اقدامات سردار قدرتمند شاه عباس

به گزارش وب گردي خبرگزاري صدا وسيما ؛ امام قلی، پسر الله‌وردی خان (ه‍ م) از مادری گرجی زاده شد و احتمالاً پس از انتصاب الله‌وردی خان به حکومت فارس در ۱۰۰۵ ق/ ۱۵۹۷ م، وی نیز همراه پدر بدانجا رفت و در نواحی مختلف آن ایالت خدمت کرد و همگام با افزایش قدرت الله‌وردی خان در ارکان حکومت شاه عباس، او نیز با ابراز تدبیر و شایستگی نزد شاه تقرب یافت. وی در ۱۰۰۶ ق همراه با الله‌وردی خان در نبرد کهگیلویه برضد شورشیان لر شرکت جست و هنگامی که الله‌وردی خان در ۱۰۱۰ ق/ ۱۶۰۱م برای نبرد با ازبک‌ها رهسپار شرق ایران شد، امام‌قلی خان را به نیابت از خود به حکومت فارس گمارد.

امام‌قلی خان از اختلاف حاکم بحرین با پرتغالی‌ها و نارضایی مردم بحرین سود جست و با نیروی اندکی که به فرماندهی خواجه معین‌الدین فالی به بحرین فرستاد، پرتغالی‌ها را از آنجا بیرون راند؛ سپس با ارسال غنایم فراوان از جمله چند عراده توپ برای شاه عباس، از او لقب خان گرفت و به حکومت لار منصوب شد و مقام امیر دیوانی را نیز بر مناصب خود افزود .
امام‌قلی خان پس از تصرف بحرین و سرکوب شورشیان لار و اعراب احمدی، از جانب شاه عباس به مأموریت‌هایی در غرب کشور که مرکز درگیری ایران و عثمانی بود، فرستاده شد.

در ۱۰۱۷ ق/ ۱۶۰۸ م برای حفظ امنیت شهر سلماس، بدانجا مأموریت یافت و سال بعد شورش امیرخان برادوست از خان‌های کرد را در هم شکست و قلعۀ دمدم را گشود. در همان سال امام‌قلی خان گروهی از سپاهیان ایران را نیز در نبرد‌های پراکنده با عثمانی‌ها فرماندهی کرد .
پس از مرگ الله‌وردی خان در ۱۰۲۲ ق/ ۱۶۱۳ م، امام‌قلی خان از سوی شاه عباس به جای پدر، به حکومت فارس و سپهسالاری ایران رسید و برادرش داوودخان نیز به امیرالامرایی قراباغ و ریاست اویماق (قبیلۀ) قاجار برگزیده شد . امام‌قلی خان در ۱۰۲۳ ق/ ۱۶۱۴ م کار تسخیر بندر جرون (گمبرون) را که با مرگ پدرش متوقف شده بود، پی گرفت و پس از دست یافتن بر شهر، ارگ آن را فرو کوبید و ارگ جدیدی بنا کرد که به نام شاه عباس، بندر عباسی نامیده شد.

تسخیر این بندر، دومین گام برای بیرون راندن پرتغالی‌ها از پایگاه‌های مهم ایشان در خلیج فارس و دریای عمان به شمار می‌رفت.
در ۱۰۲۵ ق/ ۱۶۱۶ م به دنبال هجوم عثمانی‌ها به ایروان آنگاه که شاه عباس سپاهیان ایران را به آذربایجان فرا خواند، قرچقای خان را به جای امام‌قلی خان به سپهسالاری برگزید. امام‌قلی خان نیز در نبرد با عثمانی فرماندهی میسرۀ سپاه شاه عباس را بر عهده داشت و در پیروزی ایران نقش بسزایی ایفا کرد .

در ۱۰۲۷ ق/ ۱۶۱۸ م که نیرو‌های عثمانی زیر فشار تاتار‌ها به مرز‌های ایران هجوم بردند، امام‌قلی خان فرماندهی بخشی از نیرو‌های ایران را در نبرد با سپاه مشترک عثمانی و تاتار عهده‌دار بود و با شجاعت فراوان آنان را واپس راند .امام قلی خان به هنگام حکمرانی کهگیلویه با مشعشعیان خوزستان روابط نزدیکی داشت و از سپاهیان قدرتمند فارس برای حمایت از مشعشعیان طرفدار شاه عباس، بهره می‌برد. در ۱۰۲۹ ق/ ۱۶۲۰ م، چون سید راشد مشعشعی، از طرفداران شاه عباس، در شورش مخالفان خود به قتل رسید، امام قلی خان به خوزستان هجوم برد و دورق را از چنگ شورشیان بیرون آورد. سپس سید منصور که مدتی در دربار شاه عباس زیسته بود، به حکومت آنجا منصوب شد بدین‌سان، شهر دورق از دست والیان هویزه بیرون آمد و قلمرو آنان به بخش سفلای رود کارون محدود شد، اما در ۱۰۳۳ ق/ ۱۶۲۴ م سید منصور خود از فرمان حکومت مرکزی سرپیچی کرد و امام قلی خان دوباره به هویزه تاخت و پس از فرو نشاندن شورش، فرد دیگری از مشعشعیان را به نام سیدمحمد که با او خویشاوندی داشت و مدتی نیز در دربار شاه عباس به سر برده بود، به حکومت آنجا برگزید.
شاه عباس آنگاه که برای بیرون راندن پرتغالی‌ها از جنوب ایران، برآن شد تا همکاری رقیب تازه نفس آنان، یعنی کمپانی هند شرقی انگلیسی را جلب کند، به امام قلی خان مأموریت داد که با ادوارد مُنک‍س نمایندۀ کمپانی دیدار کند. امام قلی خان در این ملاقات تهدید کرد که اگر کمپانی هند شرقی، ایران را در نبرد با پرتغالی‌ها یاری نرساند، همۀ امتیازات دولت انگلیس در ایران لغو، و کالا‌های انگلیسی‌ها مصادره خواهد شد سرانجام، در ۲۴ صفر ۱۰۳۱ ق/ ۸ ژانویۀ ۱۶۲۲ م پیمان نامه‌ای در ۵ ماده در میناب به امضای طرفین رسید که تقسیم غنایم به تساوی، نگهداری قلعۀ هرمز پس از تسخیر برعهدۀ دو طرف، تقسیم درآمد گمرک هرمز به تساوی، و تسلیم اسرای مسیحی به انگلیسی‌ها و اسرای مسلمان به ایرانیان، از جملۀ مفاد آن به شمار می‌رفت.

طبق نقشۀ از پیش طراحی شده، امام قلی خان نخست جزیره قشم را در ربیع‌الاول ۱۰۳۱ به تصرف ایران درآورد، سپس با کمک اعراب بومی، رأس الخیمه را تسخیر کرد و پرتغالی‌ها را از آنجا بیرون راند. در ۲۷ ربیع‌الآخر همان سال امام قلی خان و نیروهایش با کشتی‌های انگلیسی پا به هرمز نهادند و در ۱۰ جمادی‌الآخر ۱۰۳۱ق پرتغالی‌ها را به تسلیم واداشتند. سلطان هرمز و وزیرش که با پرتغالی‌ها همکاری کرده بودند، به شیراز فرستاده شدند و ایرانیان از این نبرد غنایم فراوان نصیب بردند بدین‌سان، پس از اخراج پرتغالی‌ها از جزیرۀ هرمز، اهمیت این جزیره به عنوان یک مرکز تجارتی و نظامی به دست فراموشی سپرده شد و بندر عباس جای آن را گرفت.

در ۱۰۳۷ ق/ ۱۶۲۸ م امام قلی خان به دستور شاه عباس با نیرو‌های فارس، بصره را که مسیر ارتباطی عثمانی‌ها با خلیج فارس و خوزستان بود، محاصره کرد، ولی با مرگ شاه عباس در جمادی الاول همان سال دست از محاصره بداشت .
پس از مرگ شاه عباس، جانشین او، نواده‌اش سام میرزا، ملقب به صفی میرزا نخست با امام قلی خان روابط نیکویی داشت، اما سپس به تحریک اطرافیان خود تصمیـم به قتل او گرفت.

دربارۀ علت بدبینی شاه صفی نسبت به امام قلی خان گفته شده از کنیزی که شاه عباس از حرم خویش به امام قلی خان بخشیده بود، پسری به دنیا آمد که با نام صفی قلی خان خود را جانشین برحق شاه می‌دانست و، چون شاه صفی همۀ فرزندان و نوادگان شاه عباس را کشته بود، از وجود فرزند شاه عباس در دستگاه حاکم قدرتمند فارس سخت بیمناک شد. از سوی دیگر قدرت و محبوبیت فراوان امام قلی خان و نافرمانی برادرش داوودخان حاکم قراباغ نیز خشم شاه صفی را برانگیخت و به دنبال فرصتی می‌گشت تا امام قلی خان و خاندانش را از میان بردارد. سرانجام، در ۱۰۴۳ ق/ ۱۶۳۳ م آنگاه که شاه صفی به علت هجوم عثمانیها، به همۀ فرماندهان سپاه و والیان ولایات فرمان داد که در قزوین به او بپیوندند، امام قلی خان به رغم مخالفت فرزندان خود همراه با ۳ پسرش به قزوین رفت و در اول جمادی‌الآخر همان سال نخست ۳ پسر امام قلی خان را به فرمان شاه صفی کشتند و سپس خود وی و همۀ اعضای خانواده‌اش از دم تیغ گذشتند .

امام قلی خان از توانگرترین حاکمان دورۀ شاه عباس بود و بر سرزمین وسیعی شامل فارس، لار، کهگیلویه، گلپایگان، محلات، دورق (نزدیک به شادگان کنونی)، هویزه و بحرین حکم می‌راند. فتح گمبرون، قشم، هرمز و بحرین از درخشان‌ترین اقدامات دورۀ شاه عباس است که با تدبیر امام قلی خان صورت گرفت. شاه عباس به امام قلی خان چنان اعتمادی داشت که او را در ادارۀ قلمرو خود آزاد گذارده بود. وی در دورۀ امارت امام قلی خان بر فارس هرگز به آن ولایت نرفت و عزل و نصب امیران محلی را به او سپرده بود. امام قلی خان نسبت به مسیحیان رفتار محبت‌آمیزی داشت، چنانکه همسر رابرت شرلی پس از مرگ شوهرش، در پناه امام قلی خان توانست از ایران خارج شود. او نسبت به نمایندگان کشور‌های اروپایی نیز رفتار مناسب و پسندیده داشت.
در دورۀ حکمرانی امام قلی خان بر فارس، آثار و بنا‌های بسیاری به فرمان او ساخته شد که از آن میان می‌توان به پل خان در مسیر شیراز به زرقان بر روی رودخانۀ کر و اتمام بنای مدرسۀ خان و ساختن قصری در شیراز اشاره کرد .
در دورۀ شاه عباس دستگاه حکومت امام قلی خان در شیراز کانون ادبا و هنرمندان بود و نقاشان، خوشنویسان و شاعران مشهوری، چون حکیم لایق، ملایگانه، ملایکتا، ملا مفید و ملا ترابی در دستگاه او بالیدند.