خود، کیفیت آب تالاب صالحیه را کاهش داده اند، مورد پیگیری قضایی قرار می گیرند و پیگیری ها تا بازگشت کیفیت آب به حد مطلوب ادامه خواهد داشت.

او می گوید: مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز البرز نیز برنامه هایی را برای حفظ و احیای تالاب صالحیه در دست اجرا دارد.

به گفته سلاجقه، اقدامات برای بهبود وضعیت صالحیه درحال انجام است و تا ۱۴۰۱ ادامه خواهد داشت تا این که شرایط تالاب به حالت ثابتی برسد و به عقب بازنگردد.

گزارشی از دانیال خلج