باکتری‌هایی که همراه با طوفان‌های گردوغبار جابه‌جا می‌شوند

 

طوفان‌ گردوغبار یکی از پدیده‌هایی است که در سال‌های اخیر منجر به آلودگی هوا شده و پیامدهای زیست محیطی و بهداشتی نامطلوبی به جا گذاشته است.

 

ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن بر روی کمربندهای خشک و نیمه‌خشک به طور مداوم تحت تاثیر گردوغبارهای محلی قرار دارد. منشا طوفان‌های گردوغبار ایران، اغلب از جنوب عراق و شمال عربستان است. خشکسالی، کاهش بارندگی و رطوبت نسبی، باعث خشک شدن برخی تالاب‌ها، دریاچه‌ها و بیابان‌های کشورهای عراق و سوریه شده است و همین موضوع با تولید گردوغبار همبستگی زیادی دارد.

 

طوفان‌های گردوغبارهای ناشی از خشکی زمین و بیابان‌ها می‌تواند عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها، موجودات تک‌یاخته‌ای، گرده‌های گیاهی و ... را همراه با خود حمل کنند و باعث افزایش بیماری‌های مختلف شوند.

 

شهرهای آبادان و خرمشهر نزدیک به کانون‌های گردوغبار خارجی قرار دارند و همچنین با تالاب‌های خشک‌شده هورالعظیم و شادگان همجوار هستند. به همین دلیل این شهرها می‌توانند نمونه‌های مناسبی برای بررسی طوفان‌های گردوغبار باشند.

 

بر همین اساس پژوهشگران با انجام یک مطالعه، برای اولین‌بار باکتری‌های هوای آبادان و خرمشهر را مطالعه کردند و میزان تشابه آن را با باکتری‌های خاک تالاب‌های هورالعظیم و شادگان مورد مقایسه قرار دادند.

 

در این مطالعه برای مشخص شدن روزهای گردوغباری شهرهای آبادان و خرمشهر از اطلاعات ماهواره‌ای اداره کل محیط زیست استان خوزستان و ایستگاه هواشناسی آبادان استفاده شد. پارامترهای محیطی مانند دما، رطوبت و میزان اشعه ماورای بنفش نیز در روزهای مطالعه، ثبت شدند.

 

همچنین به صورت تصادفی از خاک سطحی تالاب‌های هورالعظیم و شادگان نمونه‌برداری انجام شد. همچنین به مدت ۱۰ روز از هوای پنج نقطه در شهرهای آبادان و خرمشهر، نمونه‌برداری صورت گرفت.

 

 بررسی تصاویر ماهواره‌ای در روزهای گردوغباری نشان داد که شهرستان‌های آبادان و خرمشهر تحت تاثیر گردوغبارهای با منشا داخلی و خارجی هستند و توده‌های گردوغبار، ابتدا از کشورهای اردن، سوریه، عراق و عربستان سعودی منشا می‌گیرند، ولی با توجه به موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در مسیر حرکت توده‌های گردوغباری و جهت باد غالب، در منطقه منجر به فعال کردن کانون‌های گردوغبار داخلی می‌شود.

 

در این مطالعه، سه روز از ۱۰ روزی که از هوا نمونه‌برداری انجام شد، روزهای گردوغباری بودند و بررسی‌ها نشان داد که تراکم باکتری‌ها در هوای روزهای گردوغباری، دو برابر بیشتر از روزهای عادی بود.

 

در این مطالعه مشخص شد که تراکم باکتری‌ها در روزهای گردوغباری با منشا داخلی بیشتر از روزهای گردوغباری با منشا خارجی بود. گردوغبارهای با منشا خارجی عمدتاً از بیابان‌های عربستان آغاز می‌شوند و به دلیل خشکی، گرما و تابش مداوم پرتو فرابنفش، فاقد موجودات زنده مانند باکتری‌ها هستند. به همین دلیل نقش گردوغبارهای داخلی که از تالاب‌های خشک منطقه منشا می‌گیرند، مشخص می‌شود.

 

مقایسه باکتری‌های موجود در خاک تالاب‌های هورالعظیم و شادگان با باکتری‌های موجود در هوا نشان داد که ۶ جدایه‌های باکتریایی (ژانگژوئنسیس، باسیلوس ائریوس، باسیلوس سوبتلیس، پنی باسیلوس، باسیلوس موژوآونسیس، لیزینی باسیلوس ماکرولیدس) در خاک تالاب‌ها و هوای آبادان و خرمشهر مشترک بودند.

 

همچنین در این مطالعه سه باکتری فرصت‌طلب (Koucria oceani ،Enterobacter hormaechei و Gordonia hongkongensis) و یک باکتری بیماری‌زای گیاهی (megaterium Bacillus) در هوای شهرهای آبادان و خرمشهر شناسایی شدند.

 

پژوهشگران این تحقیق می‌گویند: با توجه به افزایش بار میکروبی ذرات در شرایط گردوغباری و خطر بهداشتی این ذرات، توجه مسئولین مربوطه به مهار و جلوگیری از این پدیده لازم و ضروری است.

 

در انجام این تحقیق مریم صرخه، حسین محمد عسگری، اسحاق زمانی و فرشید قنبری؛ پژوهشگران دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر با یکدیگر مشارکت داشتند.

 

یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «بررسی تنوع باکتری‌های همراه ریزگردها در استان خوزستان» در فصل‌نامه محیط‌شناسی زیر نظر دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران منتشر شده است.