پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب
ضرورت توجه به بهره وری و افزایش راندمان آب‌های کشاورزی استان اردبیل
استان اردبیل با داشتن کمتر از یک درصد مساحت کشور، سالانه ۴ و نیم میلیون تن، معادل چهار درصد تولیدات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده و در تولید برخی محصولات اصلی رتبه های برتر کشوری را داراست؛ اما برای تداوم این تولید، توجه به بهره وری و افزایش راندمان آب‌های کشاورزی ضروری است.
استان اردبیل:
استان اردبیل در شمال غرب کشورمان با مساحت ۱۷ هزار و ۹۵۳ کیلومتر حدود ۱/۰۹ مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. وجود منابع طبیعی و شرایط مناسب جغرافیایی سبب شده که این استان دارای ویژگی‌های خوبی برای کشاورزی باشد.
این استان جزو نواحی سردسیر کشور محسوب شده و از تنوع آب و هوای قابل توجهی برخوردار می‌باشد، بطوریکه منطقه مغان دارای اقلیم نیمه خشک و منطقه خلخال و ارتفاعات سبلان دارای اقلیم سرد و معتدل می‌باشد و میزان نزولات جوی استان بطور متوسط حدود ۳۲۶ میلیمتر در سال است.
سطح جنگل‌های استان اردبیل با احتساب بیشه زار‌ها و درختچه زار‌ها ۶۵۰۰۰ هکتار برآورد می‌گردد که در سه ناحیه رویشی خزری (هیرکانی) - ارسبارانی و ایرانی، تورانی واقع شده است و به عبارت دیگر ۳/۵۳ درصد از سطح استان را جنگل‌ها تشکیل می‌دهند. مراتع استان اردبیل با وسعت ۱۰۱۵۰۰۰ هکتار حدود ۵۶/۸ درصد از وسعت استان را به خود اختصاص داده است.
آبخیزداری استان اردبیل:
بحث آبخیزداری ومدیریت حوزه‌های آبخیزازمقولات بسیارمهم در زندگی بشر بوده که از دیرباز به جهت وابستگی حیات به پدیده‌های موجود در حوزه‌های آبخیز نظیرآب، خاک وپوشش گیاهی اقدامات مختلف به عناوین متعدد در زمینه حفاظت وبهره برداری بهینه از سوی آبخیزنشینان به عمل آمده است. وجود آب بندان ها، سد‌های ذخیره آب، جنگل‌های دست کاشت، حفظ وحراست از پوشش گیاهی عرصه‌های طبیعی نمونه‌های بارز این اقدامات می‌باشد.
به گفته ابراهیم زاده معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل: این استان به وسیله سه حوزه آبخیز قزل اوزن، بالهارود و ارس به دریای خزر زهکشی میشود:
حوزه‌های آبخیز سه گانه استان اردبیل:
۱- حوزه آبخیز قزل اوزن:
این حوزه با وسعت حدود ۰۰۰، ۳۸۰ هکتار به لحاظ قرار گرفتن در حوزه سد سفید رود اهمیت زیادی دارد. شرایط خاص توپوگرافی، آب و هوا، زمین ساخت و بهره برداری نادرست موجب گردیده است تا فرسایش شدیدی در منطقه حاکم باشد. بطوریکه در این حوزه میزان فرسایش ویژه ۱۴/۳ و رسوب ویژه ۴/۴ تن در هکتار در سال می‌باشد. از طرفی واقع شدن سد گیوی چای با مساحت ۶۰ هزار هکتار در داخل این حوضه یکی دیگر از شاخص‌های مهم حوضه آبخیز قزل اوزن تلقی میشود.
۲- حوزه آبخیز بالهارود:
مساحت این حوزه ۸۰۰، ۱۵۹ هکتار است که از رود خانه‌های مرزی ایران محسوب میشود. علاوه بر فرسایش در سطح حوضه، مهمترین تخریب در این حوضه فرسایش کناره‌های رودخانه‌ای است که بعلت قطع درختان حاشیه توسط روستائیان منطقه ایجاد می‌شودکه بر اثر سیلا بهای حادث شده. میزان فرسایش ویژه در حوزه ۱۹/۴ و رسوب ویژه ۱۰/۱ تن در هکتار در سال می‌باشد.
۳-حوزه آبخیز ارس:
این حوزه بزرگترین حوزه آبخیز استان بوده با مساحت بالغ بر ۴۰۰، ۲۵۳، ۱ هکتار است. توپوگرافی و اقلیم خاص منطقه، انواع پوشش گیاهی مرتعی وجنگلی را پدید آورده که بر اثر استفاده بی رویه وغیرعلمی بهره برداران مختلف دچار مشکلات عدیده‌ای می‌باشند. وجود شخم‌های غلط در اراضی شیبدار و افزایش تراکم دام عمده‌ترین معضل ایجادفرسایش خاک در حوزه می‌باشد. میزان فرسایش ویژه آن ۱۳/۹ و رسوب ویژه ۴/۳ تن در هکتار در سال است. بطوریکه واقع شدن ۵۳۳ هزار هکتار از سطح استان در حوزه سد سبلان و ۷۳ هزار هکتار در حوزه یا مچی و ۲۸۶ هزار هکتار در حوزه سد عمارت، از شاخص‌های مهم واولویت دار این حوزه می‌باشد.
وی اضافه کرد: طبق نقشه فرسایش خاک در ایران ازسال ۱۳۵۰ میزان فرسایش از یک میلیاردتن شروع وطبق برآورد‌ها در سال ۱۳۹۰ به نزدیک ۴و نیم میلیارد تن رسیده است وهمچنین به تبع آن میزان شاخص رسوبدهی عرصه‌ها نسبت به سایر کشور‌ها ازجمله آمریکا ۱۰ برابر وقاره آسیا ۲و نیم برابرمی باشد که نشان از وضعیت بحرانی در این مقوله مهم حیاتی در کشور می‌باشد.
ابراهیم زاده افزود: کل منابع آب تجدیدپذیر کشور بیش از ۱۳۰ میلیاردمترمکعب بوده که درسال ۱۳۸۶ از این میزان حدود ۸۹ و نیم میلیاردمترمکعب جهت مصارف مختلف برداشت شده که ۹۳درصد آن دربخش کشاورزی، ۶درصد دربخش خانگی ومابقی در بخش صنعت ونیاز‌های متفرقه بوده است.
وی گفت: با توجه به توزیع نامتوازن بارش‌ها درکشور، قرار گرفتن درمنطقه خشک ونیمه خشک جهان واستفاده از محصولات کشاورزی با مصرف زیاد آب نیاز است رویکرد جدیدی با توجه به شرایط حاکم درکشور بعمل آید. یکی از این رویکرد‌های علمی باتاثیرگذاری مثبت وانکارناپذیردرامرحفاظت آب وخاک بحث مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز می‌باشد.
این کارشناس ادامه داد: طبق مطالعات صورت گرفته درکشور اجرای عملیات مختلف آبخیزداری دریک هکتار به طورمتوسط باعث نفوذ ۱۵۰ مترمکعب رواناب سطحی، کنترل و مهار ۱۰۰ متر مکعب سیلاب، ۶ تن رسوب و ۹ تن فرسایش خاک وموجب افزایش ۱۵۰ کیلوگرم علوفه درسطح یک هکتار میشود.
صندوق توسعه ملی:
برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری تأمین و تخصیص اعتبارات صندوق توسعه ملی، از اهمیت بالایی برخوردار است. مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل هم اعلام کرد: بر اساس تفاهم نامه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و صندوق توسعه ملی با دستور مقام معظم رهبری در طی سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ با اختصاص اعتبار ویژه جهت اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری در سطح کشور اختصاص یافت که سهم استان اردبیل نیز در این مدت نزدیک به ۵۳ میلیارد تومان بود. از این رو نهضت آبخیزداری در استان با پیگیری‌های لازم همچنان ادامه خواهد یافت تا تهدید‌ها به فرصت‌هایی برای عمران و آبادانی استان تبدیل شود اجرای طرح‌های آبخیزداری توسعه پایدار در منطقه و بکارگیری منابع خدادادی برای توسعه و آبادانی منطقه می‌گردد.
محمود قلیزداه افزود: با عنایت ویژه رهبر معظم انقلاب در تخصیص اعتبارات صندوق توسعه ملی برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری، کاهش عوامل تخریب جنگل‌ها ومراتع در سه سال گذشته سرعت تصاعدی بخود گرفته است. کنترل فرسایش و جلوگیری از هدر رفت خاک مرغوب کشاورزی، ایجاد تعادل پایدار بین منابع آب، خاک و گیاه، مهار و کنترل و افزایش بهره‌وری آب و نیز بالا بردن سطح رفاه و افزایش مشارکت عملی مردم ساکنین حوزه آبخیز در حفاظت از منابع موجود را از جمله مزایای اجرای این طرح‌ها می‌باشد.
وی همچنین گفت: در سال ۱۴۰۰ اعتبارات آبخیزداری و آبخوانداری ملی استان اردبیل از سه محل (متفرقه، تملک دارایی ها، محرومیت زدایی) مصوب گردیده است.
این مسئول اضافه کرد: همچنین با توجه به کاهش سفره‌های آب زیرزمینی و بحرانی شدن دشت اردبیل، کاهش نزولات و خشکسالی در منطقه، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، همزمان با سفر ریاست محترم جمهور جناب آقای دکتر رئیسی به استان اردبیل، با ارائه گزارشی از وضعیت آبخیزداری و آبخوانداری استان برنامه پیشنهادی ۳۵۰ میلیارد ریالی ارائه که در نهایت منجر به تخصیص ۲۰۰ میلیارد ریال جهت اجرای پروژه‌های کنترل سیل و رسوب گردیده است و گام مهمی در کاهش اثرات خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی و کنترل سیل و رسوب در استان خواهد داشت.
اردبیل قطب کشاورزی کشور
با توجه به موقعیت جغرافیایی، آب و هوای مناسب و خاک مرغوب و...استان اردبیل در تولید برخی از محصولات کشاورزی رتبه های برتر کشوری را به خود اختصاص داده است.
نیکشاد رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان نیز گفت: استان اردبیل کمتر از یک درصد مساحت ایران را دارد، ولی با تولید سالانه ۴و نیم میلیون تن انواع محصول کشاورزی، چهار درصد تولیدات کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است.
وی تشریح کرد: اردبیل در تولید بسیاری از ارقام از جمله رتبه اول تولید عدس، رتبه اول تولید کلزا، رتبه دوم تولید سیب زمینی، رتبه سوم تولید عسل، رتبه پنجم تولید چغندر قند، رتبه هفتم تولید حبوبات و رتبه هفتم تولید گندم و جو را دارد.
نیکشاد گفت: بذور محصولات استراتژیک این استان ویترین بذر کشوری است و ۹۵ درصد ذرت بذری کشور و ۱۰۰ درصد بذر چغندر قند کشور در این استان تامین میشود.
وی افزود: با تولید بیش از ۸۵۰ هزار تن محصول سیب‌زمینی جزو ۱۰ استان برتر کشور هستیم و برای ترسیم افق‌های روشنی از تولیدات کشاورزی سند راهبردی کشاورزی استان نیز تنظیم و تبیین شده است.
نیکشاد همچنین گفت: افزایش بهره وری و راندمان آبیاری موجب کاهش هزینه‌ها و اقتصادی کردن محصولات کشاورزی میشود.
نیکشاد افزود: ۷۷۸ هزار هکتار از اراضی استان اردبیل کشت میشود که ۴۰ هزار هکتار آن باغ، ۲۳۵ هزار هکتار آن اراضی آبی و حدود ۵۰۰ هزار هکتار نیز جزو اراضی دیم است.
مدیر کل جهاد کشاورزی استان نیز از اجرای چندین طرح در زمینه مهار آب‌های سطحی خبر داد و گفت: با مهار آب‌های سطحی، میزان قابل توجهی از سطح زیر کشت زمین‌های دیم به آبی تبدیل خواهد شد که با وقوع این امر افزایش راندمان آب و تولید محصولات کشاورزی استان تا دو برابر امکان پذیر است.
وی تصریح کرد: بارندگی‌های اخیر در صورت تداوم می‌تواند بخشی از مشکلات کشاورزی را در سال جاری جبران کند.
مصرفه بی رویه آب در اردبیل
متاسفانه مصرف بی رویه آب در برخی استان ها از جمله اردبیل افزایش یافته است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل هم از افزایش مصرف بی رویه آب در استان خبر داد و گفت: مصرف بی رویه آب به ویژه در مرکز استان بیشتر شده و بر اساس بررسی‌ها سالانه ۴۰ میلیون متر مکعب آب در اردبیل مصرف میشود.
علی حیدری اناری افزود: بر خلاف سیمای ترسیم شده از استان اردبیل به عنوان «سرزمین چشمه‌های بهشتی» وضعیت منابع آب استان نگران کننده بوده و دشت اردبیل به دلیل اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی با خطر فرونشست مواجه شده است.
وی ادامه داد: بر اثر کم توجهی به میزان مصرف آب در گذشته، سطح تراز آبخوان اردبیل سالانه به طور متوسط ۲۷ سانتیمتر افت کرده که در خشکسالی سال‌های اخیر این میزان ۲ برابر شده است.
حیدری با تاکید بر لزوم همکاری تمامی نهادها، سازمان ها، مراکز علمی و دانشگاهی با بخش آب برای فرهنگ سازی و به تعادل رساندن آبخوان در چارچوب برنامه سازگاری با کم آبی استان افزود: باید راهکار‌های علمی و کاربردی برای تثبیت مصارف آب زیرزمینی در بخش‌های مختلف و مدیریت بهینه را بکار گرفت.
وی با بیان اینکه باید میان برداشت و تغذیه دشت اردبیل توازن ایجاد شود، افزود: تغذیه مصنوعی دشت، انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتور‌های هوشمند، تقلیل مقدار مصارف، ترویج و فرهنگ سازی و اصلاح الگوی کشت از جمله راهکار‌های لازم و ضروری در این بخش است.
حیدری اناری با تاکید بر ضرورت استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و مراکز دانش‌بنیان برای ترویج مدیریت بهینه مصرف آب اظهار کرد: یکی از مهمترین راهکار‌ها برای عبور از چالش موجود همکاری و هماهنگی مستمر رسانه‌ها با بخش آب است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل استفاده از تجارب کشور‌های موفق در امر مدیریت مصرف را مورد تاکید قرار داد و گفت: با مشارکت دستگاه‌های اجرایی مربوطه در استان و همدلی و همراهی مردم، در صورت تداوم خشکسالی می‌توان آمادگی لازم را در امر مدیریت مصرف آب ایجاد و عملیاتی کرد.
کاهش نزولات آسمانی نسبت به سال گذشته در استان:
کاهش بارش برف و باران در کشور کاملا مشهود بوده و این کاهش هر سال نسبت به سال گذشته بیشتر است. به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل برغم بارش‌های خوب اخیر هنوز هم ذخیره آبی استان نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری نشان می‌دهد.
حیدری گفت: میزان بارش در سال گذشته حدود ۱۲۹ میلیی متر بود، ولی امسال تا کنون میزان بارش به ۹۷ میلی متر رسیده که حدود ۲۵ درصد کاهش نشان می‌دهد.
وی افزود: میزان آب‌های ذخیره شده پشت سد‌های اصلی استان نیز در سال گذشته حدود ۱۰۷ میلیون مترمکعب بود وامسال تا کنون ۸۸ میلیون متر مکعب در سد‌های استان ذخیره آبی داریم که در آن هم با ۱۸ درصد کاهش روبرو هستیم.
وی افزود: با توجه به اینکه اغلب آب استان در بخش کشاورزی مصرف میشود و درصد کمی به صنعت و مصرف خانگی اختصاص دارد، پس ضروری است که در انتخاب نوع کشت دقت شود و از کشت محصولاتی مثل هندوانه که نیاز به آب بیشتری دارند پرهیز و به جای آن از محصولاتی که با آب کمتری عمل می‌آیند استفاده شود.
این مسئول یادآور شد: با توجه به امر ذخیره سازی مناسب در سد اصلی و حیاتی یامچی که آب شرب شهر اردبیل از آن تامین میشود خوشبختانه در این سد شاهد افزایش ذخیره آبی تا ۲۵ درصد نسبت به سال گذشته هستیم با این حساب انتظار می‌رود در سال آتی از نظر تامین شرب آب اردبیل مشکل خاصی نداشته باشیم.
پژوهش های علمی، عامل افزایش راندمان آبیاری کشاورزی
پژوهش های علمی منشأ رشد و توسعه در زمینه های مختلف از جمله کشاورزی است. دکتر رسول زاده عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی و کارشناس امور آب نیز ورود جدی دانشگاه به حوضه کشاورزی و تجهیز طرح‌های کشاورزی به پژوهش‌ها و تحقیقات علمی را بهترین راه رسیدن به بهره وری و افزایش راندمان آبیاری محصولات کشاورزی عنوان کرد.
این استاد دانشگاه افزود: نحوه آبیاری محصولات کشاورزی باید به کشاورزان آموزش داده شود و زارعان بدانند که چه محصولی کی و به چه میزان آب نیاز دارد. وی اضافه کرد:ای بسا برخی از محصولات با آبیاری بیش از حد از رشد واقعی باز می‌مانند؛ زیرا آب زیاد باعث میشود اکسیژن کافی به ریشه گیاه نرسد و مواد غذایی چسبیده به ریشه از آن جدا شده و همراه آب ته نشین شود.
وی نوع آبیاری را نیز در استفاده بهینه از آب و رشد مناسب محصولات کشاورزی مهم دانست و گفت: هر نوع آبیاری برای هر منطقه مناسب نیست به عنوان مثال آبیاری تحت فشار برای دشت اردبیل که باد خیز است مناسب نبوده و باعث به هدر رفتن آب میشود و در این مورد باید از آبیاری قطره‌ای استفاده کرد.
وی زه کشی و استفاده از کانال‌های سیمانی را در رساندن حجم بیشتر آب به مزارع از مناسب‌ترین راه‌های افزایش بهره وری عنوان کرد و با برنامه ریزی مطلوب و مدیریت آب در مزرعه و با استفاده از آب‌های نامتعارف و پس آب‌های تصفیه شده مثل آب فاضلاب و انتقال آب‌های سطحی از حوضه‌های مجاور می‌توان گام مؤثری در راستای استفاده بهینه از آب و افزایش راندمان آبیاری محصولات کشاورزی برداشت.
در سال‌های اخیر سفره‌های آب زیرزمینی در دشت اردبیل بدلیل استفاده بی‌رویه از چاه‌های آب، بارش کم و استفاده از چاه‌های غیر مجاز پایین آمده است با توجه به تغییرات آب و هوایی و کاهش ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی، استان اردبیل با بحران کم آبی روبرو است و باید با برنامه‌ریزی لازم این بحران مدیریت شود.
سخن پایانی:
استان اردبیل با توجه به اقلیم و موقعیت آب و هوایی ویژه‌ای که دارد یکی از قطب‌های کشاورزی کشور محسوب میشود و در تولید بسیاری از محصولات اصلی جزء استان‌های برتر است؛ با این همه تولید محصولات کشاورزی منوط به تأمین آب است که آن هم بستگی به میزان بارش سالانه و ذخایر آب‌های سطحی، رودخانه‌ای و زیرزمینی است. البته مهندسی درست و اصولی کشاورزی و انتخاب نوع کشت و استفاده از علوم و فنون روز کشاورزی و بهره گیری از آبیاری قطره‌ای و... می‌تواند در رشد و توسعه صنعت کشاورزی در این استان موثر باشد.
با توجه به اینکه بیشتر آب استان در بخش کشاورزی مصرف میشود، امید است با اجرای طرح‌های مختلف در راستای افزایش راندمان آبیاری کشاورزی، شاهد رشد روزافزون استان اردبیل در زمینه تولید محصولات کشاورزی باشیم و به سفارش رهبر معظم انقلاب در استفاده بهینه و صرفه جویی حداکثری از آب در سال جهاد اقتصادی جامه عمل بپوشانیم.
نویسنده: نادر لطفی صمیمی
نظر شما