مسیر‌های گردشگری «بیابان لوت»

به گزارش گروه وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، بیابان لوت در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) به عنوان بیست‌ویکمین اثر ارزشمند طبیعی ملی ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، محدوده این اثر طبیعی جهانی به مساحت بیش از ۴۰ هزار کیلومتر شامل حدود ۲۳هزار کیلومترمربع عرصه و ۱۷هزار کیلومترمربع حریم و محیط آن بیش از ۸۰۰ کیلومتر است و در میان سه استان سیستان‌وبلوچستان، خراسان‌جنوبی و کرمان به صورت مشترک واقع شده و شامل ریگ یلان (تپه‌های ماسه‌ای)، کلوت‌ها، گلدان‌های طبیعی (نبکا)، رودخانه شور، دشت ریگی (هامادا)، پهنه بازالتی گندم بریان است.
دفتر مرکزی پایگاه جهانی بیابان لوت در مجموعه فرهنگی‌-تاریخی گلستان در تهران است و دفاتر نمایندگی محلی در روستای شفیع‌آباد شهداد در استان کرمان، روستای دهسلم در استان خراسان‌جنوبی و روستای نصرت‌آباد در استان سیستان‌وبلوچستان ایجاد شده و پایگاه‌هایی هم در فهرج، بم و راور فعال هستند.

گندم‌بریان به لوت تنوع و زیبایی بخشیده است
مهران مقصوی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا با اشاره به ارزش‌های طبیعی و فرهنگی و اجتماعی بیان لوت بیان کرد: منطقه گندم‌بریان از مناطق بسیار زیبای بیابان لوت است که چند قله آتشفشانی دارد و دو قله آن مخروطی‌شکل و کاملا مشخص است. نمونه‌هایی از این نوع عوارض در سرزمین سیاه طبس کشورمان و در عربستان سعودی وجود دارد.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود: قصد داشتیم جزو بیابان لوت معرفی شود، اما برای ثبت جهانی ایراد گرفتند که منطقه آتشفشانی جزو بیابان محسوب نمی‌شود البته توضیح دادیم که این عوارض جزو مناطق لوت است و چند قطعه عکس از عوارض بیابانی مختصر و خاص در آن مناطق ارائه کردیم.

وی اظهار داشت: گندم بریان جزو پدیده‌هایی است که گسل از آن عبور می‌کند و آتشفشان از میان گسل‌ها بیرون زده است. اگر چه در جهان منطقه‌ای منحصر بفرد نیست، اما به لوت تنوع و زیبایی بخشیده است که حایز اهمیت است.

بیشترین شهاب‌سنگ‌های ایران در بیابان لوت کشف می‌شود
مقصودی با اشاره به دره‌های عمیق در آمریکا، چین و شمال آفریقا گفت: دره‌های بسیار عمیق و زیبا در وسط بیابان لوت و در کناره‌های آن سمت کشیت و حرمک وجود دارد، البته دره‌های عمیق لوت را به دلیل آنکه مقایسه جهانی نشده‌اند، نمی‌توان منحصر بفرد در جهان خواند.

وی بارش‌های شهابی و وجود شهاب‌سنگ‌ها را از جاذبه‌های شگفت‌انگیز بیابان لوت عنوان کرد و افزود: البته در زمان ثبت جهانی بیان لوت اطلاعاتی در این زمینه وجود نداشت فقط دو سه مقاله محدود منتشر شده بود، الان بیشترین شهاب سنگ‌های ایران ثبت شده در بولتن جهانی، در منطقه جهانی بیابان لوت کشف شده است که اهمیت لوت را افزایش داده است.

کشف گونه‌ای منحصر بفرد میگوی آب شیرین در بیابان لوت

مقصودی توضیح داد: همیشه به پدیده‌های زمین‌شناختی لوت توجه شده است، اما آرام آرام برجستگی‌های پدیده‌های زیستی این بیابان هم در حال آشکار شدن است. بر اساس تحقیق و پژوهش میدانی در سال ۱۳۹۶ گونه‌ای از میگوی آب‌شیرین در بیابان لوت پیدا شده که فقط در زمان احیای آب‌گیر‌های آب شیرین می‌توان این گونه نادر را دید. وقتی این آب گیر‌ها از بین می‌روند این نوع میگو هم کامل محو می‌شود و بعد از چند سال در صورت بارندگی و احیای مجدد آب‌گیر این میگو‌ها هم مشاهده می‌شوند.

در ثبت میراث‌جهانی، حفاظت از اثر در درجه اول اهمیت است
مقصودی اظهار داشت: برای ثبت جهانی یک اثر طبیعی کاهش مداخلات انسانی و حداقل حضور انسان در این مناطق مهم است، در ژئوپارک‌ها هر چقدر حضور انسانی بیشتر و پررنگ‌تر باشد بهتر است، زیرا خدمات‌رسانی به گردشگران وتوسعه ژئوتوریسم را تقویت می‌کند، اما در میراث جهانی حفاظت از اثر در درجه اول است.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت افزود: نبکا‌های منطقه غرب لوت در میان روستا‌ها قرار دارد به همین دلیل مرز عرصه و حریم لوت از مناطقی عبور می‌کند که نبکا‌ها قرار دارند و تعداد روستا‌های زیادی مانند شفیع آباد، کریم‌آباد، ملک‌آباد و شورآباد در محدوده اصلی در غرب بیابان لوت قرار دارند و در شمال، شرق و جنوب بیابان لوت هیج روستایی در عرصه و حریم جهانی لوت قرار ندارد.

همه آثار جهانی طبیعی در جهان یک منطقه ممنوعه نسبتا بزرگ دارند و اگر هم توسعه گردشگری در این مناطق هدف باشد، اطراف و حاشیه‌های آن را در نظر می‌گیرند. یک منطقه را عمومی و منطقه‌ای را تفریحی برای پیاده‌روی و شترسواری و محدوده‌ای را هم فقط برای پژوهشگران و محققان در نظر می‌گیرند.

افزایش۱۰ برابری بوم‌گردی‌های حاشیه لوت در ۵ سال گذشته
مقصودی با اشاره به درگاه‌های ورودی به بیابان لوت گفت: درگاه غربی از سمت کرمان در شهداد و شفیع آباد است که از قبل هم شناخته شده بود. بعد از ثبت جهانی تحول بزرگی در گرشگری لوت ایجاد شد. گردشگران خارجی به این منطقه می‌آیند تا گرمترین نقطه جهان را تجربه و بلندترین نبکای جهان را تماشا کنند.

وی با اشاره به توسعه اقتصادی گردشگری در منطقه بیابان لوت عنوان کرد: در این سال‌ها تعداد خانه‌های بوم‌گردی در روستا‌ها در حاشیه این اثر بیش از ۱۰ برابر شده است؛ در فهرج هیچ خانه بوم‌گردی وجود نداشت و اکنون بیش از ۲۰ بوم‌گردی ایجاد و فعال شده است. در شهداد کرمان و خراسان جنوبی کمپ‌های گردشگری با کیفیت بین‌المللی ایجاد شده است.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت گفت: بعد از ثبت جهانی لوت توجه سرمایه‌گذاران زیادی در بخش خصوصی گردشگری به این منطقه جلب شد، تعداد ورود گردشگری و اقامت شبانه (شب‌مانی) آن‌ها زیاد شده بود و رونق اقتصاد جوامع محلی و بهبود زندگی مردم روستا‌ها به ویژه آن‌هایی که بوم‌گردی و کارگاه و نمایشگاه صنایع‌دستی داشتند کاملا مشهود بود، اما شیوع کرونا خسارت‌های زیادی به گردشگری این منطقه زد.

مسیر‌های گردشگری به صورت شفاف تعیین و تثبیت شود

مقصودی گفت: لوت علاوه بر جاذبه‌های طبیعی، دارای جاذبه‌های متنوع فرهنگی و اجتماعی است، اما برای رونق صنعت گردشگری در حریم آثار طبیعی در وهله نخست سیاست‌های توسعه گردشگری داخلی و خارجی باید مشخص شود، سپس مناطق توسعه گردشگری و مسیر‌های گردشگری به ویژه در سایت‌های طبیعی که ثبت جهانی شده اند، باید به صورت شفاف تعیین و تثبیت شود.

گویش و زبان، موسیقی و شعر در میان مردمان خراسان‌جنوبی و وجود تمدن‌های بیش از ۵هزار ساله، فرهنگ و تمدن غنی سیستان‌وبلوچستان و شهداد کرمان از جاذبه‌های ارزشمند مناطق اطراف بیابان لوت است. درفش شهداد به عنوان نخستین پرچم ایرانی کشف شده و مجسمه‌های گلی در شهداد و کاروان‌سرا‌های متعدد و متنوع در این منطقه در نوع و تعداد منحصر به فرد هستند.

فصل گردشگری راحت و آسوده در بیابان لوت از اواسط آبان تا فرورین است، اما گردشگر ماجراجویی که به دنبال تجربه گرمای استثنایی لوت است گرمای تابستان و مرداد ماه را هم تحمل می‌کند مردادماه هم به لوت می‌آید، گردشگران خارجی زیادی تابستان را برای سفر به لوت انتخاب می‌کنند.

ارزش‌های بیابان لوت روز به روز آشکار می‌شود
مقصودی گفت: ارزش‌های بیابان لوت روز به روز آشکار می‌شود و در حال افزایش است و می‌تواند این منطقه را به یک مقصد بین‌المللی گردشگری تبدیل کند؛ وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان متولی اصلی این اثر جهانی باید امکانات رفاهی و حفاظت اثر، آسایش و امنیت مورد نیاز توسعه گردشگری را در این منطقه تقویت کند.

بازاریابی و تبلیغات برای معرفی و جذب گردشگری باید انجام شود و مانند بسیاری از مناطق طبیعی ثبت جهانی در آمریکا و آفریقا سیستم ثبت‌نام و نوبت‌گیری و زمان‌بندی برای سفر و بازدید بیان لوت ایجاد شود. برخی اوقات گردشگرانی بدون اعلام مثلا از شهر‌های دور و بزرگ راه می‌افتند و بدون هماهنگی از هر درگاهی وارد عرصه ۸۰۰ کیلومتری لوت می‌شوند، که گاهی هم با مشکل و حادثه روبه‌رو می‌شوند و برای گروه امداد و نجات دردسر و هزینه ایجاد می‌کنند؛ کنترل و نظارت در این پهنه بزرگ کار ساده‌ای نیست، اگر این گروه‌ها از قبل اعلام کنند و مسیر‌های مشخص را انتخاب کنند در صورت بروز مشکل، امکان کمک‌رسانی راحت‌تر و سریع‌تر خواهد بود.

مردم محلی باید از ثبت جهانی لوت نفع ببرند/ حفاظت و توسعه گردشگری همزمان و توامان
مقصودی گفت: مردم محلی باید از ثبت جهانی لوت و دستاورد‌ها و نتایج فرهنگی و اقتصادی آن بهره و نفع ببرند. در عین حال ارزش‌های جهانی لوت هم باید حفظ شود؛ در غیر این صورت در مدت کوتاهی با خطر حذف از فهرست جهانی مواجه می‌شود. زیبایی‌های شگفت‌انگیز ناشی از تنوع زمین‌شناختی و فرهنگی و زیستی می‌تواند با حفاظت مناسب، توسعه پایدار را به همراه داشته باشد. حفاظت اثر و توسعه گردشگری در بیابان لوت باید همزمان و توامان پیش برود، نباید یکی فدای دیگری شود.

عضو کمیته ثبت آثار تاریخی طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی توضیح داد: برای بیابان لوت و آثار طبیعی نمی‌توان مانند سایر آثار تاریخی، فرهنگی و باستانی سن مشخصی را در نظر گرفت و در پرونده ثبت جهانی درج کرد؛ آثار طبیعی بر اساس فرایند در طول زمان پدید می‌آیند و شکل می‌گیرند.

تپه‌های ماسه‌ای و کلوت‌ها در مقیاس زمین‌شناختی پدیده‌های جدیدی هستند و از حدود ۲.۵ میلیون سال قبل به این طرف عمدتا در دوره کوارترنری (Quaternary) شکل گرفته‌اند. البته ممکن است گندم‌بریان بیش از این هم عمر داشته باشد. رسوب خود کلوت به آخر دوره سوم زمین‌شناسی برمی‌گردد. در برخی از سن‌سنجی‌های عمر نبکا‌ها به۷۰۰ سال می‌رسد، زیرا به صورت متوالی از بین می‌روند و تشکیل می‌شوند؛ گیاه از بین رود نبکا از بین می‌رود؛ تکامل عوارض سطحی این بیابان لوت از دوره کوارترنری بوده ممکن است لایه‌های سنگی زیرین آتشفشانی آن قدمت بسیار زیادی شاید تا ۲۰۰ میلیون سال داشته باشند.

مدیر پایگاه جهانی بیابان لوت گفت: مسائل مختلف طبیعی و انسانی ارزش‌های بیابان لوت را تهدید می‌کند، اما باید همه ما در وهله اول مختصات تاریخچه و ویژگی‌های آنرا به خوبی بشناسیم و در گام بعدی با همکاری و مشارکت آگاهانه از این بیابان زیبا و ارزشمند که جهان به جاذبه‌های شگفت‌انگیز و منحصر بفرد آن اذعان دارد، حفاظت کنیم.