پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب؛
خاکِ خشکسالی همچنان بر چهره سد‌های خوزستان
حالِ سد‌های خوزستان علیرغم بارش باران و برف در بالادستها همچنان ناخوش است و ذخایر آبی تشنه رحمت الهی هستند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان، آسمان در سال ۱۳۹۸ چنان دست و دلباز شده بود که هر چه می‌بارید، دلش خالی نمی‌شد، شمال و جنوب کشور هم برایش تفاوتی نداشت، گلستان، لرستان و خوزستان را چنان آبیاری کرد تا غرق در آب شدند، سدها پُر شدند، بطوریکه توان هضم این حجم از آب را نداشتند و دریچه‌های سدها یکی پس از دیگری باز شدند و حجم آب لحظه به لحظه بیشتر می‌شد.
آب پس از رهایی از پس سدها، درِ هر شهر و روستایی را بدون اجازه باز می‌کرد و بدون تعارف وارد می‌شد، ساکنان را از خانه و کاشانه خود بیرون کرد، سیل بند‌ها را شکست، برخی دام‌ها را با خود برد، محصولات کشاورزی را در خود غرق کرد، عشایر را از مناطق خود دور کرد و تا هفته‌ها مهمان خانه‌های روستایی بود.
وقتی آب فروکش کرد، زمین سبز شد و به نگرانی‌ها برای تامین آب کشاورزی، صنعت و... پایان داد، اما علیرغم نعمت و تحفه‌ای این رحمت الهی با خود آورده بود، شاکی‌های زیادی داشت، خسارت زیادی به کشاورزان و دامداران تحمیل شده بود، چهره خانه‌ها با گِل پوشیده شده بود.
آدمیان به جای تشکر، هر جا می‌نشستند از بدی‌های سیلاب می‌گفتند و از منافع این حجم عظیم آب غافل بودند، در این روز‌ها بود که دل آسمان شکست و بغض کرد، بطوریکه در سال ۹۹ چنان خساست به خرج داد که حتی استان‌های پُربارش هم برای بارش رحمت الهی چشم انتظار می‌کشیدند.
پاییز و زمستان و بهار یکی پس از دیگری سپری شدند، اما گویی هیچ دعا و پوزش طلبی نمی‌توانست رضایت آسمان را جلب کنند تا کمی بیشتر ببارد، طوری می‌بارید که انگار فقط دلش به حال درختان بی گناه می‌سوخت و می‌خواست عطششان را رفع کند، در این شرایط بود که هواشناسی اعلام کرد خشکسالی در پیش داریم و کمبود آب در سدها جدی است.
شیشه عمر سدها روز به روز خالی‌تر می‌شد، نیروگاه‌های برقابی توانی برای تولید برق نداشتند و به خواب رفتند، حجم آب ورودی به سدها به اندازه‌ای کاهش یافت که وقتی روی زمین قدم می‌زدیم، تنِ خشک و بی آب آن ترک می‌خورد و صدای ناله اش گوش عالم کر می‌کرد.
پاییز ۱۴۰۰ هم از راه رسید، ولی بارش موثری و مفیدی در کوله بارش نداشت، این امر نگرانی را بیش از پیش کرد و هشدار‌ها جدی‌تر شد و هم اکنون وضعیت نامناسب سد‌های کرخه و دز گویای خشکسالی هستند.
اگرچه طی روزهای اخیر بغض آسمان شکست و رحمت بر زمین بارید، اما حال زمین و زمینیان خوب نکرده است.
وخامت حال سد کرخه جدی است
مدیر عامل سد و نیروگاه کرخه در شهرستان اندیمشک تراز فعلی سد را ۱۸۰ متر عنوان کرد و گفت: تراز دریاچه طی مدت مشابه سال گذشته ۱۹۸ متر بود که در مقایسه با میزان مدت مذکور، ۱۸ متر کمتر است.
صفری کیا با بیان اینکه سال گذشته ۲.۵ میلیارد متر مکعب آب در سد وجود داشت، افزود: هم اکنون آب موجود سد یک و ۱۰۰ میلیارد مترمکعب است، این در حالی است که تراز حداقلی برای تامین آب پایین دست ۱۶۲ تعیین شده، البته تاکنون به صورت عملی چنین وضعیتی را تست نکرده ایم، چرا که ممکن است به دلیل ایجاد محدودیت‌های فنی نتوانیم آب را برای پایین دست رهاسازی و آب مورد نیاز را تامین کنیم.
وی حجم مفید و قابل برداشت را ۷۷۰ میلیمتر مکعب عنوان کرد و اظهار داشت: با توجه به وضعیت و چالش‌هایی که هم اکنون داریم، خروجی آب از ورودی آن بیشتر است، بطوریکه متوسط ورودی سد کرخه ۲۵ مترمکعب بر ثانیه است، ولی متوسط خروجی آن در حال حاضر ۹۰ متر مکعب برای پایین دست رودخانه و ۱۵ مترمکعب برای آبیاری دشت عباس است که در مجموع ۱۰۵ متر مکعب بر ثانیه خروجی داریم.
ورود آب به سد سیر نزولی دارد
صفری کیا روند کنونی ورودی آب را نزولی دانست و تصریح کرد: طی مدت مشابه سال ۱۳۹۹، حدود ۱۰۰ مترمکعب بر ثانیه ورودی و ۷۸ متر مکعب بر ثانیه خروجی آب را شاهد بودیم، که روند افزایشی داشت، اگر شرایط بارندگی و ورود آب به سد همین روال را طی کند، با چالش‌های جدی روبرو خواهیم شد.
این مقام مسئول بیان داشت: آنچه باید هم اکنون به آن توجه شود، مدیریت آب موجود در مخازن است، به این معنا که باید مصرف و رهاسازی آب بر اساس ورودی‌ها و حجم مخازن انجام شود.
مدیر عامل سد و نیروگاه کرخه در شهرستان اندیمشک اضافه کرد: تا زمانی تامین آب مورد نیاز پایین دست امکانپذیر است که با مسائل فنی موجه نشویم، در غیراینصورت تامین آب مقدور نخواهد بود.
به گفته صفری کیا؛ در سال ۱۳۹۸ و پس از وقوع سیلاب، تنها یک متر تا عبور آب از دیواره‌های سرریز مخازن مانده بود، ولی هم اکنون و به دلیل وقوع خشکسالی بی سابقه در کشور و استان خوزستان، ۱۸ متر ارتفاع آب کاهش یافته است.
نفش کشیدن سد دز با ۴۰درصد ظرفیت و آورد آب
مدیر عامل سد و نیروگاه دز گفت: در سال آبی قبل و از مهر ماه سال گذشته تا اوایل مهر ماه سال جاری، همه پارامتر‌های مربوط به سد شامل؛ میزان برف، آورد آب، ورودی، خروجی و تولید برق در حالت ۴۰ درصد نرمال بودند، به عبارت دیگر با ۴۰ درصد ظرفیت و ۴۰ درصد آورد توانستیم سخت‌ترین تابستان را طی سال‌های گذشته را پشت سر بگذاریم.
سعید رئوفی نسب افزود: طی تابستانی که پشت سر گذاشتیم و جزو گرم‌ترین تابستان‌ها طی سال‌های متمادی به لحاظ طولانی بودن و درجه حرارت بود، از همه داشته‌ها استفاده کردیم.
سد دز، بازیگری که ۲ نقش اول را همزمان بازی می‌کند
وی با بیان اینکه سد دز ۲ نقش شامل؛ تامین آب و تولید برق را به صورت همزمان برای استان خوزستان و کشور بازی می‌کند، اظهار کرد: باید تصور کرد که چگونه می‌توان با استفاده از تنها ۴۰ درصد ظرفیت وظایف مذکور را به خوبی انجام داد؟ با بحمدالله با لطف و یاری خداوند توانستیم از روزهای بسیار گرم و سخت عبور کنیم.
رئوفی نسب با اشاره به نقش محوری نیروگاه‌های برقابی خوزستان در تامین برق و پایداری شبکه اشاره کرد و بیان داشت: در حال حاضر تقریبا دبی آب در سد در حداقل ارتفاع قرار دارد که بخشی از آن طبیعی است، زیرا آبگیری معمولا در فروردین و اردیبهشت ماه انجام می‌شود، اما طی سال‌های گذشته در ماه‌های آبان و آذر آورد‌های خوبی شاهد بودیم و کمبود آب جبران می‌شد.
این مقام مسئول وضعیت آورد آب در آبان ماه را نامطلوب توصیف و تصریح کرد: در آذرماه علیرغم بارندگی‌ها در بالادست و به ویژه استان لرستان، به دلیل خشک بودن زمین، آورد مناسبی نداشتیم، ولی ورودی آب از ۳۰ مترمکعب بر ثانیه تا ۱۲۰ مترمکعب بر ثانیه رسید، البته در حال حاضر ورودی و خروجی آب تقریبا یکسان است، بطوریکه خروجی را بر ۵۰ مترمکعب بر ثانیه که تقریبا با ورودی آب تناسب دارد، تنظیم کردیم.
۴۵درصد سد دز، چشم انتظار آب
وی با بیان اینکه حدود ۵ ماه و تا اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ شانس بارش باران داریم، اظهار داشت: امیدواریم با توجه به افزایش دما و نقش‌های پیش یابی، با بارندگی‌های پیش رو در بالادست سد، کمبود آب جبران شود و از وضعیت کنونی خارج شویم.
رئوفی نسب ارتفاع کنونی آب در سد دز را ۳۰۷ مترمربع عنوان و اضافه کرد: حدود ۲ میلیارد مترمکعب معادل ۴۵ درصد ظرفیت سد خالی است و در صورت بارش‌های خوب و پر شدن سد، برای تابستان سال آینده آماده خواهیم شد.
عبور از سیلاب بی سابقه و ورود به خشکسالی بی سابقه
وی با بیان اینکه از سیلاب بی سابقه در سال ۱۳۹۸ به خشکسالی بی سابقه در سال ۱۴۰۰ وارد شدیم، گفت: همین امر باعث شد توقع برای مردم و سوالی در ذهن آن‌ها ایجاد شود که آب‌های فراوان و سیلاب‌ها کجا رفتند؟ که باید در پاسخ به این سوال بگوییم که ظرفیت سد دز محدود بوده و نمی‌توان آب موجود را برای چندین سال ذخیره کرد.
سعید رئوفی نسب با تاکید بر اینکه هر مقدار آب که در سال آبی ذخیره شود، باید همان سال نیز مورد مصرف قرار گیرد، افزود: در سال آبی ۹۹-۹۸، شاهد ۱۶ میلیارد مترمکعب آورد آب و ۲ برابر حداکثر پیش بینی شده بودیم که رقم قابل توجهی است، این در حالی است که در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ این میزان وروی آب به ۳.۵ میلیارد مترمکعب و تقریبا یک‌چهارم مقدار سال آبی گذشته کاهش یافت.
خشکسالی و کمبود آب مختص خوزستان نیست
این مقام مسئول بیان کرد: شرایط که هم اکنون خوزستان با آن دست به گریبان است، مختص استان نیست، بلکه سراسر کشور و قاره آسیا و حتی دنیا با آن مواجه هستند، زیرا تغییرات اقلیمی به وجود آمده است و باید خود را برای هر نوع سناریویی آماده کنیم.
رئوفی نسب اظهار داشت: همچنان مثل همیشه از مردم خوزستان خواهشمندیم در مصرف آب در بخش‌های مختلف شامل؛ شرب، صنعتی، کشاورزی صرفه جویی کنند، ضمن اینکه باید به سمت سیستم آبیاری قطره‌ای و مدرن حرکت کنیم، چون وقوع مجدد چنین اتفاقاتی در آینده دور از انتظار نیست، اگرچه همچنان به بارش رحمت الهی و پرشدن حجم خالی سدها امیدوار هستیم.
مدیرعامل سد و نیروگاه دز کاهش ارتفاع سد در مقایسه با سال گذشته را حداقل ۱۵ متر عنوان و تصریح کرد: در آذر ماه باید ارتفاع آب ۳۲۵ باشد، ولی در حال حاضر ۳۰۷ است که کمبود حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در این سد را نسبت به حجم نرمال نشان می‌دهد.
تامین بخشی از نیاز آبی کشت‌های پاییزه
معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به وقوع خشکسالی و کمبود آب در حوضه‌های آبریز استان گفت: این اتفاق تا حدودی در تامین آب مورد نیاز کشت‌های پاییزه موثر بوده است.
علی شهبازی افزود: با توجه به شرایطی که مخازن سد‌های استان دارند، بارش‌ها با ابعاد و میزانی که رخ داده، به معنای افزایش حجم ذخایر سدها نیست، اما توان تامین بخشی از نیاز‌های کشت‌های پاییزه را دارند که خوشبختانه عمده بارش‌ها در حوزه مارون-جراحی به ویژه در بخش‌های پایین دست داشته، بطوریکه حوزه‌های میانی پایین دست مارون فعال شده اند.
وی با بیان اینکه بخش زیادی از نیاز آبی به ویژه مناطق پایین دست از جمله؛ شادگان، بندر ماهشهر و ... هر چند به میزان محدود، تامین خواهد کرد، اظهار داشت: در حوضه رودخانه کارون شاهد فعال شدن دشت بزرگ هستیم و دو پیک جریان آب در این منطقه اتفاق افتاد که در تنظیم جریان سد‌های پایین دست شاخه کارون موثر خواهند بود.
شهبازی مدیریت کمی و کیفی در حوضه رودخانه کارون در شرایط فعلی را به دلیل آب‌های شور که حوضه‌های میانی وارد می‌شوند، امری مهم تلقی و بیان کرد: خوشبختانه تدابیر و تهمیدات در این زمینه اندیشیده شده و شرایط تحت نظر است.
افزایش دبی پایه آب در سد‌های خوزستان
این مقام مسئول درخصوص حوضه آبریز دز و پایین دست آن گفت: شاهد بارش‌های خوبی در مناطق پایین دست و شهرستان‌های دزفول، شوش و اندیمشک هستیم، ضمن اینکه در بالادست نیز بارش‌های نسبتا مطلوبی رخ داده است، بطوریکه اولین روان آب ورودی به سد دز را شاهد بودیم.
شهبازی تاکید کرد: علیرغم بارش باران، در حالتی از حجم آب قرار دارند که از میزان حداقل بهره برداری هم کمتر است و به دلیل خشک بودن حوضه‌های بالادست، همچنان بارش‌ها در این مناطق روان آب قابل توجه، رضایت بخش و سیلابی را ایجاد نکرده اند، ولی شاهد افزایش دبی پایه هستیم.
آب‌های سطحی تامین کننده آب مورد نیاز در خوزستان
وی بیان داشت: در استان خوزستان تامین عمده مصارف آب از طریق آب‌های سطحی صورت می‌گیرد، به این معنا که زمانیکه خشکسالی هواشناسی اتفاق می‌افتد و بارش‌ها کاهش پیدا می‌کند، به همین ترتیب شاهد کاهش جریان آب‌های سطحی هستیم، از سویی دیگر طی سال گذشته در حوزه‌های بالادست که تامین کننده آب سدها بودند، حدود ۴۰ درصد در مجموع حوزه‌های آبریز دچار کمبود شدیم، همچنین در بخش‌های بالادستی که جریان مولد تولید می‌کنند، بیش از ۵۰ درصد با کاهش بارش باران مواجه بودیم و همین امر سبب کاهش ورودی آب به سدها شد.
کاهش بارش‌ها و خشکسالی هیدرولوژی، سرچشمه خشکسالی شدید
شهبازی به کاهش ورودی ۴۵ تا ۵۵ درصدی آب به سدها در حوزه‌های مختلف در سال آبی گذشته اشاره و تصریح کرد: در سال آبی جاری هم تاکنون بارش موثری را که باعث بازیابی توان سدها شود، اتفاق نیفتاده است، به عبارت دیگر از طرفی با خشکسالی هیدرولوژی سال گذشته مواجه هستیم و از سویی دیگر هم ذخایر سدها در حداقل‌ها قرار دارند و ترکیب عوامل مذکور نشان دهنده مواجهه با خشکسالی بسیار شدید است و باید تدابیر مناسبی برای آن اندیشیده شود.
چگونه غول خشکسالی را شکست دهیم؟
وی با اشاره به تدوین و بکارگیری ۳ راهبرد مناسب برای مقابله با خشکسالی کنونی و کاهش مشکلات در حوزه‌های مختلف از مرداد ماه سال جاری اظهار داشت: اعمال محدودیت آبی برای کشت‌های پاییزه شامل؛ که نیاز آبی آن‌ها با کشت‌های تابستانه همزمان است بخش اول راهبرد‌های مذکور به شمار می‌رود که چغندر قند و کلزا نیز شامل این محدودیت می‌شود.
علی شهبازی نوبت بندی آب در حوزه‌های آبریز را از دیگر راهبرد‌های اجرایی عنوان کرد و ادامه داد: به دلیل کاهش خروجی سدها و ذخایر محدودی که در اختیار داریم، مثل گذشته نمی‌شد تمام مسیر‌های رودخانه‌ای را پُرآب نگه داشت، پس لازم بود رهاسازی آب به صورت نوبتی از لحاظ زمان بندی و مکانی به اجرا درآمد تا بتوانیم آب جاری را در انتهای مسیر‌های پایین دست داشته باشیم.
معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان تاخیر در کشت‌های پاییزه تا آغاز بارش‌های موثر را دیگر راهبرد اجرایی برشمرد و گفت: خوشبختانه هر ۳ راهبرد مردم و کشاورزان همکاری بسیار خوبی داشتند و امیدواریم با لطف خداوند و ادامه بارش‌ها و ورود سامانه‌های بارشی موثر و پربار، فشار‌ها بر سیستم منابع آب کاهش یابد.
کاهش نگرانی‌ها با بارندگی‌های اخیر
این مقام مسئول با بیان اینکه بارندگی اخیر ۷۲۸ میلیون مترمکعب آورد آب به دنبال داشتند که ۶۵۵ میلیون مترمکعب آن در سد‌های خوزستان ذخیره و به حجم آب این سدها افزوده شد، اظهار داشت: بخشی از نگرانی‌ها ناشی از وضعیت سدها را حداقل به صورت کوتاه مدت برطرف کرد.
شهبازی با بیان اینکه با وجود بارندگی‌های خوب، وضعیت ذخیره آب قابل استفاده سد‌های خوزستان با شرایط نرمال فاصله زیادی دارد افزود: حجم مفید مجموعه سد‌های کارون با این بارندگی به ۶۰۱ میلیون متر مکعب رسید، این در حالی است که این مقدار آب ذخیره شده ۷۴ درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته است.
وی درخصوص وضعیت سد دز بیان کرد: حجم ذخیره آب قابل استفاده در این سد نیز اختلاف قابل توجهی با میانگین درازمدت و میزان حجم آب ذخیره شده دارد.
به گفته شهبازی؛ هم اکنون تنها ۸ درصد از حجم مفید سد‌های خوزستان پر شده که ۲ درصد این آمار، با بارندگی‌های اخیر بوده است و نیاز آبی بخش پایین دست این سدها حداقل برای کشت اول پاییزه تامین شد، ولی با توجه به فاصله زیاد وضعیت کنونی مخازن تا شرایط نرمال، مدیریت منابع آب و مصارف امری حیاتی است.
وی با بیان اینکه سد دز تا پیش از بارندگی اخیر در وضعیت بسیار نامناسب و زیر حداقل تراز پایداری قرار داشت، گفت: بارندگی‌های اخیر ۲۰۴ میلیون مترمکعب به حجم این سد اضافه کرد و حجم مفید و قابل برداشت این سد به ۱۴۱ میلیون مترمکعب رسید.
شهبازی حجم مفید و قابل برداشت کل سد‌های خوزستان تا تاریخ ۳۰ آذر را یکهزار و ۳۷ میلیون مترمکعب عنوان کرد که این آمار ۷۷ درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته است.
خالی شدن حجم عظیمی از سد‌های خوزستان و سایر سد‌های کشور موضوعی جدی است که فقط با بارش‌های باران و برف در بالادستها، اجرای راهکاره‌های مفید و البته صرفه جویی در مصرف آب در حوزه‌های مختلف می‌توان به تداوم تپش قلب این کره خاکی کمک کرد.
*نویسنده و محقق: ملیحه گریزی نسب
نظر شما