مسقطی لاری، سوغاتی ۱۰۰ ساله

به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، این دسر و سوغات خوشمزه لاری آنقدر با فرهنگ و آیین و گذشته این سرزمین و مردم دیارلارستان بزرگ خو گرفته و کامشان را شیرین کرده که امروزه دیگر نه (لار بدون حلوا مسقطی و نه حلوای مسقطی بدون لار) هر کدام بی معناست.

 

 

برای پی بردن به پیدایش وفرآیند تولید وپخت حلوا مسقطی وشکوه وآوازه امروزی اش کافی است سری به برخی کارگاه‌های حلوا پزی سنتی در سطح شهر قدیم والبته چند کارگاه صنعتی واقع در شهرک صنعتی امروزی لار بزنیم، آنجا به اطلاعات مورد نظر دست پیدا می‌کنید، مهمتر آنکه با خانواده حاج محمد قناد، آن پیشه ور و حامل این هنر ارزشمند از مسقط پایتخت کشور عمان به لار نیز بیشتر آشنا می‌شویم. 

 

 

البته سخن گفتن از این دسر شکرشکن و مقوی و تاریخ حلوا مسقطی، بدون حاج محمد قناد نیز بی معناست و نام این سوغات، به قدری با زندگی این خانواده گره خورده که همچنان با گذشت بیش از یک قرن از ورود این هنر از کشورعمان به ایران و لارستان، نام و آوازه اش بیش از گذشته بر پیکر و ویترین صد‌ها مغازه شهر می‌درخشد.

شعله‌هایی که حاج محمد ازسال ۱۳۰۱ در شهر قدیم لار و ضلع شمالی بازار تاریخی قیصریه با راه اندازی کارگاه سنتی حلوا پزی برافروخت، با ایثار و امانت داری و احساس مسئولیت فرزندان و خانواده اش، همچنان روشن است.

 

او پیچ وخم کار و فوت و فنش را خوب آموخته و سالیان متمادی است در کارگاه قدیمی حلوا پزی و یادگار ارزشمند پدربزرگش مشغول فعالیت است.

احساس وظیفه‌ای سنگین می‌کند، حاج توکل قناد نوه حاج محمد که هم اینک گرد پیری نیز بر چهره اش نمایان است و تحمل رنج و سختی‌ها و سال‌ها درکنار کوره‌های آتشین و دیگ‌های جوشان کارگاه را تجربه کرده می‌گوید: این راه و انتقال هنر پخت و تهیه حلوا مسقطی باید نسل به نسل و سینه به سینه از این خانواده ادامه یابد.

حاج توکل معتقد است: اگرچه حلوا مسقطی امروزه در بسیاری از مناطق و شهر‌های دیگر نیز تهیه و تولید می‌شود، اما هیچ کدامشان مزه و طعم و کیفیت حلوا مسقطی لاری را ندارند.

او می‌گوید: هر هنری باشد، فوت و فن خاص خود را می‌طلبد و امروز نمی‌توان ادعا کرد که با مخلوط کردن چند مواد و برهم زدن آن در آب و روغن بگوییم، حلوا آن هم از نوع مسقطی تولید کرده ایم و ادعای فتح بازار‌ها را نیز داشت.

او معتقد است: این آموختن‌ها نیز به سادگی به دست نمی‌آید، سوی چشم می‌برد و درد مچ و دست و شانه باید تحمل کرد، ساعت‌ها کنار دیگ‌های جوشان و شعله‌های سخت کوره‌ها باید ماند، ملاقه چرخاند و قطره‌های داغ روغن را به چشم و روی خویش باید دید و رنج‌ها و دشواری توان فرسا را باید تاب آورد و آنگاه شاید بتوان مدعی بود که هنری آفریده و آموخته شده آن هم هنری که با ذائقه مردم باید هم ساز باشد.

این قناد و صاحب یکی از قدیمی‌ترین کارگاه‌های تولید حلوا مسقطی لار و از قنادان نخست مسقطی ساز می‌گوید: هنر تولید حلوا مسقطی لار همانگونه که از نامش پیداست از حدود ۱۰۰ سال پیش توسط حاج محمد قناد از مسقط عمان به ایران انتقال داده شد و از آن زمان تاکنون نسل در نسل، این ارمغان گرانبها که به نوعی شناسنامه و هویت لارستان نیز محسوب می‌شود به نسل امروز رسیده است.

او مهمترین عامل در تفاوت حلوا مسقطی عمان و لاری را نحوه پخت، دقت و مهارت آشپز، حتی نوع ظروف به کار رفته و البته کیفیت مواد ترکیبی آن می‌داند.

 

 

حاج توکل نوه پیر حاج محمد قناد با بیان اینکه آماده آموزش و انتقال فوت و فن تولید حلوای مسقطی خوشمزه لاری به نسل امروز است، می‌گوید: در سال‌های اخیر به تعداد مسقطی سازی‌های لار اضافه شده و همین امر خود به رقابت سالم بین آن‌ها کمک می‌کند و کیفیت مسقطی لاری نیز بیش از پیش بهبود می‌یابد.

 

کارگاه سنتی حاج محمد البته هم کارگاه است و هم محلی برای عرضه محصول؛ مردم و شهروندان لارستان به خصوص روستاییان و عشایری که به شهر می‌آیند از همان دیرباز تاکنون برای تهیه حلوا و سوغات لاری سراغ کارگاه حاج محمد و اینک حاج توکل را می‌گیرند.

از آن زمان تاکنون استادکارانی در لارستان سرگرم این کار شدند که این هنر را رنگ ورویی نو دادند و به شیوه‌ای ماهرانه به دست استادان دیگری سپردند و اینک نام پرآوازه اش همچون نگینی درخشان در کنار همه آثار و تاریخ و هویت لارستان خودنمایی می‌کند.

 

 

در گوشه و کنار شهر استادان و مردان سالخورده در کنار جوانان علاقه‌مند به این سوغات خوش لاری را می‌توان دید که پیش‌بند بسته‌اند و در کارگاه‌های کوچک و بزرگ شهر بردبارانه و به شیوه‌ای ماهرانه و نوآورانه به پخت و تهیه این دسر مقوی در انواع و حالت‌ها و با برند‌های مختلف مشغول هستند.

امروزه باید اذعان کرد که فوت و فن‌هایی که استادان و قنادان لاری در تهیه این حلوای مقوی که تا حد قابل ملاحظه‌ای با حلوای آن زمان مسقط عمان تفاوت فاحش دارد به کاربسته‌اند و آن هنر اقتباس شده از مسقط عمان هم اینک به پیشه‌ای گرانبها و سوغات شهر و دیار این منطقه تبدیل شده است.

 

مدیر و صاحب کارگاه تولیدی فدک معتقد است: حلوا مسقطی اگرچه هنر بومی لارستان نیست بیش از یک قرن است که از عمان به این منطقه آمده و مردان لاری خود با نوآوری‌ها و خلاقیت‌های هنرورزانه این دسر را با بهترین کیفیت و پخت متفاوت به مشتریان عرضه می‌کنند و سوغات نخست شهر لار و دیگر مناطق جنوبی فارس شده اند.

عادلی می‌گوید: برخی مشکلات از جمله گرانی مواد اولیه اعم از پسته، زعفران و حتی این روز‌ها روغن تا حدودی مشکلاتی را فرا روی تولید کنندگان و کاهش میزان فروش این محصول به وجود آورده ست.

 

حلوا مسقطی لار و فرآیند تهیه، پخت و تولید آن نیز تیرماه ۱۳۹۸در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۲۰۰۳ ثبت شده است.

مسئول کارگاه حلوای مسقطی لاری با برند فدک گفت: با به کارگیری چند جوان خوش سلیقه، نقشی پر رنگ‌تر و فعال‌تر برای شناساندن حلوا مسقطی لاربه دیگر استان‌ها داشته ایم و می‌کوشیم در بازار‌های چند شهر بزرگ از جمله تهران و مشهد و تبریز محصولات را عرضه کنیم. 

 

 

 یکی از ضعف‌ها و چالش‌های مهم فراروی کارگاه‌ها و تولیدکنندگان حلوا مسقطی لاری از گذشته تاکنون نبود اطلاع رسانی مناسب و تبلیغات درست و پویا برای شناساندن هرچه بهتر و بیشتر این سوغات ارزشمند لاری است.

نبود تمهیدات لازم برای بسته بندی‌های مناسب و برندسازی در تولید و عرضه این کالا و محصول با کیفیت نیز از دیگر مشکلات در ناشناخته ماندن این سوغات خوشمزه لاری است.

باید با اطلاع رسانی گسترده در کنار کیفیت مناسب و ایجاد زیرساخت‌ها به ویژه در زمینه ساخت و کارگاه‌های تکمیلی و صنعتی بیشتر به دنبال رونق بیش از پیش و کمک به بهبود و ماندگاری این شیرینی و البته اثر ارزشمند تاریخی شهر لار بود.

 

همچنین برخی کوتاهی‌ها و سهل انگاری‌ها طی دهه‌های گذشته که تا حدودی از اقتصاد بسته منطقه نیز حکایت داشت باعث شد که این دسر و سوغات مختص لار حتی به نام دیگر شهر‌ها نیز مصادره شود.

 برای ثبت این محصول تولیدی باید از سال‌ها قبل این اقدام‌ها صورت می‌گرفت و از مصادره نام حلوا مسقطی لاری به نام سایر شهر‌ها جلوگیری می‌شد. البته از سال‌ها قبل نیز موضوع ثبت به صورت ثبت جغرافیایی مدنظر قرار گرفت و انجام شد، اما به علت عدم تبلیغات، مردم به شایستگی این حلوا را نمی‌شناسند تا بتوان به شکل رسمی آن را همچون گز اصفهان، سوهان قم و یا نان برنجی کرمانشاه شناساند و این هم به دلیل نبود تبلیغات مناسب بوده است.

 سرانجام با پیگیری‌های متعدد حلوا مسقطی لار و فرآیند تهیه، پخت و تولید آن تیر ۱۳۹۸در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۲۰۰۳ ثبت شد.

در شهر لار ۱۶ کارگاه مسقطی پزی وجود دارد که بیش از ۱۰۰ کارگر در آن مشغول به کار هستند و روزانه حدود سه تن مسقطی تولید می‌کنند.

 

 

حاج رسول مقدسی از قدیمی‌های تولید کننده حلوا مسقطی در لارستان نیز به خبرنگار ایرنا می‌گوید: هم اینک ۱۵ کارگاه اعم از سنتی و صنعتی در سطح شهر لار فعالیت می‌کنند که در این کارگاه‌ها نیز بیش از ۱۰۰ نفر مشغول هستند و تولید روزانه این کارگاه‌ها نیز حدود سه تن است.

مقدسی همانند مدیر صنعت، معدن و تجارت لارستان معتقد به برخی کم کاری‌ها و غفلت‌ها برای تبلیغ و اطلاع رسانی در مورد حلوا مسقطی لاری است.

وی می‌گوید: بیشتر مردم و مصرف کننده‌ها نیز هنوز با انواع حلوا‌های مسقطی آشنا نیستند و همین امر تا حدودی به رونق و اعتبار چندین ساله و تلاش‌های پیشینیان، این سوغات در لارستان خدشه وارد کرده است.

مقدسی می‌گوید به عنوان نمونه حلوا بحرینی اگرچه ساختاری شبیه به حلوا مسقطی دارد، اما این نوع حلوا با مسقطی لاری تفاوت فاحش دارد و در حقیقت، دارای بافت نرم‌تر و البته شیرینی کمتری است.

مقدسی همچنین به برخی از انواع و مدل‌های دیگر از جمله حلوا مسقطی مغزدار، نارگیلی، گل سرخ، سبز رنگ، بحرینی لقمه ای، دو مغز، حلوای مسقطی برشی و مسقطی عادلی نیز اشاره می‌کند.

وی می‌گوید که گرانی برخی مواد اولیه که محتوای اصلی حلوای مسطقی لار را نیز شکل می‌دهد از جمله مغز بادام، پسته و حتی روغن و بیم گران شدن آن نیز از دیگر چالش‌های فراروی آینده این محصول و سوغات لاری است.

مدیر امور صنفی شهرستان لارستان که خود از پیشینیان تولید حلوای مسقطی لار است، اذعان می‌کند که هنوز و آنگونه که شایسته است نتوانستیم جایگاه ویژه‌ای حتی در سطح بازار‌های داخلی باز کنیم.

مقدسی بیان می‌کند: درست است که این حلوا هم اینک به اسم لار نیز در فهرست آثار ملی هم ثبت شده، اما برخی کوتاهی‌ها و سهل انگاری‌ها از سالیان متمادی در عدم معرفی درست این سوغات سنتی مشهود است.

مقدسی گفت: البته باید سیاست‌های حمایتی و مشوق‌های لازم برای تقویت سرمایه گذاری و واحد‌های صنفی نیز بیشتر باشد و دولت نیز برخی مشوق‌ها و تخفیف‌ها و تسهیلات ویژه را برای رونق بیش از پیش بخش تولید به کار گیرد.

وی موضوع کرونا و از دست رفتن برای فرصت‌ها از جمله برگزار نشدن جشنواره حلوا مسقطی لار در ایام تعطیلات نوروز را نیز از دیگر مشکلات و چالش برای کم رونق شدن این سوغات در دومین سال بروز کرونا عنوان کرد.

او می‌گوید: از آن جایی که در تولید این محصول از مواد اولیه سالم و طبیعی استفاده شده است، مصرف آن خواص فراوانی را به دنبال دارد.

مقدسی معتقد است که با توجه به اینکه در تولید این محصول از زعفران استفاده شده مصرف آن باعث بهبود گردش خون در بدن می‌شود در نتیجه به افزایش سوخت و ساز بدن و درمان اختلالات کلیه، مثانه و کبد کمک می‌کند. همچنین گلاب موجود در این محصول به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.

 

برای تهیه و تولید حلوا مسقطی بستگی به نوع آن دارد که مهمترین و رایج‌ترین آن حلوا مسقطی لاری زعفرانی یا به قول خود لاری‌ها "حلوا مقراضی" یکی از قدیمی‌ترین حلوا‌های طبخ شده در منطقه است که به مناسب‌های مختلف مذهبی، جشن و سرور و سوگواری پخته می‌شود.

آنگونه که استادان این هنر می‌گویند: این حلوا از شکر، نشاسته، روغن، گلاب، زعفران، خلال پسته و بادام تهیه می‌شود که نشاسته و شکر و آب و گلاب را با هم مخلوط می‌کنند و و روی حرارت ملایم قرار می‌دهند و مرتب باید بهم بزنند ته نگیرد.

مسقطی را به طور معمول از نشاسته، گلاب، شکر، هل، انواع مغز (گردو، بادام و فندق) زعفران و ترکیبات دیگر تهیه می‌کنند که مزه خوشایند و خاطره انگیزی به همراه دارد و دسر خوبی برای مهمانی‌ها و اعیاد خواهد بود.

برخی از مسقطی‌ها حاوی زعفران، برخی‌ها نیز حاوی ژله، گردو، میوه و ترکیبات دیگر هستند که همین مساله البته باعث تغییر مزه و رنگ آن نیز می‌شود.

حلوای مسقطی لاری شامل ویتامین A، B، C و E است. حاوی مقداری کربوهیدرات، سدیم، پتاسیم، فسفر، زینک، منیزیم، آهن، کلسیم، پروتئین، منگنز، اسید‌های چرب مفید همچون امگا۳، سلنیوم، گلوکز است.

به بیان دیگر تمام این ترکیبات برای بدن ضروری و مفید هستند.

 

 

در صورتی که افراد دچار ضعف جسمی هستند، می‌توانند به جای مصرف دسر یا شکلات، از شیرینی مسقطی بهره‌مند شوند. مسقطی به دلیل قند، آهن، منیزیم و منگنز، باعث افزایش انرژی و رفع ضعف و خستگی در بدن می‌شود.

از این جهت توصیه می‌شود که خانم‌های باردار، خانم‌های شیرده، افراد ورزشکار و افرادی که دچار ضعف بدنی هستند، از شیرینی مسقطی بهره‌مند شوند. البته ناگفته نماند که مصرف هر غذا یا دسری باید به اندازه باشد و در صورتی که تعادل رعایت نشود، ممکن است عوارضی نیز به همراه داشته باشد.

پزشکان و کارشناسان تغذیه برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر مصرف چه ویتامین و مواد معدنی را توصیه می‌کنند؟ جالب است بدانید که ویتامین ب، ویتامین سی، کلسیم، منیزیم و زینک از ترکیبات مهمی هستند که برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر توصیه می‌شود.

مسقطی حاوی مقادیری از ویتامین‌هایی همچون ب، سی، کلسیم، منیزیم و زینک است. در واقع بسیاری از کارشناسان تغذیه بر این باورند که حلوای مسقطی به دلیل ترکیبات مفیدی که به همراه دارد، خوراکی مناسبی برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر خواهد بود.

برای سلامت و تقویت استخوان‌ها و استحکام به کلسیم، منیزیم، فسفر و سلنیوم نیاز دارد. شیرینی مسقطی حاوی تمام این ترکیبات مفید است. در نتیجه بسیاری از کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند به جای مصرف شیرینی و شکلات‌های مضر، از حلوای مسقطی استفاده کنید تا نه‌تن‌ها دسر دل‌چسبی میل کنید، بلکه از خواص آن برای استخوان و بدنتان نیز بهره‌مند شوید.

بسیاری از پزشکان و دانشمندان بر این باورند که افراد افسرده و مضطرب با کمبود ویتامین، چربی مفید همچون امگا۳ و آهن مواجه می‌شوند.

ترکیبات حلوای مسقطی حاوی ویتامین آ، ب، سی و‌ای است. همچنین مسقطی شامل پتاسیم، آهن و امگا۳ است. در واقع تمام این ترکیبات به درمان افسردگی و کاهش استرس و اضطراب کمک بزرگی می‌کنند.

بسیاری از افرادی که دچار کم‌خونی هستند، باید غذا‌هایی که حاوی آهن و ویتامین است را مصرف کنند، در غیر این صورت ممکن است دچار خستگی، ضعف و خواب‌آلودگی مکرر شوند. از این جهت در کنار درمان‌هایی که پزشک تجویز می‌کند، خوردن حلوای مسقطی نیز مفید خواهد بود.

ترکیبات مسقطی حاوی ویتامین ب۱۲، آهن و اسیدفولیک است. به همین دلیل به افرادی که دچار کم‌خونی هستند، خانم‌های باردار، خانم‌های شیرده و کودکان توصیه می‌شود که به جای مصرف شیرینی و شکلات‌های مضر، دسر‌های پر از خاصیت همچون مسقطی را میل کنند تا به درمان کم‌خونی‌شان نیز کمک کنند.

پوست شفاف و سالم و مو‌های درخشان و زیبا، نیاز به مراقبت و غذای سالم و مناسب دارند. غذای سالم پوست و مو، ویتامین ای، ویتامین ب، زینک، آهن، اسید‌های چرب، امگا۳، پروتئین و ویتامین سی است. تمام این ترکیبات و ویتامین‌ها به داشتن مو‌های زیبا و پوست سالم کمک می‌کند.

کنار درمان و مصرف غذای سالم، مسقطی یک دسر مناسب و پر از خاصیت است که به سلامت پوست و مو کمک بسزایی می‌کند. تمام ویتامین و ترکیبات مهمی که پیش از این ذکر کردیم، در حلوای مسقطی یافت می‌شود. از این جهت توصیه می‌کنیم از انتخاب این دسر برای میان وعده تردید نکنید.

نباید فراموش کرد که در خوردن و مصرف هرگونه غذا، ماده غذایی و شیرینی، افراط نکنید. در واقع افراط و تفریط در مصرف هر گونه غذا و ماده غذایی برای سلامتی مناسب نیست و بدن برای ادامه حیات و افزایش و بهبود سلامتی به انواع ویتامین، ترکیبات مغذی و مواد معدنی نیاز دارد.

برخی کارشناسان از جمله محبوبه وحیدیان کارشناس ارشد ادبیات فارسی سخنانی در تایید آنکه حلوای مسقطی توسط حاج محمد قناد از مسقط عمان اقتباس شده و به لار آمده نیز اذعان کرده‌اند. 

برخی‌ها هم البته معتقدند که حلوا مسقطی نیز پیشنیه و دیرینه‌ای ایرانی دارد و موطن اصلی حلوا مسقطی لاری، ایران است و با توجه به ارتباطات تجاری و بازرگانی به صورت نیمه جامد از ایران به مسقط پایتخت عمان می‌رفته و در آنجا با تغییر و تحولی تبدیل به مسقطی می‌شده است و پس از حدود یک قرن دوباره با تغییر و تحول به ایران برمی‌گردد و این تبادل توسط تجار ایرانی انجام می‌گرفته است.

 

شهرستان لارستان به مرکزیت شهر لار در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز واقع است.