سیلی سیاه بی تدبیری بر گونه‌های سرخ ایران

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خراسان جنوبی؛ زرشک با نام علمی Berberis Vulgaris گیاهی بومی ایران است.  

در تمام قسمتهای گیاه زرشک آلکالوئیدهای بربرین، اکسیاکانتین، بربامین وجود دارد، مقدار آلکالوئید در پوست ریشه زرشک بیشتر از قسمتهای دیگر این گیاه است و میوه آن دارای حدود 4درصد مواد قندی، 65درصد اسید مالیک و اسید تارتاریک و مقداری صمغ است.

نگاه جهانی به زرشک در درجه اول یک گیاه دارویی است که پتانسیل استخراج مواد مؤثره دارد و نگاه دوم یک گیاه زینتی است و یکی از محبوب ترین گیاهان بومی ایران است که قسمتهای مختلف آن مانند ریشه، پوست، ساقه، برگ، گل و میوه کاربردهای مختلفی دارد.

خواص فراوان زرشک

میوه زرشک بدلیل دارا بودن اسیدهای آلی، از جمله اسید اسکوربیک و همچنین سایر ترکیبات غذایی مانند کلسیم، فسفر، آهن، ویتامین های B1 – B2 -C، کربوهیدرات، و پروتیین دارای ارزش غذایی و طعم مناسب برای چاشنی می باشد.

برخی اثرات دیگر که برای بربرین ذکر شده کاهنده قندخون، ضد نقرس، ضد التهاب، ضد آکنه، ضد اسپاسم، کاهنده سطح خونی کلسترول، کاهنده فشار خون و ضد تومور است.

تا حدودی به زرشک هندوستان یک دیدگاه صنعتی  داشته است و در روسیه و شمال و غرب اروپا هم از عصاره میوه زرشک برای درمان و التیام ناراحتی‌های کبدی، روماتیسم و خونریزی رحم استفاده و از میوه آن مکمل‌های غذایی بسیاری در آمریکا و کانادا تولید می‌شود.

مصرف زرشک به صورت تازه خوری به علت مزه ترش آن معمول نیست اما با تهیه فراورده های متنوع نظیر مربا، مارمالاد، آبمیوه، نوشابه، پاستیل، سس، ژله از زرشک ضمن جذب تولید مازاد بر مصرف و ایجاد ارزش افزوده، می توان آنها را هم به نام ایران به بازارهای بین المللی معرفی کرد.

زرشک با ارزش اقتصادی بالا

نوع بی دانه این محصول برای نواحی جنوب خراسان بزرگ یعنی خراسان جنوبی به خصوص شهرستانهای درمیان، قاینات، زیرکوه، سربیشه، بیرجند و بخشهایی از خوسف شهرتی فراوان ایجاد کرده است.

اهمیت اقتصادی، آب و هوایی زراعت و خواص دارویی گیاه زرشک در خراسان جنوبی، گزینه‌ای مناسب برای توسعه کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک ایران است .

خراسان جنوبی به عنوان یکی از چهار استان بسیار محروم کشور ایران شناخته می‌شود که عمده اقتصاد مردم آن به ویژه در نواحی روستایی بر کاشت و فروش سه محصول مقاوم به کم‌آبی و خشکی و در عین حال با ارزش اقتصادی بالا یعنی زرشک، زعفران و عناب استوار است.

 حدود 98درصد تولید زرشک کشور در این استان تولید می شود.

زرشک سالهای گذشته در انبار

آقای اکبری یکی از کشاورزان خراسان جنوبی در شهرستان درمیان است اگر چه در این روزهای پاییز خوشحال از آغاز برداشت محصول است می گوید: محصول امسال ما خوب است اما تاکنون کسی برای خرید آن مراجعه نکرده است.

وی ادامه می دهد: از سال98 زرشک در انبار داریم و محصول روی دست ما مانده است، مسولان در تلویزیون می گویند زرشک خود را به دلال با قیمت پایین ندهیم اما خریداری از سوی آنها نمی آید و هم اکنون اکثر کشاورزان زرشک کار اوضاع خوبی و حتی توانایی پرداخت هزینه سرد خانه را هم ندارند.

آقای رضایی دیگر کشاورزی است که می گوید: تعاون روستایی اعلام می کند زرشک شما را می خریم اما قیمت را نمی گوید، اصلا هیچ اطمینانی به مسولان نداریم وعده های غیر عملی می دهند.

 از وعده ها تا خوراک دام

کشاورز قاینی نیز با بیان اینکه سال گذشته به علت کرونا درآمد ما صفر بود و همه محصول ما در سرد خانه هاست و به علت اینکه محصول جدید آمده است مجبور شدیم بخشی را بیرون بریزیم می گوید: مسولان فقط وعده می دهند و بعد هیچ، 2سال است که توانایی پرداخت هزینه سرد خانه که 40میلیون تومان است را ندارم، کمی را به تهران ارسال کردم گفتند کیلویی 25هزار تومان از شما خریداریم این درحالیست که سال گذشته به هر کیلو 75هزار تومان پرداخت کردم.

کشاورز دیگری از این شهرستان می گوید: بخشی از زرشک خود که از سالهای98 بود را به دام هایمان دادیم.

آقای گرگانی کشاورز سربیشه ای هم می گوید: هزار هکتار از دشت سربیشه زیر کشت زرشک است و امسال هم سال باردهی آنهاست اما کسی نمی خرد و جایی هم برای نگه داری آنها نداریم و تعاون روستایی 2سال پیش زرشک خریداری کرد اما هنوز بعد از دو سال پول را پرداخت نکرده است.

فروش نرفتن زرشک ها از سال97

۱۸هزار هکتار از باغهای خراسان جنوبی زیر کشت درخت زرشک است که پیش بینی شده امسال 22هزار تُن محصول خشک زرشک برداشت شود.

معیشت و درآمد ۴۵هزار خانوار در خراسان جنوبی مستقیما وابسته به این محصول است.

آقای یعقوبی هم کشاورز بیرجندیست که 50سال زرشکار است و سالهای گذشته به عنوان کشاورز نمونه معرفی شد می گوید: کود کیسه ای از 40هزار تومان به 500هزار تومان، کارتون از عددی هزار تومان دوسال پیش، به هر عدد 12هزار تومان اما زرشک(تازه) همان کیلویی 10هزار تومانی که 2سال پیش بوده است به 6تا7 هزار تومان امسال رسیده است.

وی با بیان اینکه دولت بجای خریداری زرشک، انگور و انار، این محصولات را خرید کند می گوید:هر کیلو زرشک تازه 16تا20 هزار تومان برای ما هزینه دارد که هم اکنون با این قیمت پایین چیزی جزء ضرر چیزی عاید ما نمی شود.

به  یکی از سردخانه های شهر بیرجند سری زدیم، جایی که مملو از کارتون های زرشک خشک، آب زرشک و کنسانتره زرشک است.

زرشک هایی که مشتری نیست تا صادر شود، در بازار داخلی هم مصرفی ندارد.

مسئول این سردخانه می گوید: هم اکنون هزار تُن زرشک در این مکان ذخیره است و مجبور شدیم برخی از سالن ها که ویژه دیگر اقلام بود را برای زرشک خالی کنیم.

آقای عالمی افزود: این زرشک ها از سالهای 97، 98و99 است که کشاورزان نتوانستند به فروش برسانند و مجبور شدند آنها را در سردخانه نگه دارند.

چرا کشاورزان از این قیمت پایین و خریداری نشدن محصولشان گله دارند؟ آیا خریداری نیست یا دست سودجویان و یا ضعف مدیریت در کار است؟؟؟

از زرشکاران حمایت می کنیم؟؟!!!

3 سال از مسولان کشوری با سفر به خراسان جنوبی وعده حل این مشکل را می دهند،  وزیر سابق جهاد کشاورزی 18 آبان 97 که مهمان خراسان جنوبی بود می گوید: باید راهی پیدا کنیم تا در خصوص بسته بندی و فرآوری زرشک با کار مشترک، محصولات خراسان جنوبی را به دنیا معرفی کنیم تا جایگاه اصلی خود را در دنیا پیدا کند که امیدواریم شرکت های دانش بنیان این موضوع را دنبال کنند.

حجتی  15 مهر 98 هم در جریان سفر به خراسان جنوبی می گوید: باید کشاورزی قراردادی برای محصولات زرشک انجام، تا مشکلات محصولات استراتژیک در خراسان جنوبی رفع شود.

 معاون امور باغبانی وزیر جهاد کشاورزی مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران 11 مهر سال 98 در جشن شکرگزاری زعفران و زرشک در قاین می گوید: از زرشکاران حمایت می کنیم!!!.

طهماسبی  14 مهر 99 در مرکز خرید و بسته بندی زرشک شرکت تعاونی تولید اسدیه از خرید توافقی زرشک برای حمایت از کشاوران خبر می دهد، در همین سفر مجدد در نشستی که با مسولان خراسان جنوبی می گوید: اجازه ضرر کردن کشاورز را نخواهیم داد.!!!!!

سخنان مسولان گذشته هیچ دردی از کشاورزان این استان  را رفع نکرد قول هایی که بدون هیچ پیگیری تاریخ انقضای آنها خیلی زود تمام شد و کشاورز و زرشک های بر روی دست آن ماند و این یعنی ادامه سریال خسارت کشاورزی که ماهها زحمت می کشدتا به اقتصاد کشور کمک کند  .

هر گرم زرشک در بازارهای جهانی تقریبا 4هزار تومان

به یکی از معتبر ترین و پرکاربردترین فروشگاه های اینترنتی در دنیا، سری زدم تا ببینم زرشک در آن فروشگاهها با چه قیمتی عرضه می شود، به قسمت فروش زرشک و فرآورده های زرشک رفتم زرشک کیفیت پایین با قیمتهای 8 اونس (یعنی 226گرم) 898هزار تومان، زرشک های تازه و بدون آفت کش 16 اونس یک میلیون و 911هزار تومان، زرشک خشک شده (آب موجود در محصول خشک شده تبخیر می شود و جوهر محصول باقی می ماند و ارزش غذایی، ویتامین ها و مواد فعال موجود در پوست خشک طبیعی نسبت به حالت طبیعی تازه آن بسیار افزایش می یابد) 9 اونس 930هزار تومان فروخته می شود.

فرآورده های آن هم با قیمتهای زیاد خرید و فروش می شد، یک کیلو گرم آب نبات زرشک 903هزار تومان، مربای زرشک یک میلیون 400هزار تومان، ادویه جورجیا ترکیبی از زرشک یک میلیون و 26هزار تومان، لواشک زرشک 580تا907 هزار تومان و سماق زرشک با قیمت 781هزار تومان به فروش می رسد.

 یکی از اساتید مدیریت و اقتصاد هم در این باره می گوید: نیاز مشتری هم اکنون تغییر کرده است و باید مطابق با آن عمل کرد.

محمودزاده با بیان اینکه باید محصول را مطابق میل مشتری طراحی  کرد و کانال های توزیع ویژه تشکیل داد افزود: حضور در نمایشگاههای بین المللی برای بازاریابی  این محصول ضروری است.

وی با اشاره به اینکه باید به عوامل غیرکنترل و کنترل  در بحث زرشک هم توجه شود می گوید: برای حمایت از این محصول با شکل و طراحی جدید وارد شد، قیمت گذاری هم مطابق با بازارهدف صورت بگیرد و دلالها هم در بخش توزیع حذف شوند چرا که فقط به فکرسود آوری از طریق حجم زیاد فروش محصول هستند که این صدمه شدیدی به قیمت زرشک می زند.

سوال اینجاست چرا باید محصولی که در آن سوی مرزها برای آن سر و دست می شکنند و با قیمتهای گزاف خرید و فروش می شود در داخل کشور اینگونه قیمت داشته باشد؟؟؟

می خرند؟!! نمی خرند؟!!

اواخر شهریور بودکه آستانه برداشت محصول زرشک به سراغ مدیر تعاون روستایی استان رفتم، در آتن زنده خبر20 از همه چیز خوب بودن سخن می گوید و منکر هر نوع زرشکی در انبارها و روی دست کشاورز می شود، سوال انبارهای پر زرشک توسط گوینده چندین دفعه مطرح می شود که می گوید: کمی ناچیز زرشک دارم آن هم در سردخانه هاست و اصلا امکان ندارید زرشکی در دست کشاورز باشد!!!!!!!!.

سخنان ضیائیان احمدی در حالی بود که کشاورزان در گزارشی که در همان بخش خبری تهیه کرده بودم از انبارهای پر زرشک گلایه داشتند و حتی برخی ها عنوان می کردند مجبور شدند به علت خرابی زرشک شان آنها را به دام ها بدهند.

ضیائیان احمدی قول می دهد تا همزمان با آغاز برداشت زرشک تازه خرید زرشک هم آغاز شود.

بعد از دو هفته استاندار خراسان جنوبی در نشستی از عملکرد مسولان این حوزه در خصوص زرشک انتقاد می کند.

مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی روز بعد این جلسه خبر از آغاز خرید زرشک می دهند در بخش خبری20 همان روز به سراغ ضیائیان احمدی رفتیم.

وی از راه اندازی مراکز خرید زرشک در شهرستان درمیان و چند روز آینده در شهرستانهای سربیشه و قاینات خبر می دهد.

بعد از یک هفته خبرنگاران شهرستانهای خود را به سراغ کشاورزان فرستادیم کشاورزان گلایه از پخش خبر خرید محصول زرشک داشتند .

زرشکی ندیدیم بخرند!!! ؟؟؟

یکی از کشاورزان شهرستان درمیان می گوید: چند روز پیش در تلویزیون اعلام  کردند، زرشک را خرید می کنیم ما که خریدی ندیدیم.

یکی از کشاورزان سربیشه هم می گوید: مسولان بهتر است سری به باغهای زرشک بزنند و با کشاورزان گفتگو و از نزدیک قیمت گذاری کنند تا ببینند محصولی مانند زرشک چقدر زحمت دارد.

مدیر تعاون روستایی خراسان جنوبی چند روز بعد مجدد با فروکش کردن کرونا در خبری از زرشک کاران استان می خواهد برای فروش محصول خود عجله نکنند و قرار است قیمت تا نزدیک 100هزار تومان برسد.

ضیائیان احمدی به کشاورزان توصیه می کند: زرشک خود را خشک کنند و اقدام به فروش زرشک تازه نکنند چرا که در آینده زمینه صادرات این محصول فراهم می شود و قیمت زرشک افزایش می یابد.

برخی ها از کشاورزان مدعی هستند این رفتار جهاد کشاورزی و تعاون روستایی فرار به جلوست.

اگر این مورد درست باشد باید برای این چنین سازمان مهمی تاسف خرد چرا که 365روز سال را گذاشتند و اکنون که فصل برداشت این محصول است دنبال برنامه و راهکاراست آن هم زمانی که باید نتیجه عملی  برنامه های خود را برای خرید محصول ارائه کند هنوز دنبال برنامه برای خرید هستند!!!!!

قمیت گذاری زرشک توسط شهرداری تهران

با خبر شدیم که قیمت زرشک را شهرداری تهران نرخ گذاری می کند!!!( مسولان مربوطه در شهرداری تهران قیمت آن را از یک کیلو گوجه، خیار و سبزی هم کمتر قیمت گذاری کردند، قیمت گوجه 13هزار تومان، خیار 15هزار تومان و سبزی 13هزار تومان؟؟؟!!!!)

به سراغ استاندار خراسان جنوبی رفتیم، ملانوری می گوید:  قیمت گذاری و برنامه ریزی برای فروش زرشک باید در داخل استان صورت گیرد و هیچ کس نباید در خارج از این منطقه برای زرشک تصمیم گیری کند.

وی با تاکید بر اینکه آینده زرشک استان به مدیریت صحیح علمی و فنی نیاز دارد یاد آوری می کند: تعاون روستایی با کارشناسی مجدد، قیمت زرشک را برای حمایت از کشاورزان استان افزایش دهد و این بازنگری باید به گونه ای باشد که کشاورزان حاصل دسترنج خود را به معنای واقعی به دست آورند.

عملکرد ضعیف تعاون روستایی

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند هم با بیان اینکه عملکرد تعاون روستایی در بحث زرشک ضعیف  است می گوید: سال گذشته 320تُن و امسال فقط 190تُن زرشک از استان صادر شده است ؟؟؟؟!!!.

احتشام یکی از راهکارهای افزایش قیمت را علاوه بر صادارت، تامین سرمایه در گردش واحدهای فرآوری عنوان می کند تا حداقل پولی داشته باشند تا بتوانند محصول را از کشاورزان خریداری کنند و همچنین از آن طرف هم موانع پیش روی صادرات را رفع کنند.

رئیس جمهور نیز در سفر اخیر خود به خراسان جنوبی خواستار فعال شدن پژوهشکده‌ زرشک شد و گفت: چرا باید زرشکی که مورد نیاز مردم است روی دست کشاورز باشد و درست عمل نشود که هم اکنون کشاورز دچار مشکل شود و دلی برای جمع آوری محصول جدید نداشته باشد.

دکتر رئیسی با تاکید بر اینکه باید در خصوص فراوری آن تجدید نظر شود  و منابع مالی برای آن تعلق گیرد می گوید: سرمایه گذاری در این مسیر هزینه نیست و نتیجه آن موجب گسترش و توسعه کشاورزی استان و به سود کشاورزان خواهد بود.

برای اطلاع از حمایت های زرشک به سراغ برخی از مسولان رفتم

اشرف هاشم رئیس انجمن مواد غذایی آسیا هم با تاکید اینکه نرخ جهانی زرشک را جمهوری اسلامی ایران و خراسان جنوبی مدیریت و از فرآورده‌های مختلف آن را تولید کند گفت: انجام تحقیقات کلی بر روی استفاده زرشک در کشورهای مختلف و استفاده از نتایج این تحقیق در صادرات و بسته‌بندی می تواند برای این محصول ضروری باشد  و سازمان مواد غذایی آسیا از میوه زرشک حمایت می کند تا تاجران زرشک را با تاجران کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکا متصل کند.

امین رئیس دفتر هماهنگی تجاری ایران و چین هم گفت: باید برای افزایش قیمت زرشک به فکر تولید فراورده های محصول زرشک بود که این هم نیازمند ورود دستگاههای جدید برای واحد های تولیدی است و باید دولت با توجه به اینکه ارتباط خوبی با برخی از کشورها دارد این دستگاهها را وارد کند تا بازار جهانی را از دست ندهیم .

نماینده مردم شهرستانهای قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی هم از تعاون روستایی در خصوص نحوه خرید‌های تضمینی انتقاد می کند و می گوید:تعاون روستایی از مواردی است که باید به آن توجه شود که هر ساله با خرید حمایتی زرشک و زعفران موجب شده که قیمت این دو محصول از میزان تورم کمتر باشد.

اسحاقی افزود: دیوان محاسبات، سازمان بازرسی کل کشور و تعزیزات باید به این مهم توجه کنند.

دستور رئیس جمهور برای رفع مشکل زرشک کاران

وی با بیان اینکه عدم فرآوری وعدم افزایش قیمت زرشک بر مبنای تورم سالانه دو اتفاق ناگواری است که در این زمنیه رقم خورده است و با تداوم خام فروشی زرشک همچان شاهد سیر نزولی این محصول استرتژیک خواهیم بود می گوید: متاسفانه برای صادرات این محصول هم هیچ اقدام موثری نشده است.

نماینده مردم قائنات و زیرکوه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه رئیس دفتر رئیس جمهور نیز  پیگیری کردند که وزیر جهاد کشاورزی، وزیر کار، وزیر امور خارجه و وزیر صمت کارگروهی تشکیل دهند و نسبت به صادارت این محصول و فرآوری آن اقدام کنند افزود: همچنین وزرای مرتبط مکلف شدند امسال نسبت به خرید تضمینی این محصول اقدام کنند یا تسهیلاتی به سرمایه گذاران برای خرید زرشک سال گذشته اختصاص دهند تا حداقل زرشکاران انگیزه برداشت محصول امسال را داشته باشد.

در کنار فعال شدن صادرات برای تهیه اکسیر و فرآوری محصول زرشک باید شرکتهای دانش بنیان هم ورود کنند.

تولید محصولات فراسومند از زرشک

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی در این خصوص می گوید: یکی از طرح هایی که در این مجتمع برای فرآوری زرشک انجام می‌شود، تولید سرکه زرشک است.

پویان افزود: انجام مراحل تحقیقاتی و تولید اولیه سرکه فراسودمند زرشک برای اولین بار در جهان، به صورت کارفرمایی با همکاری یک شرکت خصوصی در خراسان جنوبی انجام شد که پس از اخذ تاییدیه‌های لازم به تولید انبوه خواهد رسید و وارد بازار مصرف می شود.

مدیر مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی استان با بیان اینکه تولید سرکه زرشک با هدف کاهش ضایعات میوه انجام می‌شود و در زمان تولید، بهره وری زرشک افزایش پیدا می‌کند افزود: در تولید این فراورده از زرشک درجه ۳و۴ استفاده می‌شود.

پویان گفت: تولید محصولات فراسودمند از زرشک، یکی از اهداف سه سال آینده گروه پژوهشی تولید و فرآوری گیاهان استراتژیک مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی است و به زودی محصولات فرآوری شده جدیدی از این گیاه راهبردی خراسان جنوبی معرفی، تولید و به بازار عرضه خواهد شد.

رئیس جهاد دانشگاهی خراسان جنوبی نیز در این خصوص می گوید: تولید فرآورده‌های زرشک نوآورانه مانند باسلوق و مسقطی، سس، بهینه سازی فرمولاسیون آب نبات زرشک با خاصیت خونسازی و پودر بستنی زرشک از اقدامات انجام شده در مجتمع تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی است.

با وجود اینکه ایران اولین تولیدکننده زرشک در جهان است ولی صادرکننده آن نیست و این محصول در ایران و جهان ناشناخته مانده است، علت این امر معرفی نشدن محصول، خام فروشی و عدم تنوع در تولید است، در بحث صادرات محصول زرشک با چالش‌هایی مواجه  هستیم.

می توان گفت علت ناکامی در صادرات محصولاتی استراتژیکی همچون زرشک که می تواند برای کشور ارزآوری زیادی داشته باشد، عدم بازاریابی مناسب و ایجاد برندهای داخلی است که با برنامه‌ ریزی‌ صحیح و حمایت بخش‌های دولتی و ترغیب بخش خصوصی برای افزایش سرمایه‌گذاری این مشکل حل می شود.

فرآوری مناسب محصول زرشک دیگر موضوعی است که باید بر پایه تکنولوژی پیشرفته و تولید فرآورده های جدید در کنار بهینه سازی روشهای سنتی باشد.

توجه به این محصولات سود آور می تواند زمینه رشد اقتصادی و خارج شدن کشور از صادرات نفتی را فراهم کند و موجب افزایش تراز تجاری، تولید و نیز ایجاد اشتغال و تصاحب  بازارهای بین المللی شود.

تهیه کننده: زهرا فلاحی نسب