دو قدم تا خشکسالی کامل در سیستان و بلوچستان

به گزارش خبرگزاری صداوسیمای مرکز سیستان و بلوچستان،  خشکسالی های که در چند سال اخیر و دهه های گذشته، بر گستره بی جان سیستان و بلوچستان که درگیر تنش های ابی است،  جاندارشدن بیابان را به دنبال داشته است.

چالشی به وسعت سیستان و بلوچستان

به گفته حیدری، مدیرکل سازمان هواشناسی سیستان و بلوچستان، بر اساس شاخص بارش، تبخیر و تعرق استاندارد شده یک‌سال؛ تا پایان آبان سالجاری ۹۳٫۸ درصد مساحت این استان تحت تاثیر خشکسالی است.

واقعیت هم همین است، 93.8 درصد سرزمین نخل و آفتاب با پدیده خشکسالی و به دنبال آن بیابان زایی  دست به گریبان است. هنگامی مساحت جغرافیایی مردمان سیستان و بلوچستان از شمال آن یعنی از زابل، هیرمند، و زهک تا جنوب، چابهار و کنارک و دشتیاری، به عنوان تصویری در مقابل چشم می گذاریم، این موضوع (۹۳٫۸ درصد) بیشتر خودنمایی می کند.

از دریاچه هامون گرفته  با همه تشنگی اش و تهی بودن چاه نیمه های از دست رنج حق آبه رودخانه هیرمند تا بی تابی دائمی دریاچه جازموریان واقعیتی از این بحران، در سیستان و بلوچستان است.

وحید پور مردان، مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در خصوص علت خشکسالی سیستان بلوچستان می گوید: بارش کم، ایجاد سد یا بند خاکی، پوشش گیاهی ضعیف، تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسان‌ها در زمینه کشاورزی صیادی و دامپروری باعث ایجاد خشکسالی با شدت بالا در منطقه شده است.

کم بارشی طولانی در سیستان و بلوچستان

قهر طولانی  مدت آسمان با زمین رنجور و خسته از  تغییرات اقلیمی سیستان و بلوچستان، قدمتی به درازای بیش از چهل سال دارد.

پاکزاد مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان می گوید:  میانگین بارندگی سالیانه سیستان و بلوچستان ۱۱۰ میلی‌متر بوده در حالیکه متوسط کشوری ۲۵۰ و متوسط جهانی ۷۵۰ میلی‌متر است.

بخشی از ایجاد  شرایط کنونی در این استان، دست رنج همین بی مهری های اقلیمی در کشور و منطقه است.

به گفته قاسمی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان، با توجه به نداشتن بارندگی در پاییز و زمستان سال ۱۳۹۹، از ابتدای سال 1400 تنش‌های آبی در سطح شهرها و روستاهای استان  سیستان و بلوچستان به شدت افزایش پیدا کرد.

 اشاره به این نکته در اینجا خالی از لطف نیست که بدانیم سیستان و بلوچستان سرزمینی بیابانی تا نیمه بیابانی است. اما دانستن همین نکته هم برای برنامه ریزی برای کاهش اثرات خشسکالی و بیابان زایی در این استان، حائز اهمیت است.

تالاب خشکیده هامون در عطش آب
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت: هیچ آبی از رودخانه هیرمند وارد کشورمان نشده است و تنها مقداری آب وارد هامون سابوری شده است.
 میرشکار افزود: تمامی رودهای غربی افغانستان وضعیتی سیلابی به خود گرفته و برخی از آن‌ها همچون خوسپاس رود به تالاب هامون پوزک ریخته اند و همچنین یک سوم هامون سابوری در کشور افغانستان آبگیری شده است. از طرفی به علت شدت وزش باد بخشی از این سیلاب از شمال سیستان وارد تالاب هامون سابوری ایران شده و تا محدوده تختک درد دل پخش شده است
وی بااشاره به وضعیت آبی رودخانه هیرمند و سد کمال‌خان، ادامه داد:حدود ۵۰ درصد دریاچه سد کمال‌خان در کشور افغانستان آبگیری شده است و رسیدن این آب به سیستان در گرو همکاری کشور افغانستان است و درصورت انحراف آب به سمت گودزره، آبی به سیستان روانه نخواهد شد.

میرشکار با تاکید براهمیت دیپلماسی آب ادامه داد: موضوع دیپلماسی آب بطور جدی در برنامه های کاری سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت امور خارجه و همچنین استانداری سیستان و بلوچستان قرار دارد و امیدواریم حق آبه ایران از رودخانه هیرمند را دریافت کنیم.

چاره حل بحران خشکسالی و بیابان زایی در سیستان و بلوچستان چیست؟

حیدری، مدیرکل هواشناسی استان سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه عمده مساحت جدید درگیر خشکسالی در شهرستان‌های نیمروز و ایرانشهر قرار دارد، گفت: بر اساس شاخص SPEI ، ۱۰ ساله هواشناسی؛  همه ۲۶ شهرستان سیستان و بلوچستان درگیر درجات مختلف خشکسالی هستند که مساحت خشکسالی در پنج شهرستان دلگان، زابل، فنوج، قصرقند و نیکشهر ۱۰۰ درصد است.

عملیات تثبیت شن و بیابانزدایی در سطح سیستان و بلوچستان از سال ۱۳۴۸ شروع شده و همچنان ادامه دارد.

اما آنچه که در سال‌های گذشته براساس گفته های  پاکزاد مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان کمتر مورد توجه قرار گرفته،  تخصیص بهینه آب برای توسعه فعالیت‌های منابع طبیعی با رویکرد افزایش پوشش گیاهی در سطح وسیعی از اراضی ملی به خصوص در کانون بحرانی برداشت ماسه‌های روان است.

اجرای طرح کاداستر اراضی، مالچ پاشی، نهالکاری، آبخیزداری، پخش سیلاب بخشی از تاثیرات خشکسالی را در منطقه کاهش می دهد.

اما اشاره به این نکته که سیستان و بلوچستان وسعت زیادی دارد که اجرای کامل موارد اشاره شده در همه استان، نزدیک به محال است.

به گفته پاکزاد مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری سیستان و بلوچستان 34 کانون بحرانی گرد و خاک با گستره ٢ میلیون و ۵٠٠ هزار هکتار با بیشترین فرسایش بادی و خاکی در منطقه وجود دارد که فعالیت‌های منابع طبیعی را تحت تاثیر خود قرار داده است. 

با مدیریت هدفمند و رفتن به سراغ کانون های این بحران، در گام نخست مقابله جدی با گسترش بیابان زایی در سیستان و بلوچستان خواهد شد و در گام بعدی راهکاری برای بیابان زدایی این منطقه می شود.

رسانه های سیستان و بلوچستان در خدمت آگاهی بخشی

از نظر بسیاری از صاحب نظران علوم اجتماعی و ارتباطات، آموزش زیست محیطی و توسعه فرهنگی شاید از مهم­ترین کارکردهای وسایل ارتباط جمعی باشد.

به اعتقاد آنان این وسایل در جوامع کنونی با ایجاد چارچوب­های تجزیه و نگرش­های کلی فرهنگی، افراد را در تفسیر و سازماندهی اطلاعات یاری می­دهند و شیوه­هایی را پی­ریزی می­کنند که افراد به وسیله آن­ها بتوانند زندگی اجتماعی را تفسیر کنند (کلهر، 1394، ص. 109).

نقش ­رسانه ­ها در شکل­ گیری آگاهی عمومی در مورد محیط زیست به عنوان مثال آگاهی از تغییرات اقلیمی جهانی و اقدامات مرتبط با آن بسیار مهم است.

رسانه­ ها نه تنها رویداد­های زیست محیطی را گزارش می­دهند بلکه به افراد این امکان را می­دهند تا از نحوۀ پاسخگویی مسئولان نیز مطلع و آگاه شوند.

(این پاسخ­گویی می­تواند اقدامات را نیز شامل شود)، و اینکه چه کار­های باید انجام دهند تا مشکلات زیست محیطی کمتر شود. .

رسانه­ ها همچنین کمک می­کنند تا مردم از تلاش­ها و اقدامات گسترده صورت گرفته برای محافظت از محیط زیست آگاه شوند.

نکته پایانی

رسانۀ تلویزیون و رادیوی سیستان و بلوچستان  با انتشار اطلاعات و  اخبار مربوط به خشکسالی و بیابانزایی در قالب فراورده ­های خبری مانند: مصاحبه، خبر کوتاه، و به ­خصوص گزارش ­های خبری، می­تواند بر تعاملات روزانه افراد نسبت به  توجه آنها به مسائل این حوزۀ فراگیر زیستی  تأثیر بگذارد.

نویسنده: عبدالله علی احمدی