امنیت غذایی با الگوی کشت

 به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گلستان، در حالی که سال۱۴۰۰ از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به نام تولید، پشتیبانی‌ها ومانع زدایی‌ها نامیده شده و سال۱۳۹۹ نیز سال جهش تولید بود همچنان مشکلات راهبردی گریبان گیر مسیر تولید بخصوص تولید کشاورزی است و به اجرای طرح اساسی و جامع نیازمند است.

حسن آقا کشاورز آزادشهری که امسال در یک هکتار زمین خود گوجه فرنگی کشت کرده بود می‌گوید: امسال هم مثل هر سال به علت ارزان شدن محصول در فصل تولید در آمد مناسبی کسب نکردم.

آقای مقصود لو کشاورز سرخنکلایی که امسال سیب زمینی کاشته بود به علت پایین بودن قیمت و بالا رفتن هزینه‌ها محصول خود را برداشت نکرد و با شخم به زیر خاک دفن کرد.

حسینی شالیکار گنبدی می‌گوید به علت کم آبی کشت شالی تابستانه را به یک چهارم کاهش یافته و بقیه خالی مانده است.

کارشناسان این روش تولید را نوعی هدر دادن منابع تولید یعنی آب و خاک و نیرو انسانی و انرژی می‌دانند.

رحمتی کشاورز علی آبادی هم می‌گوید: هر سال از زمین دیم خود تنها ۲تُن و ۵۰۰کیلوگرم گندم برداشت می‌کنم.

۶۵۰هزار هکتار از وسعت ۲۰هزار کیلومتر مربعی گلستان کشاورزی است و گلستان ۲۳۰هزار بهره بردار بخش کشاورزی دارد، اما این وسعت بزرگ تنها ۵ونیم میلیون تن محصول تولید می‌کند.

بهره وری پایین باعث شده شغلی که می‌تواند یک بنگاه اقتصادی سود آور باشد تنها اقتصاد معیشتی باقی بماند و کشور بجای خود کفایی وارد کننده محصولات استراتژیک از جمله گندم و روغن باشد.

علی قلی ایمانی، دبیر خانه کشاورز گلستان می گوید: الگوی کشت تغییری در انتخاب کشت به وسیله کشاورز است که به در آمد بیشتر و مطمئنی دست یابد و این تغییر به صورت دستوالعمل یا بخشنامه و اجباری قابل اجرا نیست و در بازار فعلی با وجود نوسانات زیاد قیمتی بین محصولات قابل کشت در یک منطقه  و تفاوت قیمت در اول و آخر فصل برداشت،کشاورز نمی تواند بر اساس الگوی کشت  زراعت خود را انتخاب کند.

وی می افزاید: راحت ترین راه برای اینکه الگوی کشت اجرا شود کشت قرار دادی بین  کارخانه های فراوری و کشاورز است که در آن قیمت از قبل مشخص شده است بنا بر این اگر در محصولاتی که استان گلستان مزیت بیشتری  دارد مشکل بازار  و نوسانات آن را رفع کنیم  می توانیم به اجرای الگوی کشت امیدوار باشیم..

محمدرضا عباسی، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشورزی گلستان بهره وری را عامل اصلی  اقتصاد کشاورزی می داند و می‌گوید: شاخص‌های مختلفی برای بهره وری وجود دارند از آن جمله تن به هکتار و نیز میزان تولید ماده خشک به ازای مصرف یک مترمکعب آب که بر اساس هر دو این شاخص‌ها کشاورزی در کشور ما عملکرد پایینی دارد.

عباسی می‌افزاید: در حالی که متوسط عملکرد گندم در کشور‌های با اقلیم مشابه گلستان ۸تُن بر هکتار است متوسط عملکرد گندم دیم گلستان ۲.۵تُن در هکتار و عملکرد گندم آبی ۴.۵تُن در هکتار است یا عملکرد سیب زمینی در گلستان ۲۰تُن ودر برخی استانهای کشور ۴۰تُن در هکتار است.

وی می‌گوید: در شاخص دوم که در دنیا به عنوان شاخص معتبر تولید کشاورزی محسوب می‌شود، در ایران میزان تولید ماده خشک به ازای مصرف یک تن آب حدود یک کیلوگرم است.

در حالی که این شاخص در کشو مصر که تنها منبع آبی آن رود خانه نیل است ۲کیلوگرم، در ترکیه یک و نیم کیلوگرم و در کشور‌های پیشرفته ۵کیلوگرم و در برخی گلخانه‌های آنها تا ۳۵کیلوگرم است که این فاصله زیاد بهره وری نمی‌تواند کشاورزی را به بنگاه سودآور اقتصادی تبدیل کند.

کاهش شدید قیمت محصول در فصل برداشت و پایین بودن قیمت خرید تضمینی محصولاتی با کیفیت‌های مختلف از موانع دیگر سودآوری کشاورزی است.

اسماعیلی کشاورز گوجه کار رامیانی می‌گوید: اول فصل که گوجه‌های ما راهی بازار می‌شود قیمت خوبی دارد، اما با افزایش تولید گوجه در سایر مناطق کشور محصول ما بازاری ندارد به قیمت پایی راهی کارخانه‌های رب گوجه می‌شود.

مدیریت نامطلوب و کم بود نبود برنامه متناسب تولید باعث شده محصولات گلستان بازاری نداشته باشد.

کم بود صنایع تبدیلی هم بخش دیگری از این پازل است که در مجموع به هدر رفتن ۳۰درصدی محصولات کشاورزی می‌انجامد.

فرونشست زمین

رضایی شالیکار گنبدی می‌گوید: همزمان با کاهش آب چاه در سال‌های اخیرلوله چاه عمیق ما رشد کرده و ترک‌هایی در زمین‌های منطقه ایجاد شده.
به گفته کارشناسان فرونشست زمین در بیش از ۶۰درصد وسعت گلستان پدیدار شده که حاصل کشت شالی و مصرف بیش از ۸۷درصد آب استان و ۹۰درصد منابع آبی زیر زمینی استان است و نشان از آغاز نابودی منابع اصلی کشاورزی در گلستان دارد.

این در حالی است که دولت طرح جامعی برای رفع این مشکلات آماده کرده، اما به علت ارشادی بودن کشاوران اجرا نمی‌کنند و آن الگوی کشت است.

مختار مهاجر، رییس سازمان جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: اقلیم گلستان برای کشت بسیاری از محصولات مناسب است و در حالی که در دنیا بیش از ۷هزار نوع محصول کشت می‌شود در کشور ما تنها ۲۰۰نوع محصول و در گلستان تنها ۷۰نوع محصول کشت می‌شود.

مهاجر می‌افزاید:گلستان در تولید ۱۵نوع محصول کشاورزی رتبه‌های اول تا ششم کشور را دارد که از آن جمله می‌توان به سویا، خاویار، دانه روغنی کلزا، گندم، گوشت مرغ، جو، آفتابگردان، پنیه، توتون، پیله‌تر ابریشم، برنج، هلو، آلو، خرمالو و زیتون اشاره کرد.

در گلستان حدود چهل هزار دستگاه تراکتور و ۲هزار و ۵۰۰دستگاه کمباین وجود دارد که نیمی از آنها فرسوده است.

مریم برزنونی، رئیس اداره مکانیزاسیون جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: ضریب مکانیزاسیون پایین و فرسوده بودن ماشین آلات عامل افزایش مصرف انرژی، کاهش بهره وری و افزایش هزینه‌های تولید هست که خود حاصل معیشتی بودن کشاورزی و درآمد کم کشاورزان است.

وی می‌افزاید: میانگین درجه مکانیزاسیون در کشور ۸۷ونیم درصد است، اما این میزان در استان گلستان بیش از ۹۹ درصد است و می‌توان گفت مرحله آماده سازی، کاشت، داشت و برداشت گندم، جو و کلزا در استان گلستان به طور کامل به صورت مکانیزه انجام می‌شود و دیگر عملیات دستی وجود ندارد.

حسن خسروی، مدیر امور اراضی گلستان می‌گوید:مالکیت خصوصی ۸۰درصد زمین‌های کشاورزی از یک سو و خرده مالکی بودن زمین‌های کشاورزی از سوی دیگر به علت اجرای قانون ارث یکی از عوامل کم بودن بهره وری ابخش کشاورزی است.

وی می‌افزاید: با یکپارچه سازی اراضی کشاورزی بسیاری از اهداف الگوی کشت از جمله کاهش هزینه‌های تولید قابل دست یابی است.

سیدمحسن کیا الحسینی مدیر آب وخاک جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: خشکسالی شدید در سال‌های اخیر که شدید‌ترین حالت در ۵۰سال اخیر رسیده، مزید بر علت شده و وجود ۳۷هزار حلقه چاه کشاورزی که ۱۷هزار حلقه آن غیرمجاز است تنها ۲۵۰هزار هکتا ر اراضی استان گلستان آبی و بقیه دیم است.

وی می‌افزاید: اجرای سامانه آبیاری نوین و تحت فشار در اراضی آبی به حدود ۱۰۰هزار هکتار رسیده که می‌تواند صرف جویی بالایی در مصرف آب کشاورزی ایجاد کند.

کیا الحسینی می‌گوید: طرح تجهیز مزارع گلستان به سامانه‌های نوین آبیاری از سال۶۹ آغاز و در ۳۱سال اخیر ۸۰هزار و ۲۶۲هکتار از مزارع این استان شمالی به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شد که با تجهیز این میزان از اراضی زراعی گلستان به سامانه‌های نوین آبیاری در مجموع ۳۱۱ میلیون مترمکعب در مصرف منابع آب کشاورزی استان صرفه‌جویی شد.

سیدمحسن حسینی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای می‌گوید: حدود ۲۶۰میلیون مترمکعب از ذخایر زیر زمینی استان یعنی به اندازه کل ظرفیت ۱۴سد استان برداشت شده، اما جایگزین نشده و سالانه حدود ۹۰درصد آب قابل ذخیره در آبخوان‌های گلستان به وسیله چاه‌های مجاز و غیرمجاز استان برداشت می‌شود که جایگزینی محصولات کم آب بر و مقاوم در برابر خشکی را ضروری‌تر کرده است.

این در حالی است که در دنیا کشوری که بیش از ۶۰درصد منابع آبی خود را مصرف کند کشور دارای بحران محسوب می‌شود و یکی از منافع ملی هر کشور حفظ منابع آب است.

محمدرضا عباسی معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: در استان گلستان پارسال ۱۱۷هزار هکتار و امسال ۶۷هزار هکتار شالی با تکیه بر منابع آب زیرزمینی کشت شد تا کشاورزان به قیمت نابودی منابع آبی به سود موقتی دست پیدا کنند.

البته دولت از ۱۰سال پیش تدوین طرح الگوی کشت را آغاز کرد تا ضمن حفظ امنیت غذایی تا حدود زیادی با مدیریت صحیح جلوی به هدر رفتن منابع آب و خاک را بگیرد، اما اجرای آن به علل مختلفی از جمله نداشتن ضمانت اجرا و ارشادی بودن عمل نشده است.

در الگوی کشت با توجه به منابع اصلی تولید یعنی آب، خاک، مکانیزاسیون، واسطه‌ها، صنایع تبدیلی، نیاز بازار مصرف متناسب با اقلیم، وسعت کشت هر محصول کشاورزی تعیین می‌شود.

محمدرضا عباسی معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: در الگوی کشت گلستان قطب تولید کالای استراتژیک یعنی گندم کشور است و کشت بیش از ۳۷۰هزار هکتار گندم امسال به گلستان ابلاغ شده، اما برخی محصولات مانند برنج در استان کم آبی مانند گلستان توصیه نمی‌شود و برخی محصولات به علت عملکرد پایین توجیه اقتصادی ندارد. 

جواد وفابخش سرپرست سابق معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به تدوین طرح الگوی کشت محصولات کشاورزی گفت: با اجرای آن علاوه بر تضمین خودکفایی گندم، می‌توان ۵۰درصد روغن مورد نیاز را در داخل تامین کرد.

وفابخش می‌افزاید: الگوی کشت جانمایی صحیح تولید بر اساس پتانسیل‌های طبیعی، اصول اقتصادی و سیاست‌های استراتژیک کشور است، به عبارت دیگر این سه هدف فنی، اقتصادی و استراتژیک، الگوی کشت را تشکیل می‌دهد و برنامه ریزی الگوی کشت یک نظام برنامه ریزی برای تحقق آمایش سرزمین در بخش کشاورزی است و از الزامات تئوری‌های توسعه این بخش به شمار می‌رود.

وی می گوید: الگوی کشت نظام ابلاغی نیست بلکه نظامی تشویقی و هدایتگر است که بر اساس شاخص‌های اقتصادی و کشش تقاضا عمل می‌کند.

او با انتقاد از وضع موجود می‌افزاید: روش فعلی کشاورزان روشی است که ریسک‌پذیری تولید را افزایش می‌دهد و بازار را بر هم می‌زند و تعداد زیادی خرده‌بازار ایجاد می‌کند و اگر قرار است که ما بر اساس ظرفیت‌های سرزمینی خود حرکت کنیم، باید نقشه پراکنش فضایی برای جانمایی تولیدات کشاورزی داشته باشیم که یکی از خروجی‌های برنامه الگوی کشت همین مسئله است و این برنامه می‌تواند مشخص کند که چه مناطقی می‌توانند قطب تولید باشند.

با وجود آغاز فاجعه فرونشست زمین در کشور و در گلستان کشاورزان به علت سود بیشتر به سراغ کشت شالی می‌روند و بجای ۱۵هزار هکتار اراضی نسق و استفاده از منابع آب سطحی امسال در ۶۷هزار هکتار یعنی چهارونیم برابر بیشتر از الگوی کشت کاشته شد.

یکی از مزایای الگوی کشت تخصیص آب بر اساس برنامه الگوی کشت است که تکلیفی قانونی است و بر اساس آن مشخص می‌شود که آب در کجای کشور، برای چه محصولاتی و به چه حجمی مصرف کنیم.

محمد رضاپور، کارشناس مسئول برنج جهاد کشاورزی می‌گوید:خشکه کاری برنج روشی است که نصف روش غرقابی آب مصرف می‌کند و کشاورزان شالی کار استان در سال‌های اخیر کم کم با آن آشنا شده ند.

جواد وفابخش سرپرست سابق معاونت زراعت وزارت جهاد کشاورزی می‌گوید: بر اساس این برنامه، قطعاً تولید گندم به اندازه نیاز کشور به آسانی امکان‌پذیر است البته به شرط آنکه سرکوب قیمتی گندم در روش خرید تضمینی اصلاح شود و ما بتوانیم خرید بر مبنای کیفیت محصول را نیز گسترش دهیم.

در مجموع حدود ۴۰درصد انرژی و ۴۴درصد پروتئین مصرفی جامعه ایران با مصرف مستقیم گندم و فرآورده‌های آن تأمین می‌شود که این موضوع نشان می‌دهد در برنامه‌ریزی الگوی کشت این سهم می‌بایست مد نظر قرار گیرد. در حوزه حبوبات نیز با تکیه بر ظرفیت دیم و تغییر تکنولوژی علاوه بر تولید، امکان صادرات هم خواهیم داشت.

عباسی معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی گلستان می‌گوید: وقتی قیمت برنج آزاد است، ولی قیمت گندم و سویا و کلزا و پنبه تحت نظر دولت مشخص می‌شود نمی‌توان از کشاورز انتظار داشت که برنج کشت نکند.

وی می‌افزاید: برای اجرای الکوی کشت باید اقتصاد کشاورزی آزاد باشد و علاوه بر مشوق‌های دولتی قوانین خاص برای حمایت از هر محصول تصویب شود والا الگوی کشت اجرا نخواهد شد.

نتیجه
الگوی کشت یعنی شناخت صحیح امکانات و مدیریت صحیح آن برای افزایش بهره وری منابع موجود که می‌تواند بخش‌های مختلف منابع تولید را با هم هماهنگ کند و افرایش درآمد کشاورزی و صنایع وابسته را به همراه داشته باشد، وقتی صنایع تبدیلی برای محصول مورد نظر الگوی کشت وجود داشته باشد و این صنایع به مواد اولیه مانند نیاز داشته باشند کشت قراردادی صورت می گیرد و الگوی کشت اجرا می شود اما تنها با نظام تشویقی و ارشادی کسی حاضر نمی‌شود منافع کوتاه مدت خود را فدای منافع بلند مدت کشور کند و برای اجرای صحیح آن که حاصل سال‌ها مطالعه و تحقیق کارشناسان است دولت با حمایت از تشکل‌های صنفی و گسترش صنایع تبدیلی و ترویج کشات قرار دادی می‌تواند زمینه را برای اجرای صحیح الگوی کشت فراهم کند.

سردبیر: سیدحسین حسینی