کابوس کنکورِ (از قانون حذف تا ساماندهی کنکور)

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: مصوبه اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در مورد کنکور برای سال ۱۴۰۲ به بعد بار دیگر، موضوع ساماندهی کنکور و ورود به دانشگاه‌ها را بر سر زبان‌ها انداخته است.

قانونگذاری در حوزه کنکور سراسری در کشور قدمتی ۱۵ ساله دارد. قانون حذف کنکور که سال‌های پیش در مجلس تصویب شد در مرحله اجرا، نمایندگان را به این نتیجه رساند که این قانون قابل اجرا نیست و منجر به حذف کنکور نمی‌شود. قانون دومی که طی سالیان اخیر در حوزه کنکور تصویب شد «قانون سنجش و پذیرش دانشجو» مصوب سال ۹۲ بود که بیشتر مواردی که در سیاست‌های اعلامی شورای انقلاب فرهنگی آمده در این قانون هم وجود دارد.

براساس این مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، که قرار است در سال ۱۴۰۲ اجرایی شود، آزمون کنکور برای دروس تخصصی۲ بار در سال برگزار می‌شود و نتایج امتحانی که از لحاظ سوابق تحصیلی و اختصاصی کنکور سراسری گرفته می‌شود تا ۲ سال اعتبار دارد و دانش‌آموزان می‌توانند از نتایج آن تا ۲ سال استفاده کنند. طبق این سیاست‌ها، سهم سوابق تحصیلی دانش‌آموزان در نظام سنجش و پذیرش دانشجو به ۶۰ درصد می‌رسد و سهم کنکور ۴۰ درصد خواهد بود.

مدافعان این مصوبه معتقدند، سیاست‌ها و ضوابط تصویب شده از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی به منظور ارتقای قانون و حذف پلکانی کنکور تدوین شده است.
مسئله گزارش پیش رو آنگونه که از سوی بسیاری دیگر از کارشناسان نیز مطرح می‌شود این است که پدیده کنکور بیش از ۵۰ سال ریشه دارد و با این سیاست‌های اعلامی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز به سمت حذف کنکور نخواهیم رفت.
پیام علل عمده موافقت یا مخالفت‌ها با گزاره در این مجال، اجمالا مورد بررسی قرار گیرد.

مخالفان چنین می گویند:
-مصوبه اخیر شورای عالی ناپخته است و قطبی‌سازی آموزش و طبقاتی شدن آموزش در کشور را بیشتر می‌کند.
-در بحث سهم بالای معدل برای ورود به دانشگاه‌ها دانش‌آموزانی که به مدارس غیرانتفاعی و مدارسی که سطحشان بالاست، می‌روند، معدل بالا دارند، اما افرادی که به مدارس عادی می‌روند یا دانش‌آموزان مناطق محروم معدلشان پایین‌تر خواهد بود و این نخستین شکاف عدالتی است چرا که تجربه ثابت کرده است که اگر بناست نمره مدرسه معیار سنجش برای ورود به دانشگاه باشد، خیلی دقیق نیست.

-در بحث آزمون هم روند فعلی دنبال خواهد شد یعنی افرادی که پول بیشتری دارند می‌توانند در آزمون‌های آزمایشی شرکت کنند و آمادگی بیشتری داشته باشند.

-قطعا یکی از مباحث مسئله مافیا و موسسات عریض و طویل کنکوری با گردش‌های مالی چند ده هزار میلیاردی است که با قدرتی که دارند اجازه حذف کنکور را نمی‌دهند.

-اینکه گفته شده قرار است سهم آموزش‌وپرورش ۶۰ درصد باشد، مبهم بوده و ایراداتی به آن وارد است.

-از دیگر آسیب‌ها، توجه نداشتن به شخصیت افراد و اکتفا به هوش شناختی، حفظ محوری، شرطی سازی و تک بعدی شدن افراد است.

نکات مثبت از زبان موافقان:
- یکی بحث دروس عمومی است که حذف شده‌اند. البته به این معنا نیست که کاملا از ارزشیابی حذف شده باشند؛ به عبارت دیگر نمره این دروس در داخل معدل محاسبه شده است. یعنی از آنجایی که ۶۰ درصد محاسبه کنکور براساس معدل است به همین دلیل دروس عمومی در آنجا مورد اهمیت و ارزش‌گذاری قرار می‌گیرند.

-در ارتباط با بحث استرس و فشار روانی اینکه کنکور در سال دوبار برگزار می‌شود و اینکه سابقه هر کنکور دوسال معتبر است، بخش قابل توجهی از استرس را کم می‌کند.

-کنکور دو بار در سال برگزار می‌شود و سؤالات آموزش و پرورش قرار است طبق مدلی که سازمان سنجش جلو می‌برد طراحی شود، لذا آن‌ها هم به سمت استاندارد شدن حرکت می‌کنند.

-کنکور قابل حذف شدن نیست، اما کاری شده تا اهمیت آزمون از ۱۰۰ درصد به ۴۰ درصد برسد.

-با این رویکرد، هم اضطراب‌زدایی از جامعه داوطلبان کنکور مخصوصا در رشته‌های پرمتقاضی انجام می‌شود و هم اینکه سنجش با عمق بیشتری صورت می‌گیرد. به طوری که دانش‌آموز با سؤالات کیفی که طی دوره تحصیل در آموزش و پرورش با آن‌ها رو به رو شده مورد سنجش قرار می‌گیرد.
-تمرکز بر دروس تخصصی در آزمون سراسری است و سؤالاتی با یادگیری عمیق تر طراحی شده و عمق یادگیری داوطلبان سنجیده می شود.

قوانین بالا دستی سند
قانون پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی سال‌های ۸۶ و ۹۴
«سیاست‌ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی» مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی
قانون‎ پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی کشور، ۱۳۸۶/۰۸/۰۹ - مصوبه مجلس شورای اسلامی

ماده ۲- پذیرش دانشجو در مقطع کاردانی (پیوسته و ناپیوسته)، کارشناسی، کارشناسی ارشد پیوسته، دکترای حرفه‌ای و دکترای پیوسته براساس سوابق تحصیلی داوطلب و آزمون های سراسری خواهد بود. تأثیر سوابق تحصیلی در هر سال نسبت به سال قبل افزایش می‌یابد به‌نحوی که حداکثر تا پایان سال اول برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آزمون های سراسری ورودی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی به‌طور کامل حذف گردد. دولت موظف است بستر‌های لازم را جهت تحقق این ماده فراهم نماید.
تبصره – از سال ۱۳۸۶ وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و دانشگاه آزاد اسلامی مجازند داوطلبان ورود به مقطع کاردانی (پیوسته و ناپیوسته) را صرفاً براساس سوابق تحصیلی پذیرش نمایند.

ماده ۳ -برگزاری آزمون سراسری برای داوطلبان ورود به دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی تا قبل از حذف کامل آن بر اساس «قانون یک مرحله‌ای نمودن آزمون سراسری مصوب ۲۱/۵/۱۳۷۷» مجلس شورای اسلامی خواهد بود.
قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور، ۱۰/۶/۱۳۹۲ - مصوبه مجلس شورای اسلامی

ماده۵ ـ پذیرش دانشجو در دانشگاه ها به روش ظرفیت رشته ـ محل و تقاضای داوطلبان بر اساس «سابقه تحصیلی» یا «سابقه تحصیلی و آزمون (عمومی یا عمومی ـ اختصاصی)» صورت می-گیرد.
تبصره۱ـ وزارت آموزش و پرورش مسئولیت ارائه سابقه تحصیلی برای دانش آموزان و متقاضـیان ورود به دانشگاه را بر عهده دارد. وزارت آموزش و پرورش موظف است در اجرای این تبصره تغییرات لازم را در تشکیلات اداری خود به تصویب مراجع ذی ربط برساند.
تبصره۲ـ سـازمان سـنجش آموزش کشور مـسئولیت سنـجش داوطـلبان را بر عهده دارد.
تبصره۳ـ تعیین روش پذیرش دانشجو در دانشگاه براساس ظرفیت رشته ـ محل ها و تقاضای داوطلبان به صورت سالانه تعیین و از طریق سازمان سنجش آموزش کشور قبل از ثبت نام اعلام می گردد.
تبصره۴ـ در پذیرش دانشجو تأثیر سابقه تحصیلی سالانه به صورت تدریجی و صعودی است و پس از پنج سال حداقل هشتاد و پنج درصد (۸۵%) ظرفیت پذیرش دانشجو در کل کشور بر مبنای سابقه تحصیلی خواهد بود.
تبصره۵ ـ در سال اول اجرای این قانون تأثیر سابقه تحصیلی در پذیرش داوطلبانی که دارای سابقه تحصیلی می باشند حداقل بیست و پنج درصد (۲۵%) می باشد.
سیاست ها و ضوابط ساماندهی سنجش و پذیرش متقاضیان ورود به آموزش عالی (پس از پایان متوسطه)، ۱۵/۴/۱۴۰۰- مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی

ماده ۲- نمره کل
نمره کل آزمون اختصاصی: نمره‌کل آزمون اختصاصی، میانگین وزنی نمرات ترازشده دروس تخصصی در هر گروه آزمایشی است. این آزمون برای پذیرش در سال تحصیلی ۱۴۰۲ و بعد از آن در هر سال دو بار برگزار و نتیجه آن حداکثر برای دو سال و صرفاً برای همان گروه آزمایشی متقاضی معتبر است.
نمره‌کل سابقه تحصیلی: نمره‌کل سابقه تحصیلی، میانگین وزنی نمرات تراز شده سابقه تحصیلی دروس عمومی و تخصصی است.
تبصره ۱- عناوین و ضرایب دروس آزمون اختصاصی و سابقه تحصیلی در هر یک از گروه های آزمایشی توسط شورای سنجش و پذیرش دانشجو تعیین و هر سه سال قابل بازنگری خواهد بود و حداقل دو سال قبل از اجرا باید اطلاع رسانی عمومی شود و زیرگروه ها برای پذیرش از سال تحصیلی ۱۴۰۲ و بعد از آن، در هر گروه آزمایشی حذف می شود.
تبصره ۲-سازمان می تواند برای برخی از رشته های خاص (مانند تربیت بدنی و رشته های هنری) علاوه بر آزمون اختصاصی، آزمون عملی یا تشریحی برگزار نماید.

ماده ۳- پذیرش
پذیرش در رشته محل هایی که پر متقاضی نمی باشند، صرفاً براساس سوابق تحصیلی و مطابق مصوبات شورای سنجش و پذیرش دانشجو انجام می شود.
۱. پذیرش در رشته محل های پرمتقاضی، براساس نمره کل نهایی حاصل از ترکیب نمره‌کل آزمون اختصاصی و نمره کل سابقه تحصیلی انجام می شود.
۲. سهم نمره کل سابقه تحصیلی برای پذیرش در سال تحصیلی ۱۴۰۱ با توجه به سابقه تحصیلی موجود و مرتبط، ۴۰ درصد با تأثیر مثبت و برای پذیرش از سال تحصیلی ۱۴۰۲ و بعد از آن، سهم نمره کل سابقه تحصیلی، با توجه به سابقه تحصیلی موجود و مرتبط، ۶۰ درصد با تأثیر قطعی در نمره کل نهایی و مابقی ۴۰ درصد سهم آزمون اختصاصی خواهد بود.

ماده ۴ - وزارت آموزش و پرورش موظف است نسبت به ایجاد سوابق تحصیلی کامل دانش آموزان اقدام نماید به گونه ای که برای پذیرش از سال تحصیلی ۱۴۰۲ به بعد همه فارغ التحصیلان دارای سوابق تحصیلی کامل باشند.
تبصره: از سال ۱۴۰۴ به بعد هر متقاضی در هر گروه آزمایشی باید دارای سوابق تحصیلی مرتبط و کامل در گروه آزمایشی که متقاضی پذیرش در آن است، مطابق نظام آموزشی جدید آموزش و پرورش (نظام ۳-۳-۶) باشد.

ماده ۵- موسسه می تواند در پذیرش دانشجو در رشته محل های پرمتقاضی حدنصاب برای نمره‌کل آزمون اختصاصی و نمره کل سابقه تحصیلی تعیین و پس از تصویب شورای سنجش و پذیرش دانشجو، حداقل دو سال قبل از پذیرش دانشجو اعلام عمومی نماید.

ماده ۶- با توجه به اختلاف ویژگی های آماری نمرات دروس آزمون اختصاصی و سابقه تحصیلی در سال‌های مختلف، سازمان با همکاری وزارت آموزش و پرورش نسبت به هم‌ترازی آن‌ها اقدام می نماید.

ماده ۷- ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور موظف است نسبت به بررسی و ساماندهی سیاست‌های حاکم بر سهمیه‌های پذیرش دانشجو در کلیه مقاطع تحصیلی ظرف مدت حداکثر شش ماه اقدام نموده و سیاست‌های پیشنهادی را به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی برساند.

مطالبات رهبری
مقام معظم رهبری در ۱۱ شهریور ماه ۱۳۹۹ در اجلاس سالیانه رؤسا و مدیران آموزش و پرورش فرمودند: «باید سطح و کیفیت مدارس دولتی از لحاظ آموزشی و تربیتی به‌گونه‌ای شود که دانش‌آموزان احساس نکنند با تحصیل در این مدارس، امکان قبولی آن‌ها در کنکور کمتر است و خانواده‌ها نیز تصور نکنند فرزندانشان را به یک جای بی‌پناه می‌فرستند.»

ارزش فراگیری و پرداخت سند
تمام ۱۴ میلیون دانش‌آموز ایرانی و خانواده‌هایشان با انواع آسیب‌های روانشناختی و جامعه‌شناختی که بر آنان و بر جامعه تحمیل می‌شود، مواجه هستند.

سابقه موضوع
مجلس شورای اسلامی، قانون پذیرش دانشجو در دانشگاه ‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب ۱۳۸۶.۰۸.۰۹، قانون سنجش و پذیرش دانشجو مصوب ۱۳۹۲.۰۵.۱۶ و ۱۳۹۲.۰۶.۱۰ و قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی مصوب ۱۳۹۴.۱۲.۱۸ را داشته و به تایید شورای نگهبان رسیده است.

ارتباط سند با مسئله واقعی بر زمین مانده
در این بخش مواد مناقشه‌برانگیز مصوبه کنکوری
- تاثیر قطعی معدل در نمره کنکور: طبق بند ۳ ماده ۳، برای پذیرش از سال تحصیلی ۱۴۰۲ و بعد از آن، سهم نمره کل سابقه تحصیلی، با توجه به سابقه تحصیلی موجود و مرتبط، ۶۰ درصد با تاثیر قطعی در نمره کل نهایی و مابقی ۴۰ درصد سهم آزمون اختصاصی خواهد بود. موافقان این بند معتقدند افزایش سهم سوابق تحصیلی باعث افزایش نقش مدارس، کاهش استرس داوطلبان کنکور و شکست مافیای کنکور می‌شود.
اما مخالفان با اشاره به قطعی در نظر گرفته شدن سهم سوابق تحصیلی اظهار می‌دارند که نتایج تحصیلی محصول مشترک مدرسه و دانش‌آموز است و کیفیت مدارس عادی دولتی که قریب به ۸۰ درصد دانش آموزان کشور در آن تحصیل می‌کنند متناسب با افزایش نقش آن‌ها نیست. شکاف عمیق بین مدارس عادی دولتی و مدارس خاص و غیردولتی منجر به رونق شهریه‌ای شدن تحصیل در آموزش و پرورش و حذف دانش آموزان مدارس عادی خواهد شد که بر خلاف عدالت آموزشی بوده و تطابقی با اصل ۳۰ قانون اساسی ندارد. بر این اساس مخالفان خواستار اعمال سوابق تحصیلی به صورت مثبت (و نه قطعی) هستند.

تعیین شرط معدل علاوه بر نمره کنکور: طبق ماده ۵، دانشگاه ها می‌توانند در پذیرش دانشجو در رشته- محل‌های پرمتقاضی حدنصاب برای نمره‌کل آزمون اختصاصی و نمره کل سابقه تحصیلی تعیین و پس از تصویب شورای سنجش و پذیرش دانشجو، حداقل دو سال قبل از پذیرش دانشجو اعلام عمومی کنند؛ موافقان این بند معتقدند تعیین شرط معدل باعث افزایش نقش دانشگاه‌ها در پذیرش دانشجو و ارتقای کیفیت خواهد شد!
در مقابل مخالفان، تعیین شرط معدل را تیر خلاص به دانش آموزان مدارس عادی دانسته و معتقدند که در حالت کنونی سابقه تحصیلی در نمره کنکور لحاظ و با سهمیه مناطق تعدیل می‌شود، اما وقتی معدل (سابقه تحصیلی) جداگانه و به صورت مستقل ملاک عمل قرار گیرد و برای آن حداقل تعیین شود بسیاری از داوطلبان قبل از برگزاری کنکور از دایره رقابت حذف می‌شوند.
این عده با اشاره به آمار تعداد داوطلبان گروه علوم تجربی کنکور سراسری (۵۵۵ هزار نفر) و آمار ارائه شده توسط رئیس سازمان سنجش مبنی بر وجود ۷۳ هزار معدل بالای ۱۹ در این گروه، بیان می‌کنند به عنوان مثال اگر دانشگاه‌های علوم پزشکی به ویژه در مراکز استان‌ها شرط معدل ۱۹ را به عنوان حداقل تعیین کنند، در عمل قبل از برگزاری کنکور ۴۸۲ هزار نفر از گردونه رقابت خارج می‌شوند! این دسته از مخالفان خواستار انتشار اطلاعات توزیع جمعیتی داوطلبان کنکور بر حسب معدل به تفکیک شهرستان برای روشن‌تر شدن وضعیت هستند.

حذف فارغ‌التحصیلان سنوات گذشته و تغییر رشته در کنکور سراسری: طبق تبصره ماده ۴، از سال ۱۴۰۴ به بعد هر متقاضی در هر گروه آزمایشی باید دارای سوابق تحصیلی مرتبط و کامل در گروه آزمایشی که متقاضی پذیرش در آن است، مطابق نظام آموزشی جدید آموزش و پرورش (نظام ۶.۳.۳) باشد.
در این صورت اولاً هر کسی که سوابق تحصیلی مطابق نظام ۶.۳.۳ نداشته باشد، نخواهد توانست در کنکور سراسری شرکت کند! ثانیاً شرکت در کنکور سراسری متناسب با رشته دیپلم خواهد شد و به عنوان مثال فرد با داشتن دیپلم تجربی نمی‌تواند در گروه علوم ریاضی کنکور سراسری شرکت کند و دانش آموزان مجبورند بر اساس هدایت تحصیلی که در ابتدای پایه دهم (پانزده سالگی) برای آن‌ها انجام شده، در کنکور سراسری شرکت کنند!

حذف فارغ‌التحصیلان نظام‌های آموزشی قبل از ۶.۳.۳ نیز مورد جالب دیگری است که با انتشار ابلاغیه مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی از آن رونمایی شد؛ در این مورد باید متذکر شد مگر نظام‌های آموزشی با خواست دانش آموزان تغییر کرده است که نداشتن سابقه تحصیلی مطابق نظام ۶.۳.۳ مانع از شرکت در کنکور سراسری شود؟!

پژوهشگر: یاسر بهشتی

­