گزارش مکتوب / دریای کم ماهی و صید پر زحمت در هرمزگان

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز خلیج فارس، آقای منصور زومکی یکی از این صیادان است. او با دو لنج و جاشوهایش با سفر به آبهای دور در اقیانوس هند، تن ماهیان صید می کند.
او از صیادان نمونه کشوری است. 45 سال دارد و از بیست سال پیش وارد این حرفه شده است .
آقای زومکی وهمراهانش گرچه امسال در نخستین سفرصیادی آبهای دورشان توانسته اند 340 تن ، (تن ماهی) صید کنند اما می گوید: طولانی بودن مسیر تا رسیدن به صید گاه در آبهای بین المللی و سخت بودن سفر چند ماهه دریایی، کار را برایمان سخت کرده است و ای کاش شرایطی فراهم بود تا مانند سالیان دور می توانستیم درهمین ساحل و آبهای محدوده جاسک تن ماهیان را صید کنیم .
عمو احمد صیاد دیگری از شهرستان سیریک است که او نیز مانند آقای زومکی از سخت شدن صیادی و کم شدن ماهی گلایه مند است .
او می گوید: این روزها چینی های چشم بادامی با صید ترال علاوه بر تخریب محیط زیست، بهره  صیادان بومی از دریا را نیز گرفته اند .
عمو احمد هرچند که از صید امسالش با کمی تامل راضی است ولی می افزاید: به یاد نمی آورم سال های گذشته صید در آبهای سیریک این چنین کم رونق باشد.
او می گوید: صید اینقدر پربار بود که علاوه بر تن ماهیان صید های جنبی نیز روزیشان را دو چندان می کرد.
او از شرایط سخت صیادی می گوید: هرچند امسال وضعیت، کمی بهتر از سال های گذشته شده ولی همچنان صید ترال و وجود صیادان خارجی در صیدگاهها ، صیادی را سخت کرده است .

کاهش جمعیت ماهی تن به دلیل صید کشتیهای چینی در آبهای جنوب کشور
کارشناس دریایی اداره کل محیط زیست هرمزگان می گوید: در حال حاضر انجام فعالیتهای مخربی مانند صید ترال کف در خلیج فارس و دریای عمان علاوه بر اینکه موجب تخریب بستر دریا می شود، جمعیت بسیاری از موجودات کف دریا را به خطر می اندازد.
آقای محمدی می افزاید : کشتیهای چینی ماهیهای تجاری را در بستر ساحل صید می کنند و با این کار به شدت به منطقه و زیستگاههای آن آسیب وارد کرده اند و موجب کاهش جمعیت ماهیهای تجاری شده اند.
او می گوید: صیادان محلی برای صید ماهی به علت وجود کشتیهای چینی در آبهای جنوبی کشور با مشکل مواجه شده اند، چراکه دیگر هیچ ماهی ای برای صید باقی نمانده است و علاوه بر اینکه به جمعیت این ماهیها خسارت وارد شده، امکان تجدید نسل این ماهیها بسیار سخت شده و همچنین معیشت جوامع محلی و صیادان نیز به خطر افتاده است.
کارشناس دریایی اداره کل محیط زیست هرمزگان می افزاید: محیط دریای خلیج فارس با عمق زیر 100 متر و متوسط 35 متر، یک منطقه کم عمق است، اما دریای عمان به دلیل اتصال خود با اقیانوس هند و داشتن یک محیط اقیانوسی بسیار عمیق است و در برخی از مناطق نیز عمق این دریا تا سه هزار متر فراتر می رود که ماهیهای فراوانی در این محیط زیست می کنند که می توان آنها را صید کرد.
او با بیان اینکه در طی چند سال اخیر بیش از حد مجاز صید ماهی تن صورت گرفته است، افزود: در کشور نیز متاسفانه بیش از ظرفیت کارخانجات تولید تن ماهی ایجاد شده است، به همین دلیل برای تأمین ماهی این کارخانه ها، ماهی تن به شدت صید می شود که همین موضوع موجب کاهش جمعیت این ماهیها شده است.

صیادان غیر مجاز
یکی دیگر از مشکلات صیادان برای صید ماهی در هرمزگان، شناورهای غیر مجاز صیادی است.
به گفته مهدی دوستی استاندار هرمزگان در سفر رئیس جمهور به هرمزگان؛ اکنون هرمزگان 12 هزار شناور کوچک و بزرگ غیرمجاز صیادی دارد و این بحرانی برای صیادی در دریا است.
صیادانی که معیشتشان بسته به این صید غیر مجاز است و از سویی دیگر صیادان مجاز را با مشکل مواجه کرده اند.
گرچه رئیس جمهور در سفر استانی به هرمزگان از وزیر جهادکشاورزی خواست که این صیادان غیرمجاز ساماندهی شوند ولی به نظر می رسد که تا رسیدن به نتیجه راه طولانی درپیش باشد
رئیس شیلات جاسک می گوید: از آغاز فصل صید تن ماهیان تاکنون سه هزار تن ماهی از آبهای دور شهرستان جاسک صید شده است که پیش بینی می شود تا پایان فصل پنج هزار تن ماهی تن برداشت شود.
صید تن ماهیان از شهریور آغاز شده و تا خرداد سال آینده ادامه دارد.
آقای زارعی می افزاید: این روزها جمعیت این گونه رو به کاهش است.
امسال 17 شناور با 425صیاد وخدمه مشغول صید تن ماهیان هستند .

رئیس شیلات جاسک می گوید: هرشناور بسته به گنجایش سردخانه در هر دوره صید ۴۵ تا ۶۰ روزه ، حدود ۱۸۰ تن ماهی صید می کند.
این اما همه مشکل نیست، ماهی گرچه کم و صیادی سخت شده، فروش ماهی نیز مشکل دیگری است که صیادان هرمزگانی دارند. تن ماهیان برای کارخانه های تولید تن ماهی صید می شود و مشتری عمده این کارخانه ها هستند.
آقای زومکی صیاد جاسکی که از صید آبهای دور بازگشته است به خبرنگار ما در جاسک می گوید: هر کیلوگرم ماهی را بین 30 تا 40 هزار تومان به کارخانه تن ماهی خارج از استان می فروشم .
آقای زومکی با انتقاد از کارخانه تن ماهی استان می گوید: کارخانه های تن ماهی در استان ماهی را با قیمت پایین می خرند و همان قیمت را اینقدر دیر پرداخت می کنند که نمی توانم جوابگوی همکارانم باشم برای همین نیز هیچ میلی برای فروش به کارخانه های تن ماهی استان ندارم اما گاهی اوقات نیز مجبور می شویم به همین کارخانه ها بفرشیم.

اختصاص تسهیلات کم بهره از مهم ترین درخواست صیادان هرمزگانی
رئیس گروه امور اجتماعی و رفاهی صیادان شیلات هرمزگان می گوید: 70 فروند شناورصیادان آبهای دور استان، خوراک سه کارخانه فعال کنسرو تن را تامین می کنند .

آقای عزیزالله صادقی می افزاید: این شناورها در آبهای بین المللی علاوه بر نشان دادن اقتدار و توان صیادی جمهوری اسلامی ایران، تامین کننده  بخشی از مواد اولیه کارخانجات کنسروسازی نیز محسوب می شوند.
او با انتقاد از کارخانه های تولید تن ماهی استان می گوید: به رغم اینکه صیادان استان توانایی تامین ماهی مورد نیاز آنها را دارند، ولی کارخانجات به دلیل نداشتن نقدینگی مناسب نمی توانند به تعهدات خود عمل کنند.
رئیس گروه امور اجتماعی و رفاهی صیادان شیلات هرمزگان می گوید : این موضوع موجب شده صیادان رغبتی به عرضه محصول خود به کارخانه های استان نداشته باشند .
صادقی می افزاید: هزینه های سالانه برای تهیه وسایل و ادوات صیادی چه در آبهای داخلی و آبهای دور بین یک میلیارد تا 4 میلیارد تومان است که صیاد از پس این هزینه ها برنمی آید .

بیشتر بخوانید: بازار ماهی فروشان جاسک ساماندهی می‌شود

او می گوید: برای تامین این تجهیزات صیاد ان درخواست تسهیلات کم بهره دارند که سازمان شیلات برای حمایت این قشر زحمت کش پیگیری کرده ولی باید مسئولان سازمان برنامه و بودجه ، بودجه ای در این زمینه در نظر بگیرند و بانک های عامل هم به تعهدات خود عمل کنند.
رئیس گروه امور اجتماعی و رفاهی صیادان شیلات هرمزگان می افزاید: گرانی ادوات صیادی، گسترش رستوران های دریایی و وجود دلالان و واسطه ها منجر به افزایش قیمت و کمبود آبزیان در هرمزگان شده است.

کمبود نقدینگی از مهمترین مشکل کارخانه های تن ماهی در هرمزگان
کارخانه های تولید تن ماهی نیز مشکلات خاص خود را دارند، مشکلاتی که آنها را به شرایط سخت تولید کشانده است.
خانم عسکری از کارشناسان کارخانه تن ماهی بندرعباس می گوید: کارخانه تن ماهی بندرعباس، یک کارخانه دولتی است و این روزها مهم ترین مشکلش کمبود نقدینگی است .
او می گوید: چون کارخانه نمی توانند مواد اولیه را نقد خریداری کند، صیادان هم تمایلی به فروش ماهی های خود به کارخانه ندارند .
خانم عسکری می افزاید: هم اکنون قیمت روغن خام به صورت آزاد کیلویی 16 هزار تومان است و روغن دولتی هم گیر نمی آید.
او با انتقاد از مسئولان می گوید: کسی به داد تولید کننده نمی رسد، نباید کارخانه با ظرفیت تولید 54 میلیون قوطی تن در سال و اشتغال 150 نفر به حالت نیمه تعطیل در بیاید .
کارشناس کارخانه تن ماهی بندرعباس می افزاید: دیگر کارخانه های تن ماهی در استان نیز به دلیل نداشتن نقدینگی و مواد اولیه رو به تعطیل شدن هستند .
خانم عسکری می گوید: اگر دولت می خواهد اینگونه کارخانه ها تعطیل نشوند و اشتغال پایدار در استان ایجاد شود باید تسهیلاتی با سود کم در اختیار تولید کنندگان قرار دهد.
او همچنین می افزاید: واحدهای صنعتی، نظامی و تولیدی مختلفی در استان وجود دارد که اگر هر کدام از این صنایع برای تامین غذای نیروی های خود از کارخانه های کنسرو استان خرید کنند، می توانند موجب رونق تولید این کارخانه ها شوند.
خانم عسکری می گوید: بیش از 14 درصد از کل ارزش افزوده شیلات کشور به هرمزگان اختصاص دارد و این استان در این زمینه در بین 10 استان کشور رتبه نخست را دارد که نشان دهنده تاثیرگذاری شیلات بر معیشت مردم این منطقه است.
اما تن ماهیان خلیج فارس و دریای عمان چه نوع ماهیانی هستند؟
هوور مسقطی Katsuwonus pelamis Eutnynnus affinis زرده
Auxis tnazard تن منقوش Rastrelliger kanagurta طلال
Scomber japonicus قباد ژاپنی Scomberomorus commerson شیر ماهی
Scomberomorus guttatus شیر ماهی Tnunnus albacores گیدر
Tnunnus tonggol هوور
هرمزگان با بیش از ۳۲ هزار صیاد و صید سالیانه افزون بر ۳۱۳ هزار تن آبزی، قطب صیادی کشور است.

افزایش قدرت موتور شناورهای صیادی نیاز جدی صیادان
صیادن استان نیازهای دیگری نیز دارند که صیادی را برایشان پر هزینه و سخت تر کرده است.
رئیس اتحادیه صیادان هرمزگان می گوید: با توجه به شیوع بیماری کرونا، صیادان هرمزگان هم با رعایت نکات بهداشتی طبق سالهای گذشته به صید می پردازند و هیچگونه محدودیتی ندارند اما همچنان سهمیه بندی سوخت ، آن ها را با مشکلاتی مواجه کرده است.
او می گوید: صیادان برای ارائه خدمات بهتر و باکیفیت بیشتر به حمایت نیاز دارند لذا خواستار تصمیم گیری شورای تامین استان برای افزایش قدرت موتور شناورهای صیادی در هرمزگان و یا استانهای جنوبی هستیم.
رئیس اتحادیه صیادان هرمزگان می افزاید: قدرت موتورهای صیادی باید برعهده صیاد باشد تا بتواند آزادانه به صید روزمره آبزیان برای ارائه خدمات با کیفیتتر بپردازد.
آقای تندرو می گوید: بُعد مسافت وطولانی شدن دوره صید آبهای دور  و مجهز نبودن شناورها به سردخانه برای نگهداری ماهیان از دیگر مشکلات این قشر است.

مشکل سهمیه بندی سوخت
رئیس اتحادیه صیادان هرمزگان یکی دیگر از مشکلات صیاداران سهمیه بندی سوخت می داند و می افزاید : سهمیه بندی سوخت قیمت ماهی را دچار شوک ناگهانی کرد، به طوری که قیمت ماهی در سواحل شمالی و جنوبی کشور افزایش یافت و در استانهای دیگر به مراتب بالاتر عرضه می شود.
تندرو می گوید: اکنون ۲۲ بندر صیادی در هرمزگان وجود دارد که از این تعداد ۱۵بندر فعال و بقیه نیمه فعال یا در حال ساخت هستند.

صنعت مهمترین تهدید محیط زیست دریایی هرمزگان
رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گوید: یافته ها نشان می دهد، در خلیج فارس و دریای عمان ۲ هزار و۹۲۰ گونه متعلق به یک هزار و۹۱۱ جنس از ۹۲۵ خانواده از آبزیان دریایی وجود دارد که ۴۱ گونه آن جدید هستند.
محمد صدیق مرتضوی با بیان اینکه این مرکز ماهیت تحقیقاتی خود را بر حفظ گونه های آبزی قرار داده است، می افزاید: تاکنون یک هزار و۲۰ گونه از این تعداد، طبقه بندی و در قالب چهار اطلس منتشر شده است.
او می گوید: اطلس اول با معرفی ۴۰۰ گونه ماهی، ۱۵۰ گونه نرم تنان، ۱۲۰ گونه ماهیان زینتی و۱۵۰ گونه جلبک دریایی به چاپ رسید که نتیجه شناسایی گونه های آبزی در اکوسیستم خلیج فارس و دریای عمان است.
رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می افزاید : از گونه های آبزیان «بانک ژن زنده» تهیه و طرحهایی نیز در شمال و جنوب کشور اجرا شده که به حفظ گونه ها بویژه در استان هرمزگان کمک بسیاری می کند.
آقای مرتضوی از فعالیت های صنعتی به عنوان مهمترین تهدید محیط زیست دریایی نام برد و می گوید: هرچند فاضلاب های شهری یکی از آلاینده های آب های هرمزگان هستند اما بیشترین خطر از بخش صنعت و به ویژه بخش نفت و گاز است و در کنار آن روانه شدن گازوییل قاچاق به دریا همچنان یک تهدید جدی است.
اومی افزاید: ورود پساب خروجی آب شیرین کن ها یکی دیگر از تهدیدهای محیط زیست دریایی است و اگر خروجی آب شیرین کن ها تصفیه نشود نوعی آلایندگی است که هم اکنون این تصفیه در آب شیرین کن های هرمزگان انجام نمی شود.
رئیس پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان می گوید: این گونه پساب ها شوک دمایی ایجاد کرده و از سویی دیگر فعالیت های متابولیک و اسمزی در آبزیان محدوده ورودی را تغییر می دهند.

بیشتر بخوانید: توقیف ۴ شناور صید ترال در آب‌های خلیج فارس

صادرات ماهی تازه ممنوع است
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبزیان هرمزگان با اشاره به وضعیت بازار ماهی می گوید: صادرات ماهی تازه به دلیل حفظ نیاز داخل ممنوع شده و ماهی به شکل گسترده قاچاق می شود و بازار ماهی جنوب توسط قاچاقچیان خالی شده است.
مهرداد بازرگان می افزاید: در شهر بندرعباس هم به دلیل قاچاق، ماهی کمیاب شده است.
او می گوید: علاوه بر آن در این شهر به دلیل توریست تعداد رستورانهای دریایی زیاد شده و تقاضا داخل هم افزایش پیدا کرده و همین دو عامل باعث گرانی ماهی شده است.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبزیان هرمزگان می افزاید: برخی افراد برای ماهی گواهی های تقلبی صادر و ماهی زنده را به شکل کانتینری از بندر لنگه قاچاقی خارج می کنند.
بازرگان می گوید: اکنون بازار دبی از ماهی ایرانی پر شده است و امیدواریم مسئولان برای تنظیم بازار جلوی قاچاق گسترده ماهی را بگیرند.
قیمت ماهی در بندرعباس چند است؟
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان آبزیان هرمزگان می افزاید: در بندرعباس قیمت ماهی سرخو ۱۵۰ هزار تومان است و فیله ماهی با قیمت ۲۰۰ هزار تومان فروخته میشود.
بازرگان می افزاید: علت افزایش قیمت ماهی در بازار از یکسو افزایش هزینه های صیادی و کمبود ماهی در آبهای نزدیک به ساحل و از سوی دیگر نبود شبکه توزیع و دلال بازی است.

مصرف پایین غذای دریایی در هرمزگان
براساس اعلام پژوهش های شیلات هرمزگان سرانه مصرف آبزیان در هرمزگان 24 کیلوگرم است این در حالی است که سرانه کشوری 13 کیلو گرم است .
اما این درحالی است که معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان اعلام کرده مصرف غذای دریایی در سفره مردم هرمزگان با وجود اینکه در کنار دریا هستند هفته ای یک وعده است .
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان می گوید: مصرف ماهی معمولی به عنوان یک الگوی تغذیه سالم می تواند خطر بیماریهای قلبی عروقی، دیابت نوع، فشارخون بالا، مرگومیر و خطر سکته مغزی را کاهش دهد.
دکتر غلامعلی جاودان می افزاید: به رغم قرارگیری هرمزگان در کنار دریا، اما میزان مصرف غذای دریایی در این استان پایین است.
او می گوید: اکنون مصرف غذای دریایی در سفره مردم هرمزگان هفته ای یک وعده است درحالیکه این میزان باید دستکم بصورت یک روز در میان باشد.
اما با این شرایط که ماهی تازه هم قیمت بالایی دارد ، در سالهای قبل کنسرو ماهی غذای ساده و ارزان قیمتی محسوب می شد و برای بسیاری از خانواده ها به دلیل قیمت مناسب جایگزین گوشت قرمز و سفید شده بود.
اما مدتهاست که به علت افزایش قیمت آن در یک مرحله به بیش از ۲۰ هزار تومان و در مرحله دوم به بیش از ۳۰ هزار تومان، این کالا از سبد غذایی مردم حذف یا در سفرههای آنها بسیار کمرنگ شده است.

نتیجه گیری
امروزه اقتصاد بسیاری از کشورهای جهان ازجمله ایران به واسطه ذخایر عظیم زیر، کف و روی آب به دریا گره خورده و از آن به عنوان یک سرمایه عظیم برای توسعه امور زیر بنایی خود بهره می برند.
از اهمیت این منبع خدادادی همین بس که بیش از90 درصد ازحمل و نقل و تجارت کشورها از طریق دریا و کشتیرانی صورت می گیرد و زندگی میلیاردها انسان در جهان وابسته به دریا و کشتیرانی است.
یکی از مواهب دریا نیز ماهی و صیادی است که هم غذای مصرفی کشور را تامین می کند و هم موجب اشتغال زایی می شود.
این صنعت اما همانگونه که در این گزارش مرور شد اکنون با کمبود ماهی، مشکلات واحدهای فراوری و قاچاق و دلالی در فروش مواجه است که نیازمند چند راهکار مهم است؛
- تدوین سند جامع محیط زیستی و شیلاتی برای بازسازی ذخایر ماهی ها بویژه تن ماهی ها در استان
- ممنوعیت صید ترال و صیدهایی که به ذخیره آبزیان استان خسارت وارد می کند
- تامین تسهیلات کم بهره برای تجهیز شناورهای صیادی به سردخانه های استاندارد
- تامین نقدینگی کارخانه های تولید تن ماهی در استان برای رونق بیشتر این واحدها تا هزینه تولید تن ماهی کاهش یافته و این ماده غذایی بیشتر در سفره مردم دیده شود
- ساماندهی سریعتر شناورهای غیرمجاز از سوی شیلات
- نظارت بیشتر بر بازار استان برای کنترل قیمت محصولات شیلاتی با توجه افزایش قیمت
- مقابله با قاچاق ماهی و محصولات شیلاتی
- افزایش سهمیه سوخت یارانه ای به شناورهای صیادی مشروط به عرضه ماهی در بازار استان
انتظار می رود مسئولان شیلات استان با هماهنگی با صیادان و تشکل های شیلاتی هر چه زودتر این بخش را ساماندهی کنند تا ماهی که به زحمت صید می شود هم با قیمت مناسب در اختیار مردم استان و کشور قرار گیرد و هم صید و فرآوری آن ارزش افزوده بیشتری نصیب اقتصاد کشور کند.

نویسنده : ساناز امیری زاده