قیصر امین پور؛ از ترسیم لحظه‌های ایثار و شهادت تا تصویر فرهنگ عامه

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: قیصرامین پور، شاعر سرشناس، ادیب توانمند و پژوهشگر ادبیات، دوم اردیبهشت ۱۳۳۸ در گتوند خوزستان متولد شد.

در سال ۱۳۵۷ در رشته دامپزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شد؛ اما این رشته نتوانست روح بلندپروازش را راضی نگهدارد؛ درنتیجه به تحصیل در رشته تاریخ دانشگاه تهران روی آورد؛ چندی بعد، از رشته تاریخ نیز انصراف داد و سرانجام در سال ۱۳۶۳ گمشده خود یعنی رشته زبان و ادبیات فارسی را یافت و در این رشته از دانشگاه تهران دانش آموخته شد و دکترا گرفت. قیصر شعر و ادب، افزون بر تدریس در دانشگاه های الزهرا و تهران، مدت ها سردبیر مجله سروش نوجوان بود.

قیصر هم شعر نو و نیمایی دارد و هم غزل و مثنوی و قصیده و رباعی؛ به بیان دیگر، قیصر شعر سنتی و نو را همزمان پیش برده و در بهره گیری از آن‌ها متعادل بوده است. نخستین مجموعه شعرش را باعنوان "تنفس صبح" - که بخش عمده اش غزل بود - در سال ۱۳۶۳ منتشر کرد. "در کوچه آفتاب" دومین مجموعه شعرش بود. "آینه های ناگهان"، "گل ها همه آفتاب گردانند" و "دستور زبان عشق" از دیگر آثار استاد قیصر امین پور هستند.

غزل سرایی نزدیک به شعر نو:
غزلش ساده و صریح و بدون تکلف و نزدیک به شعر نو است:  آنکه دستور زبان عشق را بی گزاره در نهاد ما نهاد
***
ز بس که گریه نکردم، غرور بغض شکست برای غسلِ دلِ مرده، آب لازم نیست
***
سه حرف است مضمون سی پاره ی دل الف، لام، میم از لبم می تراود

نگاه قیصر در غزل، بیش از همه به حافظ بود. وی از اشعار شاعران معاصر و نوپرداز مانند اقبال لاهوری، نیما، نادرپور، سید حسن حسینی و استاد مصفا نیز تاثیر پذیرفته بود. البته قیصر در مواردی نیز از شیوه غزل شاعران گذشته انتقاد می کند:
شیواست واژه های رخ و زلف و خط و خال، اما به شیوه غزل من نمی خورند

علاقه به فرهنگ عامه:
دال مرکزی هنرمندی قیصر در شعر و شاعری، زبان محاوره ای و بیان ساده و صریح اوست. قیصر در شعرش از تعبیرات عامیانه بهره برده و همین موضوع سبب شده است که مخاطبانش به آسانی و بی تکلف و تصنع، با شعرش ارتباط برقرار کنند. به بیان دیگر، نمود فرهنگ عامه و اصطلاحات و تعابیر مردم کوچه و بازار در شعرش به گونه ای است که سبب انس مردم با اشعارش شده است. همین ارتباط صمیمی با مردم و پیوند آن با ادبیات است که برخی اشعار قیصر را همچون اشعار انوری و سعدی به ضرب المثل تبدیل و در زبان مردم رایج کرده است:

گاهی چقدر زود دیر می شود.
از نثار یک دریغ هم دریغ می کنیم.
حق با سکوت بود.
آرزو‌های شعاری

از پیشروان شعر دفاع مقدس:
با آغاز دفاع مقدس، شعر دفاع مقدس در تاریخ ادبی ایران پدیدار شد. دکتر قیصرامین پور در کنار بزرگانی، چون دکتر گرمارودی و استاد معلم از پیشروان این نوع شعر بود. قیصر که از اهالی خوزستان بود و جنگ را از نزدیک دیده و با همه وجود احساس کرده بود، شعرش را تصویرگر جلوه های دفاع مقدس قرارداده بود؛ به بیان دیگر، آثار قیصر، جلوه گاه صحنه ها و لحظه های ایثار و شهادت است.

استاد امین پور با اشعار تاثیرگذارش و با زبانی حماسی، به رزمندگان دفاع مقدس روحیه می داد؛ توصیف صحنه های شکوهمند شهادت، بیان جنایت های دشمن، ترسیم چهره مردم رنج دیده از جنگ و کشتار و درعین حال دعوت به ایستادگی و بیداری و امیدواری به موفقیت و پیروزی در اشعارش مشاهده می شود. طبیعی است که درونمایه شعر قیصر و اشاره های متعدد او به موضوعات حماسی نظیر دلاورمردی رزمندگان، زبانی حماسی و باشکوه می طلبد؛ از این رو قیصر از زبان حماسه بهره می برد؛ از سوی دیگر، قیصر، هنرمندانه، این محتوا‌های حماسی را در قالب واژه های امروزی می ریزد و شعر را امروزی می کند:

ناگه رجز هجوم خواندند
بر گُرده گردباد راندند
شستند به خون شب زمین را
شمشیر به آسمان رساندند
ماندند به عهد خویش و رفتند
رفتند، ولی همیشه ماندند.

روز‌های سخت و غمبار جنگ در اشعار قیصر به خوبی توصیف شده است:
هر شب تمام ما
با چشم های زل زده می بینیم
عفریت مرگ را
کابوس آشنای شب کودکان شهر
هر شب لباس واقعه می پوشد، اینجا.
****
اینجا، سپور، هر صبح.
خاکستر عزیز کسی را
همراه می برد.
قیصر در جای دیگر، اندوهِ حاصل از بمباران شیمیایی شهر‌های ایران را می سراید:
گفتند: آسمان همه جا ابری است
گفتند: از سقف های کاذب سربی
باران زرد
باران شیمیایی
می بارد.

قیصر، عاشق وطنش بود و در شعرش "حب الوطن من الایمان" را تفسیر می کرد:
طرح کمرنگی است در یادم هنوز
من به یاد دشت آبادم هنوز

قیصر واقعیت های جنگ را با لحن عاطفی و با حس وطن دوستی توصیف می کند:
می خواستم
شعری برای جنگ بگویم.
شعری برای شهر خودم، دزفول.
دیدم که لفظ ناخوش موشک را
باید به کاربرد.
اما.
موشک.
زیبایی کلام مرا می کاست.

آوارگی کودکان و به خاک و خون کشیده شدن آن‌ها در جنگ نیز در شعر قیصر به تصویر کشیده شده است:.
اما من از درون سینه خبر دارم.
از خانه های خونین.
از قصه عروسک خون آلود.
از انفجار مغز سری کوچک.

برخی اشعار مشهور:
شعر "حسرت همیشگی" از مشهورترین اشعار اوست:
حرف‌های ما هنوز ناتمام.
تا نگاه می‌کنی:
وقتِ رفتن است
باز هم همان حکایت همیشگی!
پیش از آنکه با خبر شوی
لحظه عزیمت تو ناگزیر می شود
آه...‌ای دریغ و حسرت همیشگی!
ناگهان
چقدر زود.
دیر می شود

شعر "اگر دل دلیل است" نیز از اشعار بسیار مشهور قیصر است:
سراپا اگر زرد پژمرده ایم.
ولی دل به پاییز نسپرده ایم
چو گلدان خالی ، لب پنجره
پر از خاطرات ترک خورده ایم
اگر داغ دل بود، ما دیده ایم
اگر خون دل بود، ما خورده ایم
اگر دل دلیل است، آورده ایم
اگر داغ شرط است، ما برده ایم
اگر دشنه دشمنان، گردنیم!
اگر خنجر دوستان، گرده ایم!
گواهی بخواهید، اینک گواه:
همین زخم هایی که نشمرده ایم!
دلی سربلند و سری سر به زیر
از این دست عمری به سر برده ایم؛ و شعر حتی اگر نباشی ...:‌
می‌خواهمت چنانکه شبِ خسته خواب را‌
می‌جویمت چنانکه لبِ تشنه آب را
محو توام چنانکه ستاره به چشم ِصبح
یا شبنم ِسپیده دمان آفتاب را
بی‌تابم آنچنان که درختان برای باد
یا کودکان خفته به گهواره تاب را
بایسته‌ای چنانکه تپیدن برای دل
یا آنچنان که بال ِپریدن عقاب را
حتی اگر نباشی می‌آفرینمت
چونان که التهاب بیابان سراب را‌ای خواهشی که خواستنی‌تر ز پاسخی
با، چون تو پرسشی چه نیازی جواب را

آسمانی شدن:
استاد قیصر امین پور، پس از تصادف در سال ۱۳۷۸، مدتی با بیماری دست و پنجه نرم کرد و دو عمل جراحی قلب و پیوند کلیه انجام داد و در نهایت در ۸ آبان ۱۳۸۶ رخ در نقاب خاک کشید و آسمانی شد. خوابش آرام‌ترین خواب جهان باد.

نویسنده: دکتر امید جلوداریان