دشت سهرین زنجان مآمن آخرین بازمانده آهوان شمالغرب کشور

به گزارش اجتماعی خبرگزاری صداوسیما مرکززنجان؛ درمیان ریزش برگه‌های هزاررنگ پاییزی وارد روستای سهرین شدم، روستایی که به برکت غزال‌های تیز پایش آباد است.
خانه‌های سست و قدیمی اش حالا نونوارتر و طرح هادی به خوبی اجرا شده و کشاورزی، دامداری اش هم رونق خوبی دارد.
اما در این آبادانی و خوشی، دردی در دل پیرمرد دست به عصا نهفته است او در ورودی روستا نشسته ونگاهش غرق در یک دشت شخم خورده است.
مشهدی علی، ۳۰ نوه و نتیجه دارد و از کودکی با دشت‌های وسیع سهرین به جوانی و پیری رسیده و با بچه آهویش بچگی کرده است.
یک سوال ازحال آهوان دشت سهرین کافی بود تا بغض پیرمرد بشکند، یقین کردم که اشک او خبرازحال ناخوش آهوان دشت می‌دهد.
روستای پیرمرد دردل دشت حفاظت شده سهرین در ۴۰ کیلومتری شمال شهرزنجان قرار دارد.
یکی ازاصلی‌ترین دلایل اهمیت این منطقه ساکنین مهاجرآن است.
منطقه حفاظت شده سرخ که دشت سهرین هم بخشی از آن است، دشت همواری است با درختان پراکنده و دور افتاده ازهم.
آهو‌هایی که به دشت سهرین می‌آیند، آخرین بازماندگان آهوان ایرانی از نوع آهوان بومی آسیایی میانه و جنوب غربی آسیاست.
ما با مشهدی علی، گرم صحبت بودیم که چند نفری از اهالی به جمع ما پیوستند، همگی متفق القول بودند که شکارچیان و متخلفان امان آهوان را برید اند.
آقای نجفی کارش مسافر کشی است، می‌گوید نزدیک ۵۰ نفر از اهالی آهو‌ها را شکار می‌کنند و یا به غیر بومی گرا می‌دهند.
آقای بیگدلی دیگر روستایی است که پیشه اش بنایی است، می‌گوید: دراین رفت و آمد‌هایی که به شهر دارم، می‌شنوم که عده‌ای شکار می‌کنند و لاشه آهو را به شهر برده و بین ۳ تا ۴ میلیون معامله می‌کنند.
احمد آقا هم کشاورز است او سال‌ها با آهوان دشت زندگی کرده می‌گوید: بار‌ها در زمان برداشت گندم، بچه آهو را دیدم که تازه متولد شده و در میان گندم زار‌ها منتشر مادرش است، اما قصاوت قلب شکارچی چشمان زیبای منتظراورا نمی‌بیند.
او می‌گوید:تعداد زیادی بچه آهو دراین دشت درفصل تابستان و اوایل مهر در میان گندم زار‌ها یا طعمه جانوران شدند یا درزیردستگاه‌ها کمباین تلف شدند.
حرف‌های تلخ اهالی روستا قدم هایم را برای ادامه گزارش سست کرد.
توبه شکارچی 

درمیان کوچه‌های روستا، مرضیه خانم را دیدم زنی میانسال است که می‌گوید:همسرم چند سالی فوت کرده برای تامین مخارج زندگی وتحصیل فرزندانم فرش می‌بافم، ازخدای آهوان دشت می‌خواهم فرزندانم در خیرخواهی و انسانیت ثابت قدم باشند.
او می‌گوید: دو پسر ۱۷ و ۱۵ ساله دارم، آن‌ها را با قصه‌ی ضامن آهو بزرگ کرده ام، آموخته اند با آهوی دشت مهربان باشند، اگر پا به سمت شکار بگذارند شیرم را حلالشان نمی‌کنم.
مرضیه خانم نشانی خانه‌ای را می‌دهد و می‌گوید: مرد این خانه به همراه دو تن از دوستانش به شکار می‌رود
به سمت خانه آقای (م. ب) رهسپارشدم در این فکربودم که آیا اوهمکا ری خواهد کرد یا نه؟ مطئمنا هرگزنخواهد گفت که به شکار می‌روم.
درخانه او نیمه باز بود و همسرش حیاط را جارومیزد، با سلام و احوالپرسی و معرفی خودم، ماجرای شکارهمسرش را پرسیدم گفت: من الان ۸ ماه حامله ام از همسرم قول گرفتم و او هم قسم خورده دیگر هیچ حیوانی را شکار نکند، گوشت شکار یا پول حاصل از شکار را به خانه نیاورد، او معتقد است: من باید به آهو‌ها رحم کنم تا خدا به من و فرزندانم رحم کند.
از او سراغ همسرش را می‌گیرم می‌گوید: گوسفندانش را به چرا برده است میتوانید در مسیر دشت او را می‌بینید؛ روانه دشت می‌شویم.
ازمرکزروستا تا دشت فاصله نیست، شاید ۶۰۰ متری بیشترنرفته بودیم که یک دسته ۴۰ راسی از آهوان به استقبال مان آمدند، آهوانی که خرامان خرامان در زمین‌های شخم خورده به دنبال غذا بودند.
شروع به تصویر برداری از آهوان کردیم چند ثانیه‌ای نگذشته بود که متوجه شدم خودرو‌ی محیط زیست به تصور اینکه شکارچی هستیم، شتابان به سوی ما می‌آید.
سرنشینان خودرو محیط بانانی بودند که از دیشب با جان و دل از دشت پهناورسهرین محافظت کرده بودند، به آن‌ها ماجرای گزارش را گفتیم.
آقای رستمی محیط بان با ۲۰ سال سابقه می‌گوید: دراین سال‌ها این دشت فراز ونشیب‌های زیادی داشته یکی ازمشکلاتش شکاراست، چاه‌های غیر مجاز، تغییر کاربری زمین، ساخت باغشهر، اجاره زمین‌های کشاورزی این دشت برای کشت عدس و گندم، آرامش آهوان را برهم زده است.
درمیان صحبت با محیط بانان بودیم که دو موتورسوار به ما نزدیک شدند.
نزدیک‌تر که شدند، محیط بانان آن‌ها را شناختند، یکی از آن‌ها (م ب) بود همانی که با همسرش صحبت کرده بودیم، او بی مقدمه گفت: شما ازهمسرم درباره به شکار رفتن من سوال کردید؟ بدون وقفه‌ای
ادامه داد: به خدا دیگر شکا رنمی روم، نمی‌دانم همسرم ماجرای تلخ شکاررا برایتان گفته است یا خیر؟ ماجرا از این قرار است، با پول اولین شکار ۲ گوسفند خریدم فردا‌ی آن روز از خواب بیدارکه شدیم، دیدم سقف طویله آوار شده برروی ۲۲ گوسفند دیگر، همه گوسفندانم به خاطر آن دو گوسفند که با پول شکارآهو خریده بودم تلف شدند. شنیده بودم شکارچی هرگزاز قبل شکار خیر نمی‌بیند.
او ادامه می‌دهد: من برای شکار هرآهو تاوان دادم.
م ب ۳۱ ساله می‌گوید:متاسفانه بعداز تلف شدند گوسفندان بازمتوجه نشدم که ازکجا زخم خوردم، چند ماه بعداز آن ماجرا باز فریب چند دوست را خوردم به شکار رفتم دو تا آهو نر و ماده زدیم، تا لاشه آنهارا به خانه برسانم خبردادند که متاسفانه همسرم که پنج ماهه باردار بود، سقط کرده وهمسایه‌ها اورا به بیمارستان می‌رسانند.
(یک دختر ۷ ساله دارد واکنون همسرش بعد ازسقط دوسال پیش، حامله است.).
اما محیط بان جوان دیگری که به تازگی لباس مقدس محیط بانی به تن کرده، کنار موتورسیکلت (م ب) ایستاده می‌گوید: بنده معتقدم هیچ شکارچی توبه نمی‌کند، اما او ادامه می‌دهد:به خدا من توبه کردم وقتی میدانم، باید تاوان بدهم هرگز به شکار نمی‌روم، اما چه کنم اهالی روستا می‌گویند من هنوزم شکار می‌کنم متاسفانه نمی‌توانم به تک تک اهالی بگویم، من توبه کرده ام.
آقای رستمی می‌گوید:به اهالی نیاز نیست ثابت کنی، کافیست به شکار نروی، کم کم اهالی باور می‌کنند.
شمارش آهوان / شمارشی که روزبه روز کم می‌شود.
بعدازخداحافظی با شکارچی م ب با محیط بانان برای شمارش آهوان دشت راهی شدیم آن‌ها می‌گویند: فصل تابستان فصل زاد ولد آهوان است وفصل پاییز و اواخر آبان بهترین زمان برای شمارش است.
با تماس تلفنی از رییس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان خواستم به دشت بیایید، اوهم قبول کرد، نیم ساعت منتظربودیم تا خودش را به اکیب ما برساند.
رستمی ابتدا از سوژه گزارش تشکر کردوگفت: هرچه درحوزه محیط زیست کارشود بازهم کمبود احاساس می‌شود.
رستمی ادامه می‌دهد: تعداد آهوان موجود در دشت سهرین و منطقه حفاظت شده فیله خاصه از ۱۳۶۰ راس در سال گذشته به ۸۵۰ راس رسیده است.
پارسال بیش از ۵۰۰ راس از آهوان این منطقه تلف شده‌اند.
طی سال‌های ۹۶، ۹۷، ۹۸ و ۹۹ نیز به ترتیب تعداد یک هزارو ۱۰۵ راس، یک هزارو ۲۷۷ راس، یک هزارو ۴۰۰ و یک هزار و ۳۶۰ راس آهو از سوی محیط بانان و کارشناسان اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان در این ۲ منطقه مشاهده و سرشماری شدند.
خانه‌ای که هرروز کوچک‌تر می‌شود
به همراه ۶ محیط بانان گشتی در دشت زدیم.
در میان دشت شخم خورده چند تراکتور در حال شخم زنی هستند نزدیک ترکه می‌شویم مردی میانسالی درحال اماده سازی گندم برای کاشت است، از او می‌پرسم: این زمین سال گذشته چیزی کاشت نشده، به چه دلیل امسال می‌کارید؟‌
می‌گوید: ما از قیدارآمدیم (فاصله قیدار تا دشت سهرین ۱۲۰ کیلیومتر است) ۵ هکتاررا اجاره کرده ایم تا گندم بکاریم، گندم ما دیم است، می‌کاریم و میرویم تا پاییز سال بعد.
ازان‌ها می‌پرسم می‌دانید دراین دشت آهو زندگی می‌کند، می‌گوید: دراین چند روز بار‌ها آن‌ها رادیده ایم، صدای ماشین آلات کشاورزی ما آن‌ها را ازما رومی کند، با خنده ادامه می‌دهد آن‌ها از، اما می‌ترسند.
او با ۵ هم ولایتی اش پا به خانه‌ی آهو‌ها گذاشته و چنان حق به جانب حرف می‌زدند که انگا ر آهو‌ها آنجا را برایشان نا امن کرده است.
دراین فکرم چرا باید کشاورز بومی زمین را به غیر بومی اجاره دهد، اوکه هرگزاین جا گندمی نکاشته است، درذهن خودم برایش پاسخی پیدا می‌کنم، شاید مشکلات اقتصادی آنهارا مجبور به این کار کرده است.
آقای افشار دیگرمحیط بان همراه ما می‌گوید: توجه کردید خانم خبرنگار، اوبه فکر کسب درآمد ش است فکرنمی کند، چقدررفت وآمدشان لرزه به جان اهوان دشت می‌اندازد.
آقای افشار می‌گوید: اگرمحیط زیست بودجه داشت، ما همه این زمین را خریداری می‌کردیم، تا خانه‌ی آهوی شمالغرب امن بماند.
خطر انقراض بیخ گوش آهوان دشت سهرین زنجان است
کشاورزان و دامداران نزدیک به ۱۲ هزارهکتار از این دشت را به انواع مختلفی در دست دارند.
کوچک سازی مزارع، تغییر الگوی کشت و جاده کشی در دشت سهرین ازجمله مشکلاتی است که آهوان این دشت با آن مواجه هستند، همین موضوع موجب محدود شدن زیستگاه این حیوانات شده است.
قطع شدن مسیر‌های مهاجرت آهوان دشت سهرین یکی دیگر ازعوامل تهدید کننده جمعیت آهوان این دشت است.
درمسیر آقای رستمی می‌گوید: برای تامین آب و علوفه با تعبیه مخزن نگهداری آب و احداث آبشخور اقدامات موثر و کافی صورت گرفته است.
او می‌گوید:درزیستگاه دشت سهرین جانورانی، چون آهو، پلنگ، گراز، خرس قهوه ای، سمور سنگی، سنجاب زمینی، رودک، کبک دری، هوبره، عقاب، شاهین، دال، غاز خاکستری، خوتکا، لک لک سفید، باکلان، افعی البرزی، افعی شاخدار ایرانی، افعی زنجانی و ماهیانی نظیر کپور، سیم، اسبله و غیره، زیست می‌کنند.
ازآنجا حرکت کردیم به سمت مقرفرماندهی درمسیر زمین‌های بود که صیفی جات کاشت شده بودند و بعداز برداشت محصول همچنان ابزارهایشان در زمین باقی بود، ازلوله‌های انتقال آب ازچاه ها‌ی غیرمجازی که همانند قارچ سر بیرون آورده بودند.
بعدازرسیدن به مقررمحیط بانان حاج لطفی را دیدیم که بعداز بازنشستگی آمده تا آهو‌های زخمی را تیمارکند.
او صبح وشب درمقرفرماندهی آماده باش است، ۳۰ سال با جان و دل فداکاری کرده است.
او می‌گوید: دراین ۳۰ سال خدمت، تلخی وشیرین‌های زیادی داشته ام، ازآهو‌هایی که ازتله شکارچی نجات دادم یا شکاری را ازدشت شکارچی گرفتم و به طبیعت رها کردم.
از افتادن بچه‌ها آهو‌ها در داخل چاه‌ها، از تلف شدن درهنگام دروی گندم درلابه‌ی لای دستگاه کمباین که همیشه یاد آوری آن عذابم می‌دهد.
۱۲۴شهید محیط بان در کشور
آقای لطفی ازتلاش شب وروزهمکارانش می‌گوید، درمیان صحبتهایش لحظه‌ای به فکر فرو می‌رود، بغضی سنگین گلویش را می‌فشارد آهی از ته دل می‌کشد ومی گوید: خیلی ازهمکاران بنده در این راه زخمی ومجروح می‌شوند، اما با علاقه‌ای که به محیط زیست دارند، برمی گردند وسنگررا خالی نمی‌کنند.
اومی گوید:سخت است جای خالی همکارانت را ببینی اخم به آبرو نیاوری.
منتظراست، بهانه‌ای پیدا شود و او یادی کند از همکاران شهیدش.
آقای لطفی همه چیز از غروب غم‌انگیز ۱۶ فروردین شروع شد. اون روز میکائیل ومجلل گشت زنی میکردندکه به یک دستگاه نیسان مشکوک شده و دستور ایست می‌دهند واین ماجرا به تعقیب و گریز خودرو منجر می‌شود ماموریتی که آخرین ماموریت (مهدی مجلل و میکاییل هاشمی) می‌شود.
اوادامه می‌دهد:هنوزم یادشان دراین دشت‌ها زنده است.
۲ فقره قصاص، حکم دادگاه بدوی قاتل محیط بانان زنجانی
با تماس به روابط عمومی دادگستری سوال کردم که پرونده شهادت دو محیط بانان زنجانی د رچه مرحله ایست. او گفت:
رئیس کل دادگستری استان زنجان درنشست خبری به مناسبت روز محیط در ۱ تیرماه ۱۴۰۰ برگزارشد اعلام کرده است: رای پرونده شهادت دو محیط بان که در فروردین ماه امسال شهید شدند، صادر شده است، و این پرونده در مرحله تجدید نظر بوده و در دادگاه بدوی یک نفر قاتل این پرونده به دو فقره قصاص قتل عمد محکوم شده است.
حجت‌الاسلام صادقی نیارکی سرعت رسیدگی به این پرونده بسیار بالا عنوان کرده است، در کمتر از یک ماه کیفرخواست آن صادر شده، پس از قطعی شدن حکم، اعلام و اجرا می‌شود.
زمستان در راه است
با توجه به بارش برف در واپسین روز‌های فصل پائیز و پوشیده شدن علفزار‌های دشت سهرین زنجان، علوفه مورد نیاز آهوان در نواحی مختلف دشت توزیع شده است.
کارشناس محیط زیست استان می‌گوید: آهوی ایرانی در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست درردهٔ آسیب‌پذیر قرار دارد.
اسدی ادامه میدهد: در فصل سرد سال آهو بیشتر در معرض خطرقرار است وبا کوچکترین تهدید از زیستگاه اصلی خود خارج می‌شوند که در این صورت توسط افراد سودجو و فرصت طلب شکار شده و یا در برخورد با وسایط نقلیه، تلف می‌شوند.
او می‌گوید:به دلیل برخورداری از شرایط اکولوژیکی خاصی که منطقه حفاظت شده سرخ اباد دارد، زیستگاه پوشش‌های گیاهی متنوع و همینطور انواع پستانداران، پرندگان و آبزیان شده است.
دشت سهرین در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست و در قالب بخشی از منطقه حفاظت شده سرخ آباد تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.
مدیرکل محیط زیست استان هم با ابزار نگرانی از کاهش جمعیت آهوان دشت سهرین می‌گوید: اگر وضع به همین منوال پیش برود به حتم در آینده‌ای نه چندان دور شاهد انقراض نسل آهوان در این ۲ منطقه بکر، وسیع و زیبا که تنها زیستگاه آهو در شمالغرب کشور است خواهیم بود.
آبسالان می‌گوید: متولی آب، خاک، معادن و پوشش گیاهی متفاوت است و عدم مدیریت یکپارچه محیط زیست موجب شده است که همه متولیان به دنبال مقصر باشند.
ادامه می‌دهد: در گذشته زیستگاه آهوی ایرانی از دشت مغان تا دشت قزوین و البرز بود، اما امروز با گذر زمان و به دلیل خشم طبیعت و بی تفاوتی ها‌ی انسان‌ها سهرین تنها منطقه زیست‌بومی این آهوان است.
او کاهش تصادفات جاده ای، ایمن سازی راه‌ها، پیشگیری وکنترل بیماری‌ها را ازجمله راهکاری می‌داند که می‌تواند نسل آهوان را حفظ کند.
سخن آخر
دشت زیبای سهرین در یک منطقه بسیار مهم زیست محیطی درکشور است، که می‌تواند در بخش اکوتوریسم گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به خود جذب کند. اگرهمتی باشد و برنامه‌ای.
غروب افتاب هنگام خداحافظی با محیط بانان پدربزرگ را دیدم، اوعادت دارد صبح و شب به تماشای دشت بنشیند، انگار با نگاهش ازدشت نگهبانی می‌کند.
پدر بزرگ می‌گوید: اهو عزیز خداست، برکت را به دشت می‌آورد مراقبش باشیم.
با خود می‌اندیشم توبه شکارچی، همراهی مردم و دل مهربان پدر بزرگ شاید از اقدام مسئولان اثر گذارتر باشد.

گزارش مکتوب ازمریم محمدی خبرگزاری صداوسیما –زنجان