نگاهی به نقش تاریخی آیت الله مهدوی کنی در انقلاب اسلامی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ مروری بر کارنامه‌ی فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی آیت الله مهدوی کنی به خوبی تعهد ایشان را به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نشان می‌دهد. عزم وی، در مبارزه با رژیم شاهنشاهی در حدی بود که منجر به زندانی شدن و شکنجه‌ی وی نیز گردید. ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از موارد بانی و موسس بسیاری از آن نهاد‌ها بودند.

 

 

بی شک یکی از موثرترین گروه‌ها در بروز تحولات سیاسی-اجتماعی کشور، گروه روحانیون است. این قشر با مبارزات، فعالیت‌ها و خدمات سیاسی خود در چند صد سال اخیر، افتخارات زیادی را در عرصه‌های گوناگون برای کشور به ارمغان آورده اند. آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، یکی از این مفاخر بزرگی است که در بسیاری از عرصه‌های سیاسی، انقلابی و اجتماعی خوش درخشیده بودند.

 

این روحانی بزرگ که قبل از انقلاب از فعالان و مبارزان انقلاب اسلامی و از پیروان و شاگردان امام (ره) نیز بودند، مبارزات خود را از یکی از مساجد تهران آغاز کردند و نقش بزرگی در تربیت جوانان در مسیر مبارزه داشتند. مبارزات ایشان تا جایی پیش رفت که به دلیل مبارزات علیه رژیم پهلوی، چندین بار دستگیر شدند و به زندان افتادند. فعالیت‌ها و خدمات این عالم بزرگ بعد از انقلاب نیز تداوم یافت؛ به طوری که با تشکیل کمیته‌ی انقلاب از سوی امام (ره)، به عنوان اولین فرمانده‌ی این کمیته منصوب شدند و خدمات ارزنده‌ای در این زمینه ایفا نمودند.

 

از سمت‌های حساس و خطیری که ایشان بعد از انقلاب عهده دار آن بودند، می‌توان به کفیل نخست وزیر و نیز تصدی وزارت کشور اشاره کرد. ایشان همچنین یکی از اعضای اصلی مجمع روحانیت مبارز، شورای انقلاب، مجمع تشخیص مصلحت و... بودند. علاوه بر فعالیت‌های سیاسی، در عرصه‌ی فرهنگی نیز ایشان یکی از بانیان اصلی دانشگاه امام صادق (ع) بوده و ریاست آن را نیز برعهده داشتند. این نوشته‌ی کوتاه نگاهی دارد به فعالیت‌ها و خدمات این عالم ربانی قبل و بعد از انقلاب.

 

 

آیت الله مهدوی کنی در ۱۴ مرداد ۱۳۱۰ در روستای کن در حومه‌ی تهران متولد شدند. ایشان پس از طی دوران ابتدایی، وارد یکی از مدارس علمیه‌ی تهران گردیدند و در نزد اساتیدی، چون آیت الله برهان، علامه طباطبایی، آیت الله العظمی بروجردی، امام خمینی و... در بهره گیری از علوم فقه، تفسیر و حکمت بهره‌ی فراوان بردند. وی با ورود به حوزه‌ی علمیه با دیدگاه‌های حضرت امام خمینی (ره) آشنا گردید و روش سیاسی حضرت امام خمینی (ره) را برگزید.

 

هرچند ایشان برای اولین بار در سن هجده سالگی (۱۳۲۸ شمسی) در اردستان دستگیر و زندانی شدند، اما نقطه‌ی آغاز مبارزات و فعالیت‌های سیاسی ایشان را باید سال ۱۳۴۲ دانست. در این سال، آیت الله کنی امامت جماعت یک مسجد جدید التأسیس در تهران را پذیرفتند. این مسجد، مسجد جلیلی واقع در میدان فردوسی بود که «پناهگاه و ملجأ مبارزان به شمار می‌رفت و آیت الله مهدوی کنی، از شاگردان دیرین امام راحل، توانسته بود با شیوه‌ی موثر و کارآمد خویش، با بخش زیادی از جوانان انقلابی، ارتباطی صمیمی برقرار سازد.» آیت الله مهدوی از این طریق توانستند نقش بزرگی را در هدایت و تربیت جوانان ایفا کنند. 

 

آیت الله مهدوی کنی از ۱۰ شهریور تا ۷ آبان ۱۳۶۰ و پس از شهادت رجایی و باهنر، کفیل نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران بود. بعد از شهادت باهنر و رجایی در پی بمب گذاری در دفتر نخست وزیری در ۸ شهریور، شورای موقت ریاست جمهوری تشکیل شد و آیت الله مهدوی کنی را به نخست وزیری برگزید.

در این مسجد نه تنها شامل مسائل سیاسی، که شامل مسائل اجتماعی نیز می‌شد. همین امر و تداوم فعالیت‌ها و مبارزات ایشان، علیه حکومت پهلوی، باعث دستگیری‌های مجدد و تبعید و زندانی شدن ایشان گردید و تا پیروزی انقلاب به دفعات متعدد نیز ادامه یافت.

 

ایشان ارتباط و ارادت خاصی به امام راحل نیز داشتند؛ «به طوری که به گفته‌ی خود ایشان اولین دستگیری وی مرتبط با بردن نام امام بود و بعد از فوت آیت الله بروجردی نیز ایشان مرجعی جز امام را معرفی نکردند.» از دیگر فعالیت‌های آیت الله کنی در قبل از انقلاب می‌توان به نقش وی در تشکیل جامعه‌ی روحانیت مبارز اشاره کرد.

 

 

 

جامعه روحانیت مبارز نهادی است دینی، فرهنگی و سیاسی که با انگیزه‌ای دینی و با شعار حفظ دستاورد‌های انقلاب اسلامی ایران شکل گرفت. زمان تشکیل جامعه‌ی روحانیت مبارز تهران به سال ۵۶ که هم زمان با اوج گیری مبارزات انقلابی مردم بود، بازمی گردد. این نهاد با تأکید امام تشکیل گردید و آیت الله مهدوی نیز یکی از موسسین اصلی این جامعه بودند. جامعه‌ی روحانیت مبارز بعد از انقلاب نیز با رهبری آیت الله کنی، همواره نقش مهمی برای جامعه‌ی روحانیت ایفا کرده است؛ به گونه‌ای که امروز جامعه‌ی روحانیت با اسم ایشان مقارن شده است. در حال حاضر، جامعه‌ی روحانیت مبارز مهم‌ترین حزب اصول گرای ایران است.

 

آیت الله مهدوی کنی در شکل گیری کمیته‌ی استقبال نقش داشتند و از اعضای اصلی آن نیز محسوب می‌شدند. کمیته‌ی استقبال با بازگشت امام به ایران در آستانه انقلاب و با هدف اصلی حفاظت از جان امام شکل گرفت. «با حتمی شدن بازگشت امام و مشخص شدن روز ورود ایشان، نیرو‌های انقلاب به منظور مقدمات ورود امام به فکر سازمان دهی امور افتادند؛ لذا کمیته‌ای را تأسیس کردند که به کمیته‌ی استقبال از امام معروف گشت که مهم‌ترین وظیفه‌ی این کمیته، تهیه‌ی برنامه‌ی استقبال و برنامه ریزی برای اجرای آن بود و حساس‌ترین بخش این برنامه نیز حفظ امنیت جانی امام در فرودگاه و در طول مسیر حرکت ایشان از فرودگاه تا بهشت زهرا بود.»

 

فعالیت‌های آیت الله مهدوی تنها به دوران قبل از انقلاب محدود نماند، بلکه ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از عرصه-های سیاسی و فرهنگی فعال بودند، از جمله:

 

ایده شکل گیری شورای انقلاب به آذرماه ۱۳۵۷ برمی گردد که در جریان سفر شهید مطهری به پاریس با امام مطرح گردید. امام خمینی در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ پیامی بدین شرح صادر کرد: «به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی، مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتاً تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد.»

 

 

این شورا در زمان پیروزی انقلاب و نیز بعد از انقلاب یکی از ارکان مهم اجرایی انقلاب محسوب می‌شد و توانست در زمان انقلاب تصمیمات بزرگی از جمله تعیین نخست وزیر برای دولت موقت، تشکیل کمیته انقلاب و... اتخاذ کند. آیت الله مهدوی کنی یکی از پنج روحانی بود که توسط امام به عضویت شورا درآمدند و هسته‌ی اصلی شورای انقلاب را تشکیل می‌دادند. از آنجا که شورا مسئولیت‌های خطیر و حساسی را برعهده داشت، انتخاب افرادی، چون آیت الله مهدوی نشان دهنده‌ی عمق اعتماد و اطمینان امام به این عالم بزرگ بود. شخص امام اعضای این نهاد را این گونه معرفی کرده بودند: «افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق.»

 

از دیگر نهاد‌های مهمی که در زمان انقلاب شکل گرفت، کمیته‌ی انقلاب بود. از آنجا که بعد از پیروزی انقلاب، فضای کشور ناامن بود. این نهاد با هدف تأمین امنیت و مدیریت بحران‌های موجود شکل گرفت. سرپرستی کمیته‌ی مرکزی انقلاب اسلامی به عنوان اولین نهاد انقلابی برای حفظ انقلاب به پیشنهاد آیت الله مطهری و دستور امام به آیت الله مهدوی کنی سپرده شد.

 

«کمیته‌ی مرکزی در بهارستان بود و هر کدام از مناطق نیز یک کمیته‌ی اصلی و چند کمیته‌ی فرعی داشت.» آیت الله مهدوی به خوبی توانستند از طریق این کمیته بسیاری از بحران‌های امنیتی را که در شرف اتفاق بود، مهار نمایند.

 

از دیگر فعالیت‌های مهم و خطیر آیت الله مهدوی می‌توان به تصدی وزارت کشور در کابینه‌ی شهیدان رجایی و باهنر (سال‌های ۵۸ تا ۶۰) اشاره کرد. ایشان خود در خصوص ماجرای تصدی وزارت کشور فرمودند: «بالأخره مرحوم شهید بهشتی، جناب آقای هاشمی و دیگران گفتند که آقای مهدوی این مسئولیت را بپذیرد. به من گفتند شما قبول می‌کنید؟ دلیل آن‌ها این بود که مدیریت آقای مهدوی در کمیته خوب بوده و در زمینه‌ی برقراری امنیت تجربه دارند. دقیق یادم می‌آید که آقایان می‌گفتند:، چون ایشان کمیته را خوب اداره کرده، می‌تواند وزارت کشور را نیز اداره کند؛ چراکه وزرات کشور هم با نیرو‌های انتظامی ارتباط دارد...»

 

حضرت امام نیز در خصوص ماجرای تصدی ایشان بر وزارت کشور فرمودند: «وزارت کشور از وزارتخانه‌های بسیار وسیع است و بحمدالله در رأسش هم آقای مهدوی واقع شدند که خوب ما از سابق ایشان را ارادت داشتیم و حالا هم ارادت داریم و بعد‌ها هم ارادت خواهیم داشت به ایشان...»

 

 

آیت الله مهدوی کنی از ۱۰ شهریور تا ۷ آبان ۱۳۶۰ و پس از شهادت رجایی و باهنر، کفیل نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران بود. بعد از شهادت باهنر و رجایی در پی بمب گذاری در دفتر نخست وزیری در ۸ شهریور، شورای موقت ریاست جمهوری تشکیل شد و آیت الله مهدوی کنی را به نخست وزیری برگزید. آیت الله کنی که هم زمان پست وزارت کشور را نیز برعهده داشت، کابینه‌ی موقت خود را تشکیل داد و وزرا را به مجلس معرفی کرد و توانست رأی اعتماد بگیرد. سپس علی اکبر ناطق نوری جایگزین مهدوی کنی در وزارت کشور شد.

 

ایده‌ی شکل گیری دانشگاه امام صادق (ع) به قبل انقلاب بازمی گردد. در آن زمان، روحانیونی، چون آیت الله مهدوی کنی، آیت الله مطهری، آیت الله دکتر بهشتی و... اندیشه‌ی تأسیس یک دانشگاه اسلامی را در سر داشتند که مسیر اندیشه بعد از انقلاب هموار و میسر گردید و نخستین دانشگاه اسلامی در سال ۱۳۶۱ و در زمان انقلاب فرهنگی تأسیس شد و شروع به کار کرد. آیت الله مهدوی که از ایده پردازان اصلی این دانشگاه بودند، خدمات ارزنده‌ای را در این عرصه ایفا کردند و اغراق نیست اگر که گفته شود دانشگاه امام صادق (ع) از افتخارات آیت الله مهدوی کنی است. ریاست این دانشگاه تا انتهای عمر پر برکتشان بر عهدی وی بود.

 

 

مجلس خبرگان رهبری یکی از نهاد‌های مهم کشور است که در سال ۱۳۶۱ با تعیین رهبر تأسیس گردید. اعضای این مجلس منتخب مردم هستند. در زمان تأسیس این مجلس، آیت الله مشکینی به عنوان اولین رئیس مجلس خبرگان انتخاب گردید و بعد از فوت ایشان در سال ۱۳۸۶، این سمت به آقای هاشمی رفسنجانی رسید. اما در سال ۱۳۸۸ با بروز برخی تغییرات و حوادث سیاسی، اعضای خبرگان رهبری تصمیم به انتخاب رئیس جدید برای این مجلس گرفتند. شخص مورد اعتماد اعضای خبرگان رهبری، آیت الله مهدوی کنی بود که بعد از انصراف آقای هاشمی از نامزد شدن برای ریاست خبرگان، تحقق پذیرفت. این انتخاب مورد رضایت آیت الله خامنه‌ای نیز واقع گردید. ایشان بعد از این اتفاق فرمودند: «آیت الله مهدوی کنی از ابتدای انقلاب تا امروز در همه‌ی عرصه ها، از جمله روحانیت، سیاست، مسائل جاری کشور، حوزه و دانشگاه و دیگر عرصه ها، شخصیت برجسته و بارزی بوده اند.»

 

حضرت آیت الله مهدوی کنی روز ۲۹ مهر ۱۳۹۳ پس از چند دهه مجاهدت در راه خدا به رحمت ایزدی پیوست.

 

 

به طور کلی فعالیت‌های آیت الله مهدوی کنی برای جمهوری اسلامی آن قدر ارزنده و فراوان است که توضیح کامل آنان در این نوشته کوتاه نمی‌گنجد. ایشان علاوه بر سمت‌هایی که به آنان اشاره گردید، از فق‌های شورای نگهبان و از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بوده و در بسیاری از امور همچون سازمان بهزیستی کشور، ستاد انقلاب فرهنگی و... نماینده‌ی امام راحل بودند. ایشان دبیرکل جامعه‌ی روحانیت مبارز بودندو تولیت حوزه‌ی علمیه‌ی مروی به همراه موقوفات وابسته، به حکم امام خمینی (ره) را نیز برعهده داشتند.

 

در نهایت باید گفت مرور کارنامه‌ی فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی آیت الله مهدوی کنی به خوبی تعهد و ارادت خاص ایشان را به انقلاب و نظام جمهوری اسلامی نشان می‌دهد. این عالم بزرگ، قبل از انقلاب با افکار خود توانستند نقش بزرگی را در هدایت جوانان به مسیر مبارزه و نیز جذب آنان به آرمان‌های انقلاب ایفا نمایند. عزم ایشان در مبارزه با رژیم شاهنشاهی در حدی بود که منجر به زندانی شدن و شکنجه‌ی وی نیز گردید. ایشان بعد از انقلاب نیز در بسیاری از نهاد‌های سیاسی و فرهنگی کشور خدمت کردند و در بسیاری از موارد، خود بانی و موسس بسیاری از آن نهاد‌ها بودند. به راستی که وی یکی از بزرگ‌ترین مفاخر و شخصیت‌های موثر در چند دهه‌ی اخیر بودند. *