باغ فین کاشان ؛ مشهورترین باغ ایرانی ثبت شده در یونسکو

به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما،  باغ فین کاشان یکی از معروف‌ترین و زیبا‌ترین جا‌های دیدنی کاشان است که علاوه‌بر آن‌که در سال ۱۳۱۴ جزو فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت، در سال ۱۳۹۰ هم جزو فهرست میراث جهانی یونسکو نام برده شد.
معماری این باغ مانند باغ‌های ایرانی از درختان و جوی‌های آب و سنگ‌فرش‌های زیبا و حوض‌های آبی و بزرگ در کنار عمارت‌های تاریخی مختلف، نمایی با‌شکوه و حیرت‌انگیز آفریده که هر چشمی را به خود خیره می‌کند.
وسعت باغ فین کاشان به ۳۳۷۹۹ متر‌مربع می‌رسد و به‌خاطر مدل قرار‌گیری دیوار‌های داخل باغ، برج‌و‌بارو‌های استوانه‌ای در اطراف باغ، نمایی با‌شکوه و مجلل پیدا کرده و به‌همین دلیل به باغ فین، «باغ شاه» هم می‌گویند. این باغ تاریخی و زیبای کاشان قصه‌های تاریخی چندین قرن را در دل خود جا داده که نام «امیرکبیر» یکی از نام‌هایی است که میان دیوار‌های آن می‌شنویم.
از لحاظ معماری باغ فین کاشان به دلیل معماری بی‌نظیر و خاص خود، جزو ۹ باغ برتر ایرانی قرار دارد که جزو میراث جهانی یونسکو هستند. این باغ ایرانی زیبا در یکی از محلات قدیمی کاشان قرار گرفته که به آن فین می‌گویند.

در باغ فین کاشان حوضی وجود دارد که به آن حوض آرزو‌ها هم گفته می‌شود؛ درواقع می‌گویند اگر سکه‌ای در این حوض بیندازید آرزویتان برآورده خواهد شد. البته بیشتر گردشگران و بازدیدکننده‌ها به‌عنوان تفریح و سرگرمی حوض را پر از سکه‌های مختلف کرده‌اند.
اما فلسفه سکه‌انداختن در آب از کجا می‌آید؟ در دین زرتشت و ایرانیان قدیم باوری وجود داشته که آب مظهر پاکی و روشنایی است و پیروان زرتشت هم بخشی از دارایی خود را به الهه آب‌ها هدیه می‌دادند تا خانه‌ها و جیبشان از برکت و پاکی پر شود.

منطقه فین کاشان همیشه در طول تاریخ، به‌خاطر چشمه‌ای که در آن‌جا جریان دارد مورد توجه پادشاهان و حاکمان ایران بوده است. در‌واقع قدمت باغ فین کاشان خیلی دقیق مشخص نیست، اما برخی زمان ساخت این باغ را به زمان اردشیر بابکان نسبت می‌دهند.نخستین اشاره به باغ فین در منابع تاریخی، به زمان یعقوب لیث صفاری بر‌می‌گردد که از وجود یک چشمه و باغ در بیابان‌های مرکزی ایران صحبت کرده است. با‌توجه به همین منابع تاریخی، برخی از کارشناسان و تاریخ‌نگاران، دوران آل بویه را به‌عنوان زمان تأسیس این باغ در نظر گرفته‌اند.
همچنین برخی گفته‌اند باغ فین کاشان مربوط به دوره ایلخانی است چرا‌که «یاقوت حموی» که از تاریخ‌نگاران قرن ۷ هجری قمری بوده، راجع به گردش مردم کاشان در باغ‌های فین نوشته بوده است.
بلای طبیعی و انسانی‌ای نبوده که بر سر باغ فین نیامده باشد! اما یکی از بلایای طبیعی بر‌می‌گردد به زمان صفویه و دوران شاه‌طهماسب در سال ۹۵۱ هجری شمسی؛ زلزله‌ای آمد و باغ فین در اثر شدت زلزله آسیب دید و بخشی از باغ که امروزه به «باغ کهنه» معروف است، همان بقایای زلزله دوران شاه‌طهماسب است که در چند‌صد متری باغ فین کاشان به چشم می‌خورد.در زمان شاه عباس اول، در زمان صفویه اقدامات معماری و بازسازی جالبی برای باغ فین انجام شد. در آن زمان برای این «باغ فین نو» برج‌های گرد و مرتفعی ساختند و فاصله بین باغ قدیم و جدید را با خیابان و میدانی بزرگ پوشاندند که برای بازی چوگان و انواع مسابقه‌ها به کار می‌آمد.همچنین شاه عباس اول برای جلوگیری از خطر وقوع سیل در باغ فین، دستور داد سدی از جنس سنگ و ساروج در یک کیلومتری قسمت جنوبی باغ فین بسازند که هنوز هم این سد وجود دارد.
در دوران صفویه و بعد از شاه عباس اول همچنان نوسازی و رسیدگی به باغ فین کاشان ادامه داشت، به‌طوری‌که در زمان شاه صفی، طبقه بالایی ساختمان شتر‌گلوی صفوی با چوب و آهن ساخته شد تا بتوان بر بام آن رفت‌و‌آمد کرد و ضیافت گرفت و به تماشای باغ نشست.
در دوران صفویه علاوه بر سر‌در ورودی، حمام امیرکبیر (حمام کوچک) و کوشک صفوی هم در این دوره ساخته شدند. سنگ‌فرش‌های باغ فین کاشان که طرح شمسه دارند هم متعلق به دوران صفویه هستند.
اغلب بنا‌های امروزی باغ فین کاشان حاصل دوران فتحعلی‌شاه قاجار است که علاقه زیادی به باغ و چشمه فین داشت. به دستور او این باغ ظاهری مجلل و شاهانه گرفت و حمام بزرگ‌تری در مجاورت حمام صفوی، در کنار خلوت کریمخانی ساخته شد. نقاشی‌هایی دیواری هم از شکار و ضیافت‌های درباری به بخش‌هایی از بنا‌های باغ اضافه شد.
در دوران قاجاریه ساخت عمارت بادگیر (کتابخانه فعلی)، مرمت حمام کوچک و بزرگ باغ و افزودن کاشی‌های هفت‌رنگ و فیروزه‌ای به آن، از اقدامات و کار‌هایی است که در باغ فین کاشان انجام شد.
در دوران پهلوی و جمهوری اسلامی هم بیشتر کار‌هایی که در باغ فین انجام شد مربوط به مرمت بنا‌ها و استخر‌ها و سنگ‌فرش‌ها بود. همچنین در سال ۱۳۱۴ باغ فین در فهرست آثار ملی ایران اعلام شد و باعث شد نگاه‌های بیشتری به سمت این باغ تاریخی جذب شود و در زمان جمهوری اسلامی هم در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.

اتفاقات مهم تاریخی که در باغ فین کاشان افتاد!

جشن شاه‌اسماعیل صفوی
شاه‌اسماعیل صفوی پس از آن‌که بر دشمنان خود پیروز شد، در آغاز حکومت خود به کاشان رفت و در باغ فین جشنی برای عموم مردم برگزار کرد. مردم کاشان هم به افتخار حضور شاه در آن‌جا، شهر را آذین می‌بندند و شادی می‌کنند. شاه اسماعیل صفوی در زمان حکمرانی‌اش ۲ بار در باغ فین جشن و پایکوبی برگزار کردو مردم رعیت را به حضور پذیرفت .

قتل خضر نهاوندی، حاکم کاشان
خضر نهاوندی طی سال‌ها تنها حاکم کاشان بود و قدرت و نفوذ بسیاری داشت تا‌جایی‌که شاه‌عباس صفوی به‌خاطر قدرتش نگران شد و حوالی سال ۹۸۶ هجری شمسی، زمانی که خضر نهاوندی در باغ فین در‌حال قدم‌زدن بوده است شخصی به او حمله می‌کند و با ضربات چاقو او را به قتل می‌رساند. بعد‌ها گفتند و نوشتند که این واقعه یک قتل سیاسی و به دستور شاه بوده است.

مرگ شاه‌صفی
شاه‌صفی بار‌ها به باغ فین کاشان رفته بود و آن‌جا را بسیار دوست داشت؛ اما در آخرین سفرش که در عمارت دولتخانه اقامت داشت، بنا به روایتی می‌گویند بر اثر مصرف بیش از اندازه مشروبات الکلی جان خود را از دست داد و پس از این واقعه فرزند ۱۰ ساله او در همین باغ، تاج‌گذاری کرد و به سلطنت رسید.

قتل امیر‌کبیر
محمد‌تقی فراهانی معروف به «امیرکبیر» که صدر‌اعظم ناصر‌الدین‌شاه بود، تاثیر زیادی در آبادانی ایران داشت و کار‌های مهم فرهنگی و سیاسی بسیاری در زمان خود انجام داده بود که از آن‌ها می‌توان به تأسیس دار‌الفنون، ساماندهی و به‌روز کردن ارتش، تقسیم آب کرج، تعیین حقوق برای درباریان و ... اشاره کرد.با این‌که او نزد شاه قاجار هم محبوب بود وموجب رضایت خاطر شاه شده بود، اما دشمنان پر‌نفوذی در دربار شاه مانند مادر شاه و حاج‌علی‌خان مراغه‌ای داشت که در‌نهایت باعث شدند امیر‌کبیر از مقام صدر‌اعظمی عزل شود و به کاشان تبعید شود. پس از ۴۰ روز از تبعید او، ناصر‌الدین‌شاه پشیمان می‌شود و خلعتی برای او می‌فرستد تا امیرکبیر به دربار بر‌گردد.اما دشمنان امیرکبیر دست روی دست نمی‌گذارند و زمانی‌که ناصر‌الدین‌شاه مست بوده است از مستی او سوءاستفاده می‌کنند و برای قتل امیر‌کبیر از شاه امضا می‌گیرند. به‌همین خاطر قاتلان راهی کاشان می‌شوند و زمانی‌که به باغ فین می‌رسند، امیرکبیر مشغول حمام بوده است.قاتلان امیر‌کبیر از راه کوچه وارد حمام می‌شوند و حکم شاه را برای امیر‌کبیر می‌خوانند. امیر‌کبیر درخواست می‌کند که برای آخرین بار همسر و فرزندانش را ببیند، چند‌خط وصیت‌نامه بنویسد و دو رکعت نماز بخواند که تمامی درخواست‌هایش رد می‌شود و قاتلان قبول نمی‌کنند. اما به او حق انتخاب می‌دهند که روش مردنش را خودش انتخاب کند و امیر‌کبیر می‌گوید که دلاک حمام رگ دستش را بزند تا آرام آرام بمیرد.اما قاتلان که باید از مرگ امیر‌کبیر مطمئن می‌شدند، صبر نکردند تا او جانش را از دست بدهد و با پارچه‌ای او را خفه کردند. بعد از مرگ امیر‌کبیر در ۲۰ دی‌سال ۱۲۳۰ هجری شمسی، هفت‌روز در کاشان عزای عمومی اعلام شد و جسد او در امام‌زاده حبیب‌ابن موسی کاشان دفن شد. دو سال بعد همسر امیر‌کبیر جنازه او را از خاک بیرون کشید و به کربلا منتقل کرد تا در حرم امام حسین به خاک سپرده شود.

پناهگاه نایب حسین کاشی
نایب حسین کاشی و یارانش از معترضان دوران محمد‌علی‌شاه قاجار بودند که به باغ فین کاشان رفتند و حدود ۱۴ سال در آن‌جا می‌جنگیدند که باعث تخریب بخش‌هایی از باغ هم شد. سر‌انجام به‌دست دولت مرکزی دستگیر شدند و در سال ۱۲۹۸ هجری شمسی آن‌ها را اعدام کردند.

چرا اسم این باغ، فین است؟
این باغ به این دلیل که در منطقه فین کاشان قرار دارد به این نام شناخته شده است. اما در کل فین یعنی چه؟ برخی گفته‌اند که کلمه فین عربی‌شده پین به معنای «پایان» در فارسی باستان بوده است که می‌تواند حدس قوی‌ای باشد. چرا‌که این منطقه، نقطه پایانی شهر کاشان محسوب می‌شده است.
حدس دیگر این است که فین از کلمه «فینه» گرفته شده است، چون مردم این شهر کلاهی به اسم فینه بر سر خود می‌گذاشتند.
معماری باشکوه و استثنائی باغ فین
در معماری باشکوه باغ فین کاشان علاوه‌بر نقش پر‌رنگ آب و درخت در این باغ که خودشان زیبایی‌بخش هر‌جایی هستند، طرز معماری ساختمان‌ها، عمارت‌ها و بنا‌هایی که به چشم می‌خورد بسیار دلنشین است و زیبایی این باغ را دو‌چندان کرده است.
در زمان ساخت باغ فین، تقارن جزو ویژگی‌های اصلی این باغ بوده است، اما به مرور زمان و در بازسازی‌های بعد از دوران صفویه این ویژگی تا حدی کمرنگ شده است، اما همچنان می‌توان مظهر آن را در باغ و عمارت‌های فین پیدا کرد.
درختان باغ فین ۵۰۰ ساله‌اند!
درختان از عناصر اصلی باغ فین کاشان هستند که سال‌های سال است در این باغ سر‌سبز مانده‌اند. این باغ ایرانی علاوه‌بر ۵۷۹ اصله درخت سرو، ۱۱ درخت چنار در باغ دارد که سنشان به چندین قرن می‌رسد. قدیمی‌ترین درختان این باغ که به سرو لیلی و مجنون شهرت دارند با عمری حدود ۵۰۰ سال در کنار کوشک قاجار قرار دارند.
همین موضوع سن‌و‌سال درختان نشان می‌دهد که درختان باغ فین چه نقش مهمی در طراحی باغ و توجه به آن داشته است و قطعا کاشتن چند درخت چنار در کنار درختان سرو برای بیشتر‌کردن زیبایی بصری باغ بوده است. البته درختان دیگری مانند توت، انجیر و ... هم در باغ وجود دارند.

اما نکته دردناک این‌جاست که این همه سال درختان باغ فین زنده ماندند و قد کشیدند، ۵۰۰ سال کنار تمام اتفاقات تاریخی سرپا ماندند، اما در سال‌های گذشته به‌علت عوامل متعددی مانند دخالت غیر‌کارشناسی، عبور سیم و کابل برق، آبیاری غیر‌اصولی، لوله‌گذاری تأسیسات، سرما‌زدگی شدید، مدیریت نا‌مناسب و ... باعث خشکی و بیماری درختان باغ فین شده‌اند.

حوض دوازده‌فواره، شاهکار تقارن باغ فین
حوض دوازده‌فواره در زمان محمدشاه قاجار ساخته شد و حوضی دراز و مستطیل‌شکل است با فواره‌هایی زیبا که یکی از حوض‌های معروف باغ فین کاشان است.
حوض دوازده‌فواره بعد از حوض جوشان قرار دارد؛ وقتی آب به داخل حوض  جوشان فرو می‌رود، به‌وسیله تنبوشه‌های سفالی به حوض دوازده‌فواره سرازیر می‌شود و به این ترتیب فواره‌های این حوض به کار می‌افتند.
در معماری باغ‌های ایرانی و باغ فین کاشان، فلسفه استفاده از حوض و آب‌نما برای ایجاد حس آرامش و پاکی و همچنین خنک‌تر کردن هوای محیط باغ بوده است.

حوض جوشان باغ فین از نسبت طلایی پیروی می‌کند!
حوض جوشان فین یکی از بخش‌های شگفت‌انگیز معماری باغ فین و از جا‌های دیدنی کاشان است که نگاه هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. کف این حوض تماما کاشی‌کاری شده و نقش‌های آن مانند قالی‌های کاشان است. این کاشی‌ها در دوران محمدعلی‌شاه به‌دست شورشگرانی به رهبری نایب حسین کاشی، به باغی خصوصی برده شدند.
هر‌چند به‌دلیل نداشتن مهارت در قرار‌دادن کاشی‌ها به ترتیب خاص خود عملا این کاشی‌ها بی‌استفاده ماند و به‌غیر از تعدادی که از بین رفتند، بخشی از این کاشی‌ها به موزه لوور پاریس فروخته شدند.
حوض جوشان ۱۶۰ حفره دارد که هر یک از این حفره‌ها نماد گل‌های قالی بوده‌اند و به این شکل کار می‌کردند که وقتی آب از اولین حفره به صورت فواره بیرون می‌زد، دومین حفره به‌عنوان مکش آب عمل می‌کرد؛ که در نوع خود نکته جالبی بوده است. پس با این حساب نیمی از حفره‌ها برای فواره‌زدن بوده‌اند و نیمی برای مکش آب عمل می‌کردند؛ در نتیجه، ورود و خروج آب به یک اندازه و یکسان انجام می‌شد و آب حوض سر‌ریز نمی‌کرد.
به‌خاطر همین ویژگی‌های ساخت حوض جوشان، این حوض به شاهکار هنر آب‌رسانی شناخته می‌شود و اینطور به نظر می‌رسد که از طرح‌های غیاث‌الدین جمشید کاشانی است و ابعاد حوض جوشان از نسبت طلایی پیروی می‌کنند.

آشنایی با عمارت‌های مختلف باغ فین کاشان
در باغ فین کاشان طی سالیان سال، شاه‌هایی آمدند و رفتند و هر‌کدام بنا‌ها و عمارت‌هایی را در این باغ ساختند که بخشی از تاریخ شده‌اند، از این بنا‌های ساخته شده می‌توان به این موارد اشاره کرد:

کوشک قاجار
کوشک قاجار به دستور فتحعلی‌شاه قاجار و در سال ۱۱۸۹ هجری شمسی ساخته شد و به‌همین دلیل با نام‌های «صوفه فتحعلی شاهی» و «شتر‌گلوی فتحعلی شاهی» هم شناخته می‌شود.کوشک قاجار شامل چهار‌طاقی با حوض جوشان، حوضخانه و صفه چهار‌ایوانی سرپوشیده و شاه‌نشین می‌شود که دو حیاط خلوت هم در ضلع جنوبی و شمالی این کوشک وجود دارد و به چندین اتاق و وسایل آن‌ها می‌رسد.
در سقف ساختمان کوشک نقاشی‌هایی از صنیع‌الملک غفاری وجود دارد که بخش‌های بسیاری از آن نقاشی‌ها به‌دلیل بی‌توجهی و رسیدگی نکردن به آن‌ها از بین رفته‌اند. اما نکته جالب این‌جاست که چندی پیش عکسی از این نقاشی‌های زیبا در آلبوم یک گردشگر فرانسوی پیدا شد و حالا که اصل نقاشی‌ها مشخص بود، طرح‌های آن دوباره به دست استاد مطیفی‌فر بازسازی شدند که البته در کوشک قاجار از تفاوت رنگ‌ها می‌توان قسمت‌های اصلی و جدید را از هم تشخیص داد.نقاشی‌های بالای حوض قسمت کوشک قاجار، تصاویری از بزم‌های شاهانه، شکارگاه، قصه‌های قرآنی و وقایع باغ فین است و جالب‌تر این‌که تصویر ۱۸ پسر فتحعلی‌شاه هم دور‌تا‌دور ایوان کوشک نقاشی شده است.

کوشک صفوی
کوشک صفوی ملقب به «صوفه عباسی» در زمان شاه‌عباس اول صفویه ساخته شد. این کوشک دو طبقه دارد و محلی برای مراسم و جشن‌ها و بارعام و تفریح شاه بوده است. عمارت کلاه‌فرنگی هم در زمان شاه‌صفی اضافه شد، اما امروزه اثری از آن باقی نمانده است.
اما منظور از کوشک چیست؟ کوشک در‌واقع قصر کوچکی است که در محل تلاقی محور‌های اصلی باغ یا به‌قولی در مرکز باغ ایرانی ساخته می‌شد.
کوشک صفوی هم شکلی چهار‌ضلعی دارد که حوض زیبایی دقیقا در مرکز آن قرار دارد. نقاشی‌هایی از رضا مصور‌کاشی در ورودی ساختمان به چشم می‌خورد که امروزه کمرنگ شده‌اند. این نقاشی‌ها به‌دلیل حمله افغان‌ها و زلزله آسیب دیده‌اند و حتی در زمان قاجار هم روی آن‌ها را گچ‌اندود کردند و امروزه به‌تازگی از زیر گچ درآمده‌اند، اما باز هم بخشی خیره‌کننده و جذاب از کوشک صفوی هستند.
ویژگی جذاب معماری کوشک صفوی این است که در دو طرف عمارت آب جریان دارد و بخش اصلی آن استخر بزرگی در پایین‌دست کوشک و حوض دوازده‌فواره در بالا‌دست آن است. حوض آرزو‌ها یا «شتر‌گلو» هم در این قسمت از باغ فین قرار دارد.
در‌واقع حفره‌ای وسط حوض وجود دارد که در عمق دو متری از زمین، لوله‌ای سفالی شبیه به گردن شتر یا حرف S  انگلیسی در آن قرار دارد. این شکل خاص لوله باعث می‌شود آب با فشار از دهانه وسط حوض خارج شود و بازدیدکنندگان تصور می‌کنند که این فشار آب به خاطر چشمه‌ای است که در وسط حوض وجود دارد.
گردشگران و برخی از مردم سکه‌هایی را درون این حوض می‌اندازند و باور دارند اگر سکه داخل حفره بیفتد آرزویشان بر‌آورده خواهد شد.

اتاق شاه‌نشین
اتاق شاه‌نشین به دستور محمدشاه قاجار در باغ فین ساخته شد و یکی از جا‌های دیدنی کاشان محسوب می‌شود. این اتاق به‌عنوان اتاق پنج دری و اتاق ارسی هم شناخته می‌شد که به‌خاطر وجود پنج در (پنجره) مشرف به حیاط و همینطور بازشو‌های کشویی عمودی به این نام‌ها معروف بود.
در طرفین این ساختمان اتاق‌هایی معروف به اتاق گوشواره برای خدمه وجود داشت و خدمه هم به جای در‌های اصلی از در‌های جانبی این عمارت برای رفت‌و‌آمد استفاده می‌کردند.
تمام پنجره‌های این اتاق شیشه‌هایی رنگی دارد که زیبایی فوق‌العاده‌ای به این عمارت بخشیده‌اند و همچنین از چوب‌های ساختمان در مقابل موریانه محافظت می‌کردند. شاید این نکته برایتان تازه و جالب باشد که به‌کار‌گیری این نوع شیشه در ساختمان‌ها برای دفع حشرات بوده است!
همچنین برای این‌که نم و رطوبت حوض وسط ساختمان به این بنا آسیب وارد نکند، کانال‌هایی در ازاره‌ها تعبیه شده بوده که باعث جریان هوا در پشت دیوار اصلی می‌شده است.

عمارت سر‌در
عمارت سر‌در، ساختمانی دو طبقه است که درست در ورودی باغ فین کاشان قرار دارد. این عمارت در دوره صفویه ساخته شده و تالاری دارد که درون و بیرون باغ را به هم وصل می‌کند. در پایین عمارت سر‌در یک هشتی به چشم می‌خورد که مراجعه‌کنندگان در آن‌جا منتظر ورود می‌ماندند. پس از این هشتی، دالان ورودی و اتاق‌های جانبی قرار گرفته‌اند.
ایوان‌های عمارت سر‌در به چهار طرف باغ فین مشرف است و در قدیم نقش پاسبانی و نگهبانی از باغ را به عهده داشتند.

موزه ملی کاشان
موزه ملی کاشان در سال ۱۳۴۶ شمسی روی خرابه‌های بنای خلوت نظام‌الدوله ساخته شد و در ضلع شمال غربی باغ فین قرار دارد. درواقع نظام‌الدوله که داماد فتحعلی‌شاه قاجار بود، از باغ فین به‌عنوان محل سکونت و دیوانخانه خود استفاده می‌کرد. به‌همین خاطر اندرونی و حرم‌سرای خود را در خارج از محدوده اصلی باغ ساخت که به خلوت نظام‌الدوله مشهور شد.
موزه ملی کاشان ۳۰۰ متر‌مربع مساحت دارد و یک طبقه شامل تالار‌های بزرگ و کوچک و زیرزمین است. این موزه سه بخش مهم مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و صنایع دستی دارد که علاوه‌بر ظروف سفالی پیش از اسلام و پس از آن، اشیای سرامیکی و پوشاک و کتابت و ... هم در آن به نمایش گذاشته شده است.
برخی از اشیای به‌دست‌آمده از حفاری‌های تپه سیلک کاشان، شوش، لرستان، اسماعیل‌آباد و ... اعتبار و جذابیت تاریخی ویژه‌ای به بخش باستان‌شناسی موزه ملی کاشان بخشیده‌اند.

چشمه سلیمانیه
چشمه فین یا سلیمانیه منبع مهم تامین آب جاری در بخش‌های مختلف باغ فین مثل جوی‌ها، استخر‌ها و حوض‌ها است که از صخره‌ای به نام کوه دندانه در غرب کاشان از زمین می‌جوشد.
قدمت این چشمه به ۷ هزار‌سال می‌رسد و برخی مردم از قدیم باور دارند که این چشمه معجزه حضرت سلیمان بوده است و به‌همین علت به آن از قدیم تا زمان حال سلیمانیه گفته‌اند.
آب این چشمه با‌شکوه و تاریخی همیشه ثابت بوده و در هر شرایطی حدود ۳۶۰ لیتر در ثانیه است؛ در‌اصل می‌توان اینطور گفت که میزان آب آن به بارندگی سالیانه وابسته نیست! و نکته جالب‌تر این‌که دمای آب چشمه سلیمانیه همیشه ۲۵ درجه سانتی‌گراد است به‌طوری‌که در فصل‌های گرم، سرد به نظر می‌رسد و در فصل‌های سرد هم، گرم است.
آب این چشمه با این‌که فوق‌العاده صاف و تمیز است، اما برای آشامیدن مناسب نیست.

چشمه زنانه
چایخانه باغ فین که قبلا چشمه زنانه نامیده می‌شد، در کنار کوشک قاجار قرار دارد و آب ورودی باغ فین در این قسمت به سه بخش تقسیم می‌شود (محل تقسیم آب) و در زیر حوض جوشان، حوض کوشک قاجار و حوض کوشک صفوی (شتر‌گلوی صفوی) جریان پیدا می‌کند و آب فواره‌ها و جوی‌ها را تامین می‌کند.
مهندسی جریان آب‌رسانی چشمه زنانه با استفاده از تنبوشه‌های سفالی انجام می‌شود که آب چشمه سلیمانیه را به کوشک صفوی هدایت می‌کند و در ادامه به‌دلیل انهنای خمیده‌ای که در انتهای لوله یا همان شتر‌گلو وجود دارد، از سرعت و شدت آب کم می‌شود و آب به‌صورت یکنواخت و آرام از لوله خارج می‌شود.

حیاط خلوت کریمخانی
حیاط خلوت کریمخانی که به دستور کریم‌خان زند در قسمت جنوبی باغ فین کاشان ساخته شد. از اتاق‌های پنج دری (پنجره)، اتاق‌های ساده و حیاط کوچکی تشکیل شده است که دو طرف این حیاط کوچک اتاق‌هایی تو‌در‌تو قرار دارند.

حمام سلطنتی
حمام سلطنتی در سال ۱۱۸۹ هجری شمسی به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد تا شاهان قاجار هنگام تفرج در باغ فین از این حمام بتوانند استفاده کنند. حمام کوچکی هم برای خدمه ساخته شد که برخی از روز‌های هفته استفاده از آن برای مردم و رعیت هم آزاد بود.
حمام سلطنتی بخش‌های مختلفی مثل رختکن، سربینه، دالان فرعی برای رساندن وسایل به داخل حمام دارد. صحن اصلی حمام هم قسمت‌های خاص خود را دارد که شامل شاه‌نشین، اتاق‌های حجامت، خزینه، حوض آب گرم، حوض آب سرد و حوض آب نیمه‌گرم می‌شود.
آب حمام از طریق «تون» و فضای حمام از طریق «کانال‌های گربه‌رو» در زیر کف حمام گرم می‌شد. این کانال‌ها برای انتقال گرما و دوده‌های تون به دودکش‌ها وجود داشتند که هم دوده‌ها را به بیرون می‌بردند و هم کف حمام را گرم می‌کردند. دیوار‌های حمام سلطنتی تماما با ساروج ساخته شده است و به این علت که محافظ خوبی در برابر رطوبت است مانع از نم گرفتن بنای حمام می‌شدند.
حفره‌هایی هم در سقف حمام وجود دارد که باعث روشنایی حمام می‌شدند و مثل چراغی در روز تمام محیط حمام را روشن می‌کردند.

حمام صفوی
حمام صفوی یا اصطلاحا حمام کوچک، همان حمامی است که صدر‌اعظم ایران، امیر‌کبیر بزرگ، در ۲۰ دی ماه ۱۲۳۰ هجری شمسی در آن به قتل رسید و پس از آن با نام «حمام امیر‌کبیر» شناخته می‌شود.
این حمام حدودا در سال ۸۸۲ هجری شمسی ساخته شد و اغلب بخش‌های آن مشابه حمام سلطنتی است که بالاتر توضیح دادیم. اما از بخش‌های جذاب حمام صفوی می‌توان به هفت کاشی در خزانه آن اشاره کرد که قدمت آن‌ها به ۵۰۰ سال می‌رسد!

برج و بارو‌های باغ
در زمان صفویه دور باغ فین با چهار برج حصار گرفته شد و در دوره‌های بعد دستخوش تغییر و تخریب‌هایی شد، اما با‌این‌حال، در دوران قاجاریه سه برج دیگر به حصار باغ فین اضافه کردند و آن‌جا را به یک باغ‌قلعه شاهانه تبدیل کردند.
چایخانه
چایخانه باغ فین که در‌واقع در همان قسمت چشمه زنانه قرار گرفته با تخت‌های سنتی چوبی تزیین شده است و محلی برای استراحت و فراغت گردشگران است.

کتابخانه
در متون تاریخی از ساختمان کتابخانه یا عمارت بادگیر که در ضلع شرقی باغ فین قرار دارد حرفی به میان نیامده، اما مسلما این ساختمان در دوران قاجار به محور عرضی باغ اضافه شده و از سال ۱۳۳۴ هجری شمسی به‌عنوان کتابخانه عمومی امیر‌کبیر از آن استفاده می‌شود.
اصطبل
در نزدیکی موزه ملی کاشان، آثاری از یک اصطبل وجود دارد که با این‌که در متون تاریخی هیچ اشاره‌ای به وجود آن نشده است، اما مستندات کمی در رابطه با اصطبل‌بودن آن‌جا وجود دارد. این‌طور گفته می‌شود که قدمت این اصطبل با خلوت نظام‌الدوله یکسان است و مربوط به زمان فتحعلی‌شاه قاجار می‌شود.

امکانات رفاهی و تفریحی باغ فین کاشان
از امکانات رفاهی و تفریحی باغ فین کاشان می‌توان به سرویس بهداشتی، پارکینگ، نمازخانه، چایخانه، فروشگاه محصولات فرهنگی و سوغات و رستوران مجموعه تاریخی فین اشاره کرد.
همچنین باغ فین نزدیک جا‌های دیدنی کاشان مثل تپه سیلک، خانه طباطبایی ها، مسجد و مدرسه آقابزرگ، حمام سلطان امیراحمد هم قرار دارد که بازدید از آن‌ها می‌تواند تصورتان از شهر کاشان را به تجربه‌ای تاریخی و تفریحی دلپذیر تبدیل کند!

بهترین زمان بازدید از باغ فین کاشان
باغ فین کاشان مانند باغ‌های معروف و زیبای دیگر ایرانی در فصل بهار و تابستان در اوج زیبایی و شکوه سرسبزی‌اش قرار دارد، علاوه‌بر این‌که در فصل بهار بوی گلاب و گل سرخ کاشان را بر‌می‌دارد! به‌همین‌خاطر اگر می‌خواهید اوج زیبایی باغ فین را ببینید بهتر است در فصل بهار و تابستان به آن‌جا سفر کنید.