بازگشت به آغوش روستا

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خوزستان ؛ داستان از آنجا آغاز شد که ۳۰ سال پیش ،  ۷۰ خانوار در روستای  بلغاب (از توابع  شهرستان باغملک ) در کنار هم زندگی می‌کردند.

آن چنان صفا و صمیمیتی بین اهالی وجود داشت که اگر در سفره‌ای نان پیدا نمی‌شد  ، همسایه‌ها سفره سخاوتشان را پهن می کردند ،  اگر کسی قصد داشت خانه بسازد  ، همه اهالی آستین هایشان را بالا می‌زدند و هنگامی که گله‌ی گوسفندی از مرتع باز نمی‌گشت ،  با همکاری گله را پیدا می‌کردند .

خلاصه این که اهالی پناه یکدیگر بودند .

اما به تدریج شرایط زندگی در روستا تغییر کرد.

اهالی روستا شاهد پیشرفت شتابان شهر ها‌ی اطراف بودند در حالی که روستای آن‌ها از امکانات اولیه محروم مانده بود.

نبود زیرساخت‌هایی مثل آب ، برق و گاز و فقدان خدمات آموزشی و بهداشتی ، باعث شده بود اهالی برای برخورداری از کوچک‌ترین

امکانات به شهر‌ها تردد کنند.

در همین زمان بود که اهالی تصمیم سخت و مهمی گرفتند  ؛  هر آنچه داشتند را فروختند و به شهر مهاجرت کردند.

بلغاب ، به تدریج خالی از سکنه شد و صدای سرد و سنگینِ سکوت از گوشه گوشه‌ی آن به گوش می‌رسید.

خانه‌های روستا تخریب شدند و جز ویرانه در این روستا چیزی باقی نماند.

این شهر خسته را به شما می‌سپارمش

اما شهر با همه افسونگری اش روی دیگری هم داشت.

برزو سواری یکی از اهالی روستای بلغاب گفت: برای مااهالی بلغاب که به آرامش و صفای روستا عادت داشتیم، زندگی در شهر چندان آسان نبود.

او گفت: هزینه زندگی در شهر بالا بود و ما به اجبار در حاشیه شهر‌ها ساکن شدیم البته در همین حاشیه شهر هم بخش زیادی از درآمد ما صرف اجاره بها‌ی مسکن می‌شد.

او درباره وضعیت اشتغال اهالی بعد از مهاجرت گفت: بیشتر اهالی بعد از رفتن به شهر به صورت روزمزد ، کارگر ساختمان بودند یا مشغول دستفروشی و رانندگی بودند.

روزگار به همین منوال گذشت تا این که فرزندان اهالی روستا که در شهر درس خوانده بودند وبه دانشگاه رفته بودند شغل مناسبی نیافتند.

اینجا بود که جرقه بازگشت به روستا در ذهن اهالی روشن شد و از حدود ۶ سال پیش ، جریان بازگشت به روستا آغاز شد.

بازگشت به روز‌های آبی

زمین‌های آبا و اجدادی  فرصت خوبی  را برای راه اندازی کار‌های تولیدی فراهم کرد.

در ابتدا زیر ساخت‌هایی مثل آب و برق در روستا اجرا شد و به تدریج روستا در مسیر تحول قرار گرفت.

هر کدام از جوانان تحصیل کرده روستا با تلفیق علم و تجربه‌ی محلی ،   کمر همت به انجام کاری بستند.

صادق یکی از این جوانان است ؛ او کارش را با پرورش ۵۰۰ قطعه مرغ محلی آغاز کرد و امروز کسب و کارش را به ۷ هزار قطعه گسترش داده   است.

اکنون در روستای بلغاب ۲ گلخانه کوچک مقیاس ۱۲۰۰ متری ، ۲ کارگاه مرغ بومی ، ۳ واحد گاوداری ، پرورش چندین راس دام سبک و کاشت  باغ دیم در سطح ۶ هکتار اجرا شده است.

بنا به گفته مدیر جهاد کشاورزی شهرستان باغملک برای اجرای این طرح‌ها بیش از ۷۱۰ میلیون تسهیلات در اختیار روستائیان قرار گرفته است.

حالا به گوشه گوشه روستا که سر می‌زنی نوای خوش تولید به گوش می‌رسد و جست وخیز گوسفندان بازیگوش ، چریدن آرام و با حوصله گاو‌ها ، نوای ساز چوپان و دامن گل دار دختران روستا خود نمایی می‌کند.

راستی خودنمایی توت فرنگی های خوشمزه و آبدار گلخانه را فراموش کردم .

جمعیت روستای بلغاب به ۱۰۰ نفر افزایش پیدا کرده و روند مهاجرت معکوس در این روستا شتاب گرفته است و اگر تکمیل طرح هادی روستایی ، بهسازی ساخت و ساز‌ها و گازرسانی در روستا ، به سرانجام برسد ، جمعیت روستا چندین برابر خواهد شد.

بلغاب ، نمونه موفق روستایی با مهاجرت معکوس در استان خوزستان است.
برای بررسی وضعیت مهاجرت معکوس در استان به آمار استانداری خوزستان استناد می‌کنم.

جایگاه ششم خوزستان در سرانه جمعیت روستایی کشور

استان خوزستان ۴ میلیون و ۷۱۰ هزار نفر جمعیت دارد، ازاین تعداد ۱ میلیون و ۱۵۱ هزار ۵۹۶ نفر (۲۹۴ هزار خانوار) ساکن مناطق روستایی هستند؛ بنابراین ۵ /۲۴ درصد از کل جمعیت استان را روستائیان تشکیل می‌دهند.

از میان ۳۱ استان کشور خوزستان جایگاه ششم  را از لحاظ جمعیت روستایی داراست و بعد از خراسان رضوی ، فارس ، سیستان و بلوچستان ، مازندران و کرمان قرار می‌گیرد.
استان خوزستان ۲۹ شهرستان ۷۰ بخش و ۱۴۸ دهستان دارد.

شیب صعودی مهاجرت معکوس در خوزستان

بر اساس آخرین آمار و اطلاعات جمعیتی روند مهاجرت معکوس در استان خوزستان آغاز شده است و در شرایطی که ۲۰ درصد از روستائیان به شهر‌ها مهاجرت می‌کنند، در همین زمان ۲۲ درصد ازجمعیت ساکن در شهر‌ها در حال بازگشت به روستا‌ها هستند.

بیشترین مهاجرت معکوس در شهرستان دزفول و کمترین آمار درشهرستان آغاجاری گزارش شده است.

تعداد نقاطی دارای کد آبادی در استان خوزستان ۶ هزار و ۴۶۴ آبادی است، که از این میزان حدود ۴ هزار و ۴۳ روستا دارای سکنه هستند. به بیانی دیگر ۲۱۴۱ روستای استان خوزستان دیگر در تعریف روستا نمی‌گنجند.

اما سوال مهمی که مطرح می‌شود این است که در حالی که شیب مهاجرت معکوس (۲ درصد) صعودی است، چرا ۲۱۴۱ روستای استان در تعریف روستا نمی‌گنجند؟

در جواب سوال اول باید گفت: این ۲۱۴۱ روستای خوزستان فاقد دهیاری است و اگرچه کُد آبادی دارند، اما در تعریف روستا نمی‌گنجد چرا که تنها برخی فعالیت‌های تولیدی در آن‌ها جریان دارد و به تدریج این روستا‌ها خالی از سکنه شده اند.

اما چه شد که برخی روستا‌ها روز به روز آباد‌تر شدند و روند مهاجرت معکوس در آن‌ها شتاب گرفت، اما برخی دیگر به تدریج خالی از سکنه شدند.
سرنخ این موضوع را  در یک ماده قانون جستجو کردم.

بر اساس ماده ۳۸ مالیات بر ارزش افزوده، شرکت‌های بزرگ مکلفند ۱ درصد از فروش خود را در اختیار شهرداری‌ها و دهیاری‌های سراسر کشورقرار دهند؛ بر این اساس ۷۰ درصد از این بودجه به شهرداری‌ها و ۳۰ درصد به دهیاری‌ها تعلق می‌گیرد.

اعتبارات ماده ۳۸ تنها به روستا‌های دارای دهیاری و بر اساس سرانه جمعیت آن‌ها تخصیص پیدا می‌کند و قانون گذار ، روستا‌هایی که فاقد دهیاری هستند و جمعیت کمی دارند را نادیده گرفته است.

تخصیص اعتبارات بر اساس سرانه جمعیت روستاها

با توجه به پراندگی روستا‌های خوزستان و سرانه پایین جمعیتی برخی از روستا‌ها اعتبارات ماده ۳۸ به این روستا‌ها تعلق نمی‌گیرد وملاک قرار دادن سرانه جمعیت در تخصیص اعتبارات باعث شده که ریل گذاری مطلوبی در این روستا‌ها انجام نشود و روز به روز بر حجم محرومیت این روستا‌ها اضافه شود.

تخصیص اعتبارات بر اساس سرانه جمعیت و ملاک قرار ندادن شاخص محرومیت ، باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی در روستا‌های با سرانه جمعیتی ۲۰ خانوار به پائین شده است.

برای مثال روستای جنگیه در شهرستان کارون به دلیل سرانه جمعیت بالاتر، از لحاظ زیرساخت‌ها با روستا‌های اطرافش مثل الحقبه و عطیش و شطیط قابل مقایسه نیست.

موضوع را با مثالی دیگر توضیح می‌دهم ؛ طبق مصوبه مجلس در سال جاری ۲۰۰ میلیارد تومان قیر رایگان در اختیار روستا‌های خوزستان قرار گرفت، اما با این شرط که ۵۰ درصد از هزینه قیر با دهیاری و نیمی دیگر به صورت رایگان عرضه شود ؛ این موضوع باعث شده روستا‌های کم جمعیتی که بودجه خاصی برای آن‌ها تعریف نشده و فاقد دهیاری هستند از سهمیه قیر محروم بمانند و نتوانند حواله قیر دریافت کنند.‌

بیشتر بخوانید : به وقت مهاجرت

برای همه روستا‌ها نمی‌توان نسخه واحدی پیچید

مدیر کل امور روستایی استانداری خوزستان در گفت و گوی اختصاصی با خبرگزاری صدا و سیما گفت: بر اساس آمار کشوری حدود ۲۶ درصد از جمعیت ایران ساکن روستا‌ها هستند، این عدد دراستان خوزستان ۵ /۲۴ درصد است.

الهایی گفت: مهاجرت روستائیان به شهر‌ها باعث افزایش حاشیه نشینی، روی آوردن روستائیان به اشتغال غیر مولد وافزایش ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی می‌شود.

وی با اشاره به این که نمی‌توان برای همه روستا‌های استان نسخه واحدی پیچید گفت: لازم است برای روستا‌های با سرانه جمعیت بالا شاخص مجزایی تعریف شود و برای روستا‌های کم جمعیت نیز بر اساس شاخص محرومیت اعتبارجداگانه‌ای تخصیص داده شود.

وی در ادامه آماری از تقسیم بندی روستا‌های خوزستان بر اساس تعداد خانوارارائه کرد:

تقسیم بندی روستا‌های خوزستان بر اساس تعداد خانوار
۱۸۵۷ روستا پایین‌تر از ۲۰ خانوار
۲۸۵ روستا بین ۲۰ تا ۳۰ خانوار
۱۹۰۱ روستا بالای ۳۰ خانوار

الهایی گفت: در حال حاضرحجم محرومیت‌ها در روستا‌های با سرانه جمعیتی پائین‌تر از ۲۰ خانواربه علت اختصاص پیدا نکردن بودجه بیشتراز سایر روستاهاست.

وی با بیان این که حل معضلات روستا نیاز به هم افزایی همه ارگان‌ها و سازمان‌ها دارد گفت: برای حل مشکلات روستا‌ها نیاز است بنیاد مسکن ، جهاد کشاورزی ، ورزش و جوانان ، آموزش و پرورش همکاری هدف مندی داشته باشند.

وی تصریح کرد: با وجود این که در راستای محرومیت زدایی، کمیته امداد، بهزیستی، بنیاد برکت، بنیاد احسان، بسیج سازندگی هزینه‌های مطلوبی در روستا‌ها انجام می‌دهند، شاهد سردرگمی کار‌های اجرایی هستیم و اگر شاخص‌ها ترسیم شوند و الویت‌ها مشخص شوند، خروجی بهتر و ملموس تری حاصل می‌شود.

وی تصریح کرد: بنیاد مسکن با اجرا و بازنگری طرح هادی نقش مهمی را در نظم بخشی ساخت و ساز‌ها و توسعه روستا‌ها ایفا می‌کند و هر ۱۰ سال طرح هادی را در روستا‌ها بازنگری می‌کند.
در بازنگری طرح هادی مشخص می‌شود کدام روستا نیاز به توسعه دارد و زمین‌های مجاور روستا را به طرح هادی ملحق می‌شوند.

الهایی در ادامه گفت: هم اکنون ۱۴۶۲ روستای استان خوزستان نیاز به بازنگری طرح هادی دارند که این بازنگری نیاز به بودجه دارد.

چتر بیمه بر ۸۵ درصد واحد‌های مسکونی روستایی خوزستان

الهایی درخصوص پوشش بیمه منازل مسکونی روستایی گفت: در زمان سیل سال ۹۸ خوزستان ۱۴۳ هزار روستا تحت پوشش بیمه قرار گرفته بودند و ۱۵ میلیارد تومان خسارت بعد از فروکش آبگرفتگی‌ها به روستائیان پرداخت شد.

در سال جاری ۸۵ درصد منازل مسکونی روستایی خوزستان (۱۵۶ هزارمنزل) تحت پوشش بیمه حوادث قرار گرفتند و ۳۰ درصد از بودجه بیمه منازل روستایی را ستاد اجرایی فرمان امام و ۷۰ درصد توسط دهیاری‌ها پرداخت شده است؛ و این به آن معناست که ۳۰ درصد از بودجه دهیاری‌ها صرف پوشش بیمه می‌شود و اگر روند فرهنگ سازی بیمه حوادث منازل مسکونی شتاب بگیرد، این بودجه می‌تواند صرف کار‌های عمرانی شود.

وی در ادامه افزود: برای تامین امنیت، پیشگیری و بازدارندگی از جرم در روستا‌ها، پیشنهاد شد؛ ورود و خروج روستا به دوربین مداربسته مجهز شود و مانیتور دوربین بر گوشی دهیار روستا قرار داده شود و هم اکنون دستورالعمل اجرایی آن به بخشدار‌ها ابلاغ شده است.
الهایی با اشاره به مشارکت پائین روستا‌ها در واکسیناسیون کرونا گفت: با برنامه ریزی‌های انجام شده آمار پوشش واکسیناسیون از ۱۲ درصد به ۷۰ درصد ارتقا پیدا کرد.

به گفته وی برای اولین باراستانداری خوزستان سامانه ستاد را برای ساماندهی معاملات، نظم بخشی و انظباط مالی به دهیاری‌ها ابلاغ شد تا با ثبت معاملات در این سامانه از روابط و رانت در معاملات جلوگیری شود.

الهایی مهمترین عامل بازگشت به روستا را اشتغال پایدار دانست و گفت: مهارت آموزی روستائیان، ارائه تسهیلات کم بهره، تسریع پرداخت وام‌ها به دور از کاغذ بازی اداری، ایجاد صنایع تبدیلی وبسته بندی در ایجاد اشتغال پایدار نقش مهمی دارند.
باید با اعتماد به تجربه جوامع محلی و تلفیق آن با دانش روز در جهت توانمند شدن روستا‌ها گام برداشت.

توسعه روستایی ؛  شاه کلید حل معضل بیکاری

از آنجا که راه حل نهایی مساله بیکاری شهری و تراکم جمعیت در شهر‌ها در فراهم کردن شرایط بازگشت به روستا است؛ لازم است از طریق توانمندسازی جوامع محلی وایجاد مشاغل جدید و متنوع و تکمیل زنجیره ارزش آفرین تولید، زمینه بهبود معیشت زندگی روستاییان فراهم آید تا روند مهاجرت معکوس شتاب بگیرد.

توسعه روستا، فرآیندی همه جانبه، مستمر و متکی بر مشارکت و خود باوری روستائیان است، که با تکیه بر ظرفیت ها و توانایی های اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی جوامع روستایی و با بهره گیری از فرصت های درونی در روستا‌ها رشد و تعالی می یابد.

راهکار‌های پیشنهادی برای سرعت بخشی به روند مهاجرت معکوس 

• تصویب قوانین جامع حمایتی و برنامه مشخص برای توسعه روستایی
•  توجه به توانمندی های بالقوه موجود در روستا‌ها و به کارگیری این ظرفیت ها در راستای شکوفایی این مناطق
•  توسعه سرمایه انسانی با بهره گیری از فرصت های درونی در روستا‌ها
• - توسعه تعاونی های زراعی و دامداری در میان روستاییان
•  تقویت و تنوع بخشیدن به اشتغال غیر کشاورزی در محیط روستا
•  ارایه خدمات آموزشی مهارت محور به جوامع محلی برای جلوگیری از تردد‌های غیرضروری به شهر
•   مقاوم سازی واحد‌های مسکونی روستایی
•  ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در روستا‌ها برای جلوگیری از خام فروشی
•  توسعه زیر ساخت‌های ارتباطی در روستا‌ها و بهسازی جاده‌های سخت گذر
•  تقویت ورزش همگانی در روستا‌ها برای پر کردن اوقات فراغت روستائیان
•  ارائه خدمات عمومی مطلوب به روستائیان 
•  شناساندن ظرفیت‌های گردشگری روستایی
•  عمل به مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌های بزرگ مجاور روستا‌ها و ارائه شفاف عملکرد به مردم

نویسنده : زهرا کیانی