صمت به کدام سمت؟ایدرو ،سازمانی که هم وزن خودش نیاز به شفافیت دارد

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: شفافیت رکن اساسی توسعه کشورهاست. این مفهوم در دولت بیش از سایر قوا مهم به نظر می‌رسد چراکه با زندگی روزانه مردم بیشتر در ارتباطات است و عینیت بیشتری دارد.

در ایران نیز سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مرجعی برای رصد شفافیت است. در این سامانه مؤسسات عمومی و خصوصی (بنا بر تعریف قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات) از قوای سه‌گانه عضو هستند.

ذیل وزارتخانه‌های قوه مجریه، وزارت صمت به‌عنوان رکن اساسی و تعیین‌کننده دولت در سه حوزه صنعت، معدن و تجارت است که به صورت نسبی، یکی از پرابهام‌ترین وزارتخانه‌ها در دولت در حوزه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات است، چرا که از ۱۰۳ سازمان زیرمجموعه این وزارتخانه تنها ۳۷ سازمان به‌صورت فعال در این سامانه حضور دارند. درعین حال سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران با نام اختصاری ایدرو، یکی از سازمان‌های بزرگ زیرمجموعه این وزارتخانه است. این سازمان بیش از ۲۷۰ پروژه عظیم (تولید واگن های باری و مسافری، ساخت و تعمیر کشتی های بزرگ نفتکش و تولید بیش از ۹۵ درصد خودرو در کشور و ...) را تاکنون انجام داده است. میزان سرمایه‌گذاری این سازمان بالغ بر ۲۷۴ هزار میلیارد ریال است که در نوع خود رقم چشم‌گیری است.

این سازمان مؤسس بسیاری از شرکت‌های صنعتی نظیر ماشین‌سازی اراک، ماشین‌سازی تبریز، تراکتورسازی تبریز، آلومینیوم ایران (ایرالکو)، هپکو، کشتی‌سازی خلیج‌فارس، کشتی‌سازی اروندان، واگن‌سازی پارس، موتوژن و پمپیران بوده است. به رغم حجم عظیم این مجموعه، از ۳۱ شرکت و سازمان تابعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع کشور تنها ۳ شرکت در سامانه انتشار و دسترسی آزاد اطلاعات عضو هستند. با این اوصاف در اینجا این سؤال مطرح می شود که چنین سازمان عظیمی که قطب مهم صنایع سنگین در کشور محسوب می شود چرا در انتشار اطلاعات خود در سامانه غیر فعال است؟ این موضوع خود بیانگر شفاف نبودن این سازمان و به تبع آن وزارت صمت است که این خود به عنوان سوژه‌ای مهم و قابل پیگیری است.

قوانین بالادستی سند
قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات
آیین‌نامه اجرایی ماده (۸) قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات به استناد قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب ۶ بهمن ۱۳۸۷ در مجلس شورای اسلامی (ماده ۲) و همچنین بر اساس آیین‌نامه اجرایی ماده ۸ قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، مصوب ۲۳ خرداد ۱۴۰۰ از سوی هیئت‌وزیران (ماده ۲) "هر شخص ایرانی حق دسترسی به اطلاعات عمومی را دارد، مگر آن‌که قانون منع کرده باشد. استفاده از اطلاعات عمومی یا انتشار آن‌ها تابع قوانین و مقررات مربوط خواهد بود. "

تأکیدات رهبر معظم انقلاب در خصوص شفاف‌سازی
رهبر معظم انقلاب (روز دوشنبه ۲۳/ ۷/ ۱۳۹۷) در ابتدای جلسه‌ی درس خارج فقه، فرازی از نامه حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) خطاب به مسئولان و فرماندهان نظامی را خواندند و این نامه را به‌مثابه دستورالعملی برای همه مدیران نظام اسلامی دانستند. در فرازی از این نامه، موضوع شفافیت مسئولان مطرح شده است:"اَلا وَ اِنَّ لَکُم عِندِی اَن لَا اَحتَجِبَنَّ دُونَکُم سِرّاً اِلّا فی حَرب" (۱)، "بدانید حقّ شما بر من است که چیزی را از شما جز اسرار جنگ پنهان ندارم"
همچنین ایشان در خطبه‌های نماز عید سعید فطر ۲۹/ ۰۶/ ۱۳۸۸ می‌فرمایند: معنای شفافیت این است که "مسئول در جمهوری اسلامی عملکرد خودش را به‌طور واضح در اختیار مردم قرار بدهد. "

پیام موضوع برای پیگیری

از میان ۳۱ شرکت تابعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع کشور، ۲۸ شرکت در سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات غیرفعال هستند که در میان این لیست نام دو خودروسازی بزرگ کشور یعنی ایران‌خودرو و سایپا نیز به چشم می‌خورد.

ارزش فراگیری وپرداخت سند
سازمان گسترش و نوسازی صنایع کشور (ایدرو) با بیش از ۵۰ سال سابقه و با دارا بودن زیرمجموعه‌ای متشکل از ۳۱ شرکت و سازمان یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های در حال فعالیت کشور است که شرکت‌های عظیمی نظیر دو خودروسازی بزرگ (ایران‌خودرو و سایپا) و همچنین شرکت‌های بزرگی نظیر ماشین‌سازی تبریز را در بر می‌گیرد. این سازمان حوزه‌های گسترده‌ای را نظیر حمل‌ونقل، نفت و گاز و پتروشیمی و همچنین صنایع نوین را به‌عنوان صنایع هدف انتخاب کرده است.

سابقه موضوع:
در سال ۱۳۹۸ واگذاری غیر صحیح دو شرکت ماشین‌سازی تبریز و ریخته‌گری تبریز که جزو شرکت‌های زیرمجموعه سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، رسانه‌ای شد. ابهام در واگذاری این دو شرکت، سرانجام موجب بازگرداندن آن به مجموعه ایدرو شد. استاندار اسبق آذربایجان‎ شرقی متذکر شد: اسناد و مدارکی که افشا شده و در مرحله قضایی قرار گرفته نشان می‎دهد واگذاری شرکت‎هایی مثل ماشین سازی و ریخته‎گری برخلاف قانون بوده و دولت با وجود میل باطنی و تحت فشار این واگذاری ‎ها را پس گرفته است. شفافیت در ارائه اطلاعات می توانست از چنین واگذاری هایی جلوگیری کند. (خبرگزاری فارس، کد خبر: ۶۰۰۲۶، ۲۰ اسفند ۱۳۹۸)

ایدرو نیز در سال ۱۳۸۷ به منظور «تهیه و تدوین تیزر‌های تبلیغاتی افتتاح طرح‌های صنعتی و برنامه‌های کوتاه‌مدت تلویزیونی در خصوص طرح آمایش صنعتی و معدنی» قراردادی با موسسه فرهنگی و هنری ایمافیلم منعقد می‌کند که مطابق مفاد آن‌ها مبلغ قرارداد‌ها باید پس از تأیید کمی و کیفی محصولات و برنامه‌های تهیه‌شده توسط موسسه مذکور، از سوی ایدرو پرداخت شود. با وجود ادعای موسسه ایما فیلم مبنی بر تحویل موضوع قرارداد به وزارت یادشده و لزوم پرداخت باقیمانده مبلغ قرارداد توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران، سازمان مزبور ضمن خودداری از پرداخت مبلغ قرارداد تأکید دارد که وجه مزبور می‌بایست پس از تأیید کمی و کیفی موضوع قرارداد در آن سازمان پرداخت شود. این چنین اختلافاتی نیز ناشی از ابهام و عدم شفافیت است؛ به طوری که در صورت وجود انتشار آزاد اطلاعات مفاد و قرارداد‌ها به صورت شفاف و متقن مطرح می شد این چنین اختلافاتی به وجود نمی آمد. (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیئت دولت، کد: ۵۵۱۲۴)

مسئله بر زمین مانده
بر اساس اطلاعات سامانه انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات از بین ۳۱ شرکت و سازمان تابعه ایدرو، ۲۸ شرکت در ارائه آزاد اطلاعات غیرفعال هستند. از این بین صنایع مهمی نظیر شرکت‌های خودروسازی که در ارتباط مستقیم با مردم هستند وجود دارد که از این حیث باعث افزایش حساسیت موضوع است. علت این امر می‌تواند نگرانی از انتشار اطلاعات، وجود تعارض منافع، الزام‌آور نبودن انتشار اطلاعات و ... عوامل دخیل باشند.

پژوهشگر: داود نعمتی