تازیانه نوسازی بر پیکر خانه های تاریخی مشهد

به گزارش خبرگزاری صدا وسیما، مرکز خراسان رضوی، درب سبز قدیمی ، سقف چوبی سوخته، پنجره های شکسته و محوطه ای که تبدیل به زباله دان شده، از بی مهری ها سخن می‌گوید.

خانه تاریخی اکبر زاده را می گویم، خانه ای که ثبت ملی شده و متعلق به دوران قاجار است ولی خطر تخریب، این خانه ی زیبا را تهدید می کند.

در پیچ و خم کوچه پس کوچه های قدیمی مشهد در آن سوی بازار عباسقلی خان، به خانه ای دیگر می رسم که نوشته ی سر در آن، نشانه ثبت این خانه در فهرست آثار ملی است.

برای ورود به خانه فروغی دو راه وجود دارد، یکی در اصلی خانه و دیگری حیاطی که دیواری نداشت!

نگهبانی که در این خانه زندگی می کند، فضای خانه را نشانم می دهد و می گوید: مالک خانه فروغی، شهرداری است.  

• بی مهری به آثار تاریخی

معماری زیبایش چشمم را به دنبال خود می کشد، حیاطی با حوض آبی، که دو طرف آن خانه های زمستان نشین و تابستان نشین جای گرفته است.

از ناودان فیروزه ای ، پنجره های آبی رنگ چوبی، اندرونی و بیرونی گچ کاری شده تا سقف سبز رنگش، همه مرا به صد سال پیش می برد...

اما حالا چیزی که می بینم فقط از بی مهریها و بی توجهی ها سخن می گوید؛ خانه ای که 16 سال پیش در فهرست آثارملی ثبت شده است حالا در آستانه تخریب کامل قرار دارد.

در همان حوالی عباسقلی خان و کوچه های عسگریه، خانه های زیادی هستند که زیر پُتک تاریخ ندوستان و تخریب کنندگان هویت تاریخی و فرهنگی شهر، نابود شده اند و از همان مکان ، برج هایی سر در آورده اند که واحدهای خالی آن، گواهی است بر اشتباهی بزرگ است.

خانه هایی هستند که در و دیوارشان، خشت به خشتشان، حفاظت و رسیدگی را التماس می کنند.

پس از چند بار پیگیری موفق شدم وارد خانه ای شوم که گفته می شود به زمان زندیه بر می گردد، اما آنچه در لحظه نخست به چشم می خورد، پله ها و دیوارهای سیمانی این خانه است.

به حیاط که پا می گذارم، چشمانم روی مرغ و خروس و گربه ای می ماند که در حیاط این خانه رها  هستند؛ انباشته شدن صدها سبد خالی میوه، در دو سوی حیاط نیز بر حیرتم می افزاید.

مستاجر این خانه که به خانه تهرانی معروف است، می گوید: اسکلت و در و دیوار قدیمی خانه سالها پیش زیر سیمان دفن شده است.

او ادامه می دهد: این خانه قدیمی درگیر و دار انحصار ورثه است و ده ها نفر مالک آن هستند!

اوضاع این خانه که بخشی از تاریخ را به دوش می کشد، به معنای واقعی کلمه، فاجعه است و تعجب من بیشتر از این است که خانه ای با این قدمت چطور از چشم کارشناسان و مسئولان میراث فرهنگی دور مانده و حتی در فهرست آثار ملی ثبت نشده است.

• برج جایگزین تاریخ کهن

با یکی از پژوهشگران بافت تاریخی مشهد به محله نوغان می رویم، محله ای که از تازیانه نوسازی و بهسازی ها در امان نمانده است.

مسعود نبی دوست از بی مهری شهرداری، مالکان خصوصی، میراث فرهنگی و همه کسانی می گویدکه باید حافظ هویت و تاریخ شهر می شدند اما با سنگدلی تمام برج ها را به تاریخ دوست‌داشتنی مان ترجیح داده اند.

او می افزاید: زمانِ ساخت خانه های تاریخی مشهد، مربوط به دوران قاجار و پهلوی است و به صورت خیلی محدود خانه های قدیمی تری از زمان زندیه و افشاریه هم وجود دارد.

این پژوهشگر بافت تاریخی مشهد می گوید: دست کم پنج خانه تاریخی در سه چهار سال اخیر در شهر مشهد تخریب شده اند.

به عقیده نبی دوست، پیش از آغاز طرح پیرامون حرم مطهر رضوی، حدود هزار بنای قدیمی درمشهد وجود داشت که تعداد زیادی از آنها در سال‌های اخیر تخریب شدند.

• تخریب ۳۲ اثر پس از ثبت !!!

این پژوهشگر از تخریب 32 بنای تاریخی مشهد پس ازثبت درفهرست آثار ملی می گوید و می افزاید:آمار میراث فرهنگی درباره آثار ثبت شده به تنهایی حفاظت کننده این آثار نیست، مگر اینکه تشکل های اجتماعی با مالکان ارتباط بگیرند و جلوی تخریب ها گرفته شود اما در این زمینه هم میراث فرهنگی با ما همراهی نکرده است.

نبی دوست ادامه می دهد: کمتر از انگشتان دست بنای تاریخی داریم که کاملا مرمت شده باشد و در اختیار عموم قرار گرفته شده باشد، چرا که گردشگری تاریخی در مشهد به رسمیت شناخته نشده است.

•  ناجیان آثار تاریخی

در یک و بام و دو هوای متولیان تخریب و ترمیم، کسانی هم هستند که دغدغه مرمت خانه های تاریخی را دارند.

به سمت خانه تاریخی پریشانی می روم، خانه ای که شش ماه پیش، یک سرمایه گذار آن را برای مرمت و جذب گردشگر خریده است، میثم هاونگی مالک جدید این خانه است که ما را به داخل خانه مهمان می کند.

او می گوید: این خانه و چند خانه تاریخی دیگر را خریده ام تا مرمت کنم و هویت تاریخی و معماری زیبای آن را به گردشگران و تاریخ دوستان نشان دهم.

از او می پرسم این خانه ها با چه کاربری هایی استفاده می شود؟ می گوید: از این خانه های تاریخی و ارزشمند می توان به عنوان هتل تاریخی ، درمانگاه در حوزه گردشگری سلامت و رستوران سنتی بهره گرفت و به ایجاد اقتصاد پایدار در شهر کمک کرد.

خانه های تاریخی با توجه به حضور میلیونی و سالانه گردشگران در مشهد، می‌توانند در رونق صنعت گردشگری موثر باشند.

مشهد صدها خانه تاریخی دارد که فقط 70 مورد از آنها ثبت ملی شده اند و این موضوع نشان می دهد، حال تاریخ در بافت قدیمی شهر مشهد اصلا خوب نیست و میراث فرهنگی که متولی اصلی سرو سامان دادن به این بناهاست دستش خالی است.

• کمبود بودجه برای حفظ و مرمت

به اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی می روم و با مسئول این اداره به گفتگو می نشینم.

موسوی به وجود 150 خانه تاریخی در استان اشاره می کند و می گوید: بیش از 90 درصد این خانه ها، مالک خصوصی دارند.

او با اشاره به اینکه خانه های تاریخی با رضایت خود مالکان در فهرست آثار ملی ثبت شده اند، می افزاید: مالکان خانه های تاریخی می توانند برای مرمت این خانه ها از مشاوره و طرحهای تخصصی رایگان، تسهیلات بلاعوض و کم بهره و مرمت اضطراری استفاده کنند و یا برای مرمت به سرمایه گذاران معرفی شوند.

از صحبت های مسئول میراث فرهنگی متوجه می شوم که مشوق ها، آنچنان دندانگیر نیست تا مالک را به سمت مرمت سوق دهد.

مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی  با اشاره به بزرگ ترین موانع  برای حفاظت  ازخانه های تاریخی می گوید: برای رفع این مشکل ابتدا باید طرح جامع گردشگری در همه شهرستانهای استان اجرایی شود .

او می افزاید؛ مشکل دیگر کمبود بودجه است چرا که برای حفظ و مرمت بیش از دوهزار و 500  اثر تاریخی شناسایی شده و هزارو876  اثر ثبت شده در خراسان رضوی نیاز به بودجه کلان داریم .

به نظر می رسد؛ طرحهای مجلس شورای اسلامی هم اتفاقات مثبتی  را برای مشکل کمبود بودجه این خانه ها رقم بزند که برای پیگیری این موضوع، به سراغ پژمانفر نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی می روم.

• مجازات در انتظار تخریب کنندگان

نصرالله پژمانفر می گوید: در زمینه حفاظت از خانه های تاریخی خلا قانونی وجود ندارد؛ اگر متولیان این بخش در ارتباط با حفظ و مرمت آثار تاریخی به مشکلاتی برخوردند، این مسائل را باید در قالب طرح و لایحه ارائه کنند تا در مجلس، بررسی شود، اما تاکنون هیچ طرح موضوعی در این زمینه صورت نگرفته است تا مجلس وارد عمل شود.

او می گوید: میراث فرهنگی وظیفه دارد اگر بنایی در معرض خطر است، بصورت خاص به آن ورود پیدا کند و جلوی تخریب خانه را بگیرد تاجایی که حتی خانه را خریداری کند.

نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی می افزاید: دولت توانایی خرید و حفاظت از همه ی ابنیه ها و خانه های تاریخی کشور را ندارد، اما بر اساس قانون، تسهیلات، مجوزها و امکاناتی هست تا مشوقی باشد برای مالکانی که خانه های تاریخی را حفظ و مرمت می کنند.

پژمانفر با اشاره به اینکه در فرهنگسازی برای حفاظت و مرمت خانه های تاریخی کوتاهی شده است، ادامه می دهد: بر اساس قانون، هم شهرداری و هم مالک خصوصی، باید پیش از تخریب خانه های قدیمی از میراث فرهنگی استعلام بگیرند؛ در غیر این صورت، عمل مجرمانه است و قانون برای آن مجازات تعیین کرده است.

به نظر می رسد، بخش بزرگی از حلقه مفقوده حفظ خانه های تاریخی،هماهنگی دستگاه های اجرایی و مسئول است و در این بین متولیان حوزه میراث فرهنگی هم باید اعتباراتی در خور، برای حفظ و نگهداری بناهای تاریخی در نظر بگیرند تا هر روز شاهد از بین رفتن تاریخ و هویت این مرز بوم نباشیم را که اگرفکر جدی نشود شاید برای دیدن مشهد قدیم مجبور شویم به سراغ عکس های قدیمی برویم.

نویسنده وخبرنگار: فاطمه شه دوست

سردبیر: مریم یعقوبی