پخش زنده
امروز: -
نوروز بزرگترین و باشکوهترین جشن ایرانیان است که در نخستین روز سال نو با آئینهای مختلف هر منطقه برگزار می شود.
به گزارش گروه علمی فرهنگی خبرگزاری صدا و سیما مرکز زنجان؛ نوروز که زنجانیها در گویش محلی به آن "نوروز بایرامی" میگویند بزرگترین و باشکوهترین جشن ایرانیان است که در نخستین روز سال نو با آئینهای مختلف هر منطقه برگزار می شود.
آداب عید نوروز در زنجان نیز مانند دیگر استانهای سرزمینمان ایران با مراسمهای چهارشنبهسوری که در زبان محلی به آن " ایل آخیر چارشنبه سی" گفته میشود، خانه تکانی، سبزه عید، چیدن سفره هفتسین، خرید لباس نو و دید و بازدیدهای نوروزی همراه است.
نوروز که میآید آداب و رسوم گذشته دوباره جان میگیرد، رسومی که انگار هیچ وقت اصالت خود را از دست نخواهند داد و هرساله با آمدن سال نو دوباره رنگ و بوی تازگی به خود میگیرد.
خوراکیهای اصیل زنجان هم جزو جدانشدنیهمین رسومات هستند، تنقلات محلی که در ایام عید در هر خانهای به وفور یافت میشود و برای پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار میگیرد.
هنوز هم به رسم قدیم خوراکیهای سنتی که در ایام نوروز برای پذیرایی از میهمانان مورد استفاده قرار میگرفته توسط بانوان این منطقه پخت میشود، سمنو یکی از خوراکیهای شیرین سفره هفت سین است این خوراکی خوش طعم از گندم، جوانه گندم و آرد تهیه میشود.
قاووت را قدیمیهای شهر بهتر میشناسند، یکی از خوراکیهای شیرین و خوشمزه که از مخلوط توت خشک، انجیر خشک، سنجد، گندم بو داده، کنجد و عناب با شکر قهوهای تهیه میشود قدیمیها بر این باور بوده اند که این خوراکی رطوبت و سردی را از بدن انسان میگیرد.
یکی از رسوم جالب زنجانیها در شب چهارشنبه سوری پیچیدن تخم مرغ در پوست پیاز و پختن آن لای پلوی شب عید است، بدین صورت که مادر خانواده تخم مرغها را شسته و با نخهای رنگی در پوست پیاز قرمز میپیچد و آنها را لابهلای برنج آبکش شده میگذارد و به هنگام سرو کردن غذا هرکس تخم مرغ خود را برداشته و باز میکند رنگ پوست پیاز بر روی تخم مرغها آثار جالبی از خود به جای میگذارد و هرکدام از این نقش و نگارها تعبیر خاصی دارد که بزرگتر خانواده مطابق نقشهای روی تخم مرغ آینده هر عضو خانواده را پیش بینی میکند.
بعد از صرف شام نیز مراسم قاشق زنی آغاز میشود که یکی از مراسمهای سنتی زنجانیها در چهارشنبه آخر سال محسوب میشود، مراسم قاشق زنی به این شکل اجرا میشود که عدهای چادر بر سر کرده و به در خانه مردم میروند در حالی که کاسه و قاشقی در دست دارند از صاحب خانه طلب خلعت میکنند صاحب خانه در را باز کرده و آجیل، جوراب، پارچه یا پولی در کاسه قاشق زن میگذارد.
شال آتما هم یکی دیگر از مراسمات چهارشنبه سوری است که توانسته هنوز هم اعتبار خود را دربرخی شهرها و روستاهای زنجان حفظ کند.
جوانها شالهای خود را از پاجا (سوراخهایی که برای خروج دود تنور در پشتبام خانهها تعبیه شده بود) به داخل خانه آویزان میکردند و اهالی خانه آجیل، پول یا جوراب داخل شال گذاشته و آن را تکان میدادند تا صاحب شال متوجه شده و آن را به بالا بکشد.
آنچه در شال قرار میگرفت هم هدیه چهارشنبه سوری بود و هم فال، اگر هدیه نان بود نشانه نعمت، شیرینی نشانه شیرین کامی و شادمانی، انار نشانه کسرت اولاد در آینده و گردو نشان طول عمر، بادام و فندق نشانه استقامت و بردباری در برابر دشواری ها، کشمش نشانه پرآبی و پربارانی سال نو و اگر سکه نقره باشد نشانه سپیدبختی بوده است.
تکم خوانی آئینی به قدمت نوروز
بز نر که نماد هدایت گله به عنوان پیشقراول است، آمدن بهار را نوید میدهد و این نماد در بین آذری زبانها بشارتدهنده بهار است برای همین تکمچی با تکمی که با پارچههای رنگی و مخمل قرمز پوشیده شده آواز سر میدهد و آمدن بهار را نوید میدهد.
تکم، تکم ناز ایلر (تکه من ناز میکند)
چوبانا آواز ائیلر (برای چوپان آواز میخواند)
یغار قویون قوزونو (گوسفند و بره را جمع میکند)
بایراما پشواز ائیلر (به پیشواز نوروز میرود)
بیزیم یِرده یومورتانی یووالار (در منطقه ما تخممرغ را میشویند)
اونی دونوب یِددی رنگَ بویارلار (آن را به هفت رنگ میآرایند)
یددی سینده تحویل اوسته قویارلار (و هر هفت تا را در سفره عید میگذارند)
سیزین بو تازه بایرامیز مبارک (این عید تازه شما مبارک باشد)
آییز، ایلیز، هَفتَز، گونوز مبارک (ماهتان، سالتان، هفتهتان، روزتان مبارک)
تکم عروسکی به شکل بز است که از چوب ساخته شده و دستها و پاهایش متناسب با بدن حرکت کرده و به رقص میپردازد، این آئین آذریها در فهرست میراث ناملموس آثار ملی به ثبت رسیده است.
صله رحم در میان زنجانیها همواره از جایگاه بالایی برخوردار بوده به طوری که اولین روز و اولین منزلی که مورد دید و بازدید در اعیاد به ویژه عید نوروز قرار می گیرد منزل بزرگترین عضو خاندان بوده و پس از آن دید و بازدیدها بر حسب بزرگی و حرمت و در نهایت فامیل نزدیک صورت می گیرد
از دیگر سنتهای مهم زنجانیها در عید نوروز هدیه بردن خانواده داماد به نوعروسشان است.
خانواده داماد با بستن خنچههای شیرینی، آجیل، میوه و هدایایی مانند قطعهای طلا، لباس و ... که آنها را داخل مجمعههای بزرگ مسی که داخل آن را با ترمههای قرمز رنگ (آن را نشانه خوشبختی و خوش یمنی میدانند) پوشانده اند راهی خانه پدری عروس میشوند.
پدر و مادر عروس به استقبال میهمانان رفته و با دادن مبلغی پول و یا هدیهای کوچک به افرادی که سینیها را حمل میکنند آنها را به داخل منزل و زمین گذاشتن سینیها دعوت میکنند.
سال بعد نیز این اقدام خانواده داماد توسط خانواده عروس مقابله به مثل میشود و این بار آنها برای دخترشان هدیه میبرند.
سیزده بدر و آئینهای مختص آن در زنجان
۱۲ روز که از نوروز گذشت اقوام و خویشان، جهت گذراندن اوقات فراغت و دور کردن نحسی سیزده به طبیعت پناه میبرند، گره زدن سبزه عید نوروز در روز طبیعت شادی و نشاط بسیار زیادی را در دل جوانان ایجاد کرده و این رسم محلی با وجود سپری شدن سالها همچنان پا برجا است.
از دیرباز مرسوم بوده که دختران و پسران دم بخت سبزهها را گره زده و آرزو میکنند تا در سال جدید تشکیل خانواده دهند البته گره زدن سبزه تنها مختص جوانان دم بخت نیست بلکه همه افراد میتوانند با گره زدن سبزه آرزوی برآورده شده خواستههایشان را داشته باشند چراکه به عقیده ایرانیان وقتی گره باز شود، مشکلات حل شده و آرزوی فرد برآورده خواهد شد.
از دیگر مراسمات روز ۱۳ بدر که در زمانهای قدیم بسیار باشکوه برگزار میشده مراسم انداختن هفت سنگ به آب رودخانه بود و این عمل نمادی از انداختن هفت نوع درد و رنج به درون آب جاری رودخانه بود.
بدین ترتیب که نزدیک غروب آفتاب خانوادهها کنار رودخانه به صف میایستادند و هرکدام هفت سنگ را به درون آب پرتاب میکردند و در هر نوبت شعری را زمزمه میکردند.
انداختن سنگ در آب تمثیلی از انداختن بدیها و نحسی درون آب بود تا آب جاری رودخانه آن را با خود ببرد و شعرهایی که حین پرتاپ سنگ میخواندند گاهی شکل همخوانی به خود میگرفت و جماعت با هماهنگی و ریتم خاصی شعرها را باهم زمزمه میکردند:
سنی آتیرام درد و ورم قالمیا شر شیطان، قوری بهتان، قالمیا
یعنی:اینو در آب میاندازم تا درد و غم نماند شر شیطان و تهمت و دروغ نماند
سنی آتیرام ایشیقلیقا تیشاق قارانلیقدا قورولوغدا قالمیا
یعنی: اینو میاندازم تا به روشنایی و نور برسم تاریکی و خشکی هم نماند.
اینها تنها بخشی از رسومات زنجانیها در عید نوروز است که از سالها پیش در میان مردمان خونگرم و مهمان نواز زنجان جاری است.