سوآپ گازی؛ گامی درمسیراحیای دیپلماسی انرژی

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ درپانزدهمین نشست سازمان همکاری‌های اقتصادی-اکو در عشق‌آباد، روسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان در دیداری دوستانه  قراردادی برای سوآپ گاز طبیعی از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان امضا کردند.
قراردادی که به اذعان ناظران گامی مهم در زنده کردن دیپلماسی اقتصادی ایران در دوران تحریم‌های ظالمانه آمریکا و حرکت در مسیر ترانزیت انرژی در آسیای مرکزی و قفقاز با نقش آفرینی ایران به شمار می‌رود.     
براساس قرارداد سه جانبه سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان؛ ایران سالانه نزدیک به ۲ میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به  جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهد.
طبق این قرارداد ایران باید در مرز ترکمنستان گاز صادراتی از این کشور را تحویل گرفته و با آن بخشی از گاز پنج استان خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گیلان و سمنان را تامین می‌کند. سپس همان مقدار گاز را در مرز جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهد.
این رویداد نشان از اولویت دادن دولت سیزدهم به  مانع زدایی و احیاء و گسترش دیپلماسی انرژی درمنطقه آسیای مرکزی وقفقاز است.

                      
موقعیت ویژه ایران برای سوآپ گاز درمنطقه
این رویداد نشان از آغاز همکاریهای تهران و عشق آباد و مانع زدایی در بحث دیپلماسی انرژی دارد. از دیماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود، ولی با انعقاد این قرارداد گامی رو به جلو در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد.
اگرچه سود جمهوری اسلامی ایران از قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و جمهوری آذربایجان تنها ۵ درصد است. اما پیامد‌های ژئو اکونومیکی و سیاسی این رویکرد با توجه به فشار‌های گسترده آمریکا و متحدانش علیه کشورمان قابل توجه است.
حوضه خزر و منطقه آسیای مرکزی و قفقاز از مناطق ژئو اکونومیک و ژئو استراتژیک جهان به ویژه در ترانزیت انرژی به شمار می‌رود.
همچنین ایران با داشتن دومین ذخایر گاز جهان و خطوط انتقال گاز مناسب؛ موقعیت ویژه‌ای در منطقه دارد که با توجه به سیاست‌های یکسویه آمریکا و اروپا موانعی در توسعه این جایگاه بوجود آمده  که اولویت دولت سیزدهم مانع زدایی از این موانع است.  
 با توجه به موقعیت ویژه‌ای که ایران دارد؛ استفاده از ظرفیت سوآپ گاز یکی از بهترین گرینه‌ها است. کشورمان می‌تواند با واردات گاز از کشور‌های جمهوری آذربایجان و ترکمنستان و صادرات گاز به کشور‌های با تقاضای بالا مثل پاکستان و هند و عراق بدون اینکه از منابع خودمان استفاده کنیم، جایگاه خودمان در بازار‌های منطقه‌ای را حفظ کنیم و درآمد پایدار داشته باشم.

به اعتقاد کارشناسان یکی دیگر از ظرفیت‌های سوآپ گازی برای کشورمان، امکان استفاده از خط لوله انتقال گاز تاناپ است که گاز میدان شاه دنیز باکو را از طریق تفلیس و ارزروم به ترکیه و اروپا منتقل می‌کند.
پیش بینی می شود با توجه به کاهش منابع گازی نروژ و هلند در دریای شمال و ملاحظات روزافزون محیط زیستی در اروپا که آن را به سوی استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید شونده سوق می‌دهد اروپا از وابستگی خود به نفت خواهد کاست و نیاز فزاینده‌اش به گاز در حدی خواهد بود که دیگر گاز روسیه کفاف مصرف گاز اروپا را نخواهد داد و ایران و جمهوری آذربایجان دو کشوری خواهند بود که قطعا وارد بازار گازی اروپا خواهند شد.

اولویت دولت سیزدهم ؛ شکسته شدن بن‌بست گازی 
به اذعان تحلیلگران اقتصادی ؛ سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان گامی در شکست بن‌بست دیپلماسی انرژی با همسایگان است.همچنین گسترش همکاریهای تهران-باکو در زمینه انرژی به همگرایی بیشتر دو کشور می‌تواند بینجامد.

سابقه سوآپ گازی در کشورمان به توافق سال ۲۰۰۴ با جمهوری آذربایجان برمی‌گردد. طبق این قرارداد ۲۵ ساله، ایران متعهد شد تا معادل گاز دریافتی ازجمهوری آذربایجان، به جمهوری نخجوان گاز تحویل دهد. حجم این سوآپ در سال ۲۰۱۷ بالغ بر  ۰.۶ میلیارد مترمکعب بوده است.
به گفته رستم قاسمی وزیر راه و شهرسازی دولت سیزدهم ؛  ایران و ترکمنستان  گام های مهمی در مانع زدایی از روابط اقتصادی برداشته اند که دربخش انرژی می توان به اجرای سوآپ گاز طبیعی ترکمنستان از مسیر ایران، اکتشاف منابع مشترک هیدروکربوری در خزر، سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز و استفاده از تجربیات مشترک در زمینه برق اشاره کرد. 

همچنین در بخش حمل و نقل نیز قرارداد‌هایی را برای افزایش تردد ناوگان در مرزها، افزایش ساعت کاری پایانه‌های مرزی، گسترش همکاری حمل و نقل دریایی و ریلی در گمرک، اجرایی کردن سند همکاری گمرکی و در بخش تجاری توافق در خصوص ایجاد تجارت مطابق قوانین دو کشور و آماده سازی همکاری‌های تجارت ترجیحی بین ایران و ترکمنستان امضاء شده است که می تواند به مدلی برای احیای دیپلماسی اقتصادی ایران در منطقه و شکسته شدن سیاستهای تحریمی آمریکا تبدیل شود .
از سوی دیگر کارشناسان بر این باورند که این قرارداد سوآپ گازی، گام اول ایران برای احیای روابط گازی با دو کشور تاثیرگذار در کریدور گاز جنوبی است که تقویت بیشتر این روابط می‌تواند برای همیشه اجرای پروژه ترانس کاسپین را به حالت تعلیق درآورد.

مزیت خطوط گازی ایران

شبکه خطوط لوله گاز ایران یکی از پیچیده‌ترین شبکه‌های گازی در کل دنیاست که توانایی انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان و بر عهده گرفتن نقش ویژه در بازی از پیش تعریف شده «کریدور گاز جنوبی» را دارد.

بعد استراتژیک ؛ دریچه‌ای ایجابی برای همکارى با محور لاجورد

انعقاد قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان و آذربایجان از ۳ بعد اقتصادی، سیاسی و ترانزینی برای ایران حائز اهمیت است و فواید گوناگونی دارد؛ همچنین نشان می‌دهد سیاست دولت سیزدهم در گسترش تعاملات با همسایگان موثر واقع شده است.
نخستین فایده اقتصادی این قرارداد برای کشور این است که ایران ضمن انتقال گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان، بخشی از گاز مصرفی موردنیاز ۵ استان شمالی کشور (خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان) را به عنوان حق انتقال برداشت خواهد کرد که این موضوع به پایداری شبکه گاز ایران نیز کمک می‌کند.
علاوه بر مزایای اقتصادی، تمامی قرارداد‌های تجارت گاز از ابعاد سیاسی-امنیتی بالایی نیز برخوردار هستند که موجب هم‌سویی و وابستگی متقابل سیاسی کشور‌های طرف قرارداد می‌شوند. این نکته درباره قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان نیز مطرح است.
البته این بدان معنا نیست که با انعقاد این قرارداد، مواضع سیاسی سه کشور همسو شده است بلکه هر چه وزن تعاملات گازی با کشور‌های مختلف افزایش یابد، طبیعتا همسویی سیاسی آن‌ها نیز در مسائل منطقه‌ای بیشتر می‌شود.

از بعد استراتژیک، پیام مهم دیگری نیز در دل انعقاد قرارداد سوآپ گازی نهفته است که اتفاقا این موضوع از جنبه ترانزیتی نیز برای ایران اهمیت بالایی دارد.
در حال حاضر سه کشور افغانستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان در حال پیشبرد طرح ترانزیتی با عنوان «محور لاجورد» با حمایت ترکیه هستند. در این طرح ترانزیتی عملا ایران دور زده می‌شود .
انعقاد قرارداد سوآپ گازی از سرخس به آستارا حامل یک پیام مهم برای کشور‌های فعال در محور لاجورد است که می‌توان از دریچه‌ای ایجابی نیز به همکاری با ایران برای اتصال به اروپا اقدام کرد.

جمع بندی

در مجموع می‌توان گفت، رویکرد دولت سیزدهم در استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی کشورمان در منطقه با اولویت فعال کردن دیپلماسی انرژی از طریق مکانیسم‌های مختلف که شاخص‌ترین آن می‌تواند سوآپ گازی باشد؛ علاوه بر شکستن سیاست‌های تحریمی آمریکا و متحدانش؛ افق جدیدی در همکاری‌های دو جانبه؛ چند جانبه و بین المللی در بخش انرژی می‌گشاید.
همچنین این رویکرد  باعث حضور فعال‌تر  کشورمان در ترانزیت گاز در حوضه خزر  به مقصد بازار‌های جهانی از جمله اروپا خواهد شد  و در این میان همزمان مانع زدایی و معرفی ظرفیت‌های منحصر بفرد جمهوری اسلامی ایران اقدامی ضروری است.    

نویسنده : فریدون طاهری