روش تحسین فرزند چگونه باشد؟

 

محققان هشدار می‌دهند که تعریف و تمجید از فرزندان در حد مشخص برای پیشرفت و رشد آنها مفید و سالم است، اما اگر به شکل افراطی از آنها تعریف کنیم، ممکن است کودک دست از سخت‌ تلاش‌ کردن بردارد.

 

لی الیوت میجر، استاد تحرک اجتماعی در دانشگاه اکسِتِر، می‌گوید: «بیشتر والدین نمی‌توانند میل و اشتیاق خود برای تمجید از کوچک‌ترین موفقیت‌های فرزندان‌ خویش را کنترل کنند. به‌ هر‌ حال، موفقیت‌ فرزندان‌، برای خود ما هم حکم نوعی تأیید را دارد. این عقیده که غرق کردن فرزندان در تمجید و تحسین به آنها کمک خواهد کرد، عقیده وسوسه‌کننده‌ای است و یکی از سخت‌ترین درس‌ها برای والدینی که می‌خواهند فرزندان‌شان به بهترین موفقیت‌ها دست پیدا کنند، کم کردن شدت تحسین و تمجیدها است.»

 

مطالعه او که بر روی تقریباً ۴۵۰۰ والد انجام شده است، نشان می‌دهد که ۸۵ درصد از آنها هیچ آگاهی از این که تعریف زیادی از فرزندان برای رشد و پیشرفت آنها خوب نیست، نداشتند.

 

او تأکید می‌کند: «وقتی برای کوچک‌ترین موفقیت‌ فرزندان، آنها را غرق در تحسین و تمجید می‌کنید، این پیام زیرپوستی را به آنها ارسال می‌کنید که انتظار و توقع شما از آنها پایین است.»

 

او مثالی از تنیس‌باز انگلیسی، اما رادوکانو، می‌آورد و می‌گوید در مصاحبه‌ با مطبوعات، گفته است: «والدین من، سخت‌گیرترین منتقدان من بودند، اما این‌بار توانستم نظر آنها را جلب کنم.»

 

میجر، می‌گوید: این مثالی از پرورش درست فرزندان است که نشان می‌دهد والدین برای موفقیت‌های کوچک، فرزندان‌ خود را غرق در تحسین و ستایش نکرده‌اند.

 

 

حکمت رایج فرزندپروری می‌گوید هر بار که فرزندان‌ ما کار خوبی انجام دادند، باید آنها را غرق در تعریف و تمجید کنیم، زیرا این پیش‌فرض مطرح است که تعریف کردن از فرزندان باعث می‌شود که احساس خوبی داشته باشند و وقتی احساس خوبی پیدا می‌کنند، رفتار بهتری نیز از آنها سر می‌زند.

 

قسمت دوم این نظریه، بدون شک درست است و رفتار تا حد زیادی وابسته به احساسات ما است؛ اما متأسفانه هر تعریف و تمجیدی نمی‌تواند احساس خوبی در فرزندان ایجاد کند یا مشوق آنها باشد.

 

هایم گینوت، روان‌شناس، می‌گوید: «تعریف کردن از فرزندان، درست مانند داروی پنیسیلین می‌ماند و نباید به شکلی خطرناک از آن استفاده کرد. دارو‌ها را باید بر اساس قوانین و احتیاط‌های خاص مصرف کرد، دارو‌ها زمان مصرف و دُز مشخص دارند و باید نسبت به واکنش‌های حساسیت‌زای آن‌ها محتاط بود. درباره دارو‌های عاطفی و احساسی نیز چنین قواعدی وجود دارند.»

 

بسیاری از جملات تحسین‌کننده‌ای که امروز در قبال فرزندان‌ خود استفاده می‌کنیم، بیشتر از آن‌که انگیزه آنها را افزایش دهند، باعث کاهش انگیزه‌های آنها می‌شوند و بیشتر از آن‌که باعث شوند رفتار‌های خوب را تکرار کنند، باعث می‌شوند فقط در قبال دریافت پاداش به تکرار رفتار خوب‌ بپردازند.

 

از سوی دیگر، بسیاری از عبارات رایج که والدین برای تحسین فرزندان‌ خود استفاده می‌کنند، نتیجه معکوس دارد و این احساس را در آنها ایجاد می‌کند که نادیده گرفته شده‌اند.

 

این یعنی کلاً نباید از عبارات تحسین‌کننده استفاده کنیم؟ پاسخ، نه است. شما فقط باید با احتیاط از این عبارات استفاده کنید.

 

در ادامه ۱۰‌ عبارت را بشناسید که بهتر است آن‌ها را جایگزین عبارات متدوال کنید:

 

 

«متشکرم که به من در تمیز کردن خانه کمک کردی. به‌خصوص از این که کفش‌ها را جفت‌ کردی، سپاسگزارم. این کار تو خیلی مهم بود، چون باعث می‌شه صبح‌ها دنبال کفش‌هامون نگردیم.»

 

یک عبارت تحسین‌کننده برای آن که مؤثر باشد، باید دقیق باشد. «آفرین»، عبارت دقیقی نیست. این عبارت به فرزندان ما نمی‌گوید دقیقاً به چه علتی این آفرین را گرفته‌اند و چه چیزی دقیقاً باعث خوشحالی شما شده است. این عبارت هیچ بازخورد سازنده‌ای ندارد و به آنها هیچ سر نخی درباره رفتاری که در آینده باید تکرار کنند، نمی‌دهد.

 

باید دقیقاً و با جزئیات به آنها بگویید که چه کاری باعث شده است به آن‌ها افتخار کنید. به چیزی که باعث خوشحالی‌ شما شده است، اشاره کنید تا دفعه بعدی، همان کار را تکرار کنند و از همه مهم‌تر احساس کنند که ارزشمند هستند.

 

 

«تلاش‌ خود را هنگامی که داشتی بند کفشت را می‌بستی، دیدم. کار سختیه، مگه نه؟ بهت افتخار می‌کنم که دست از تلاش کردن برنداشتی و بی‌خیال نشدی. مطمئنم با تلاش و صبوری‌ که به خرج می‌دهی، خیلی زود می‌توانی انجامش بدهی.»

 

از تلاش فرزندان‌ خود قدردانی کنید، نه از نتیجه‌ای که به‌دست آورده‌اند. تمرکز کردن روی دستاورد‌ها بسیار زود باعث می‌شود که بچه‌ها دلزده و دلسرد شوند. هیچ ایرادی ندارد که دستاورد‌ها را نیز تحسین کنید، اما بسیار مهم‌تر است تلاشی که منجر به آن موفقیت شده است، ببینید. وقتی از تلاش و کوشش فرزندان‌ خود قدردانی می‌کنید، به آنها این پیام را می‌فرستید که باورشان دارید.

 

 

«من از حیوونای روی پیراهنت خیلی خوشم میاد، خودت کدومشون را بیشتر دوست داری؟ چرا اونو؟»

 

استفاده از عباراتی که زیبایی ظاهری فرزندان، به‌خصوص دختران را تحسین می‌کند، باعث می‌شود که اعتماد به نفس آنها کاهش پیدا کند. ممکن است باعث شود آنها فکر کنند، دیگران فقط به دلیل ظاهر، آنها را دوست دارند و این ممکن است باعث شود که وقتی بزرگ‌تر می‌شوند، فشار زیادی روی خود احساس کنند تا بتوانند تحسین و توجه دیگران را جلب کنند.

 

تحسین کودکان به خاطر ظاهرشان باعث می‌شود که ناخواسته احساس خود ارزشمندی‌ به چهره‌ آنها گره بخورد. اگر می‌خواهید درباره ظاهر بچه‌ها نظر بدهید، تمرکز را روی بخش‌هایی از ظاهر بگذارید که آنها می‌توانند تغییر دهند. روی مثال لباس‌، تمرکز کنید و گفتگو را طوری پیش ببرید که به آنها نشان دهد شما به طرز فکر و احساس آنها علاقه‌مند هستید.

 

 

«رنگ‌هایی که برای کشیدن این گل‌ها استفاده کردی، دوست دارم. چرا از این رنگ‌ها در نقاشی خود استفاده کردی؟»

 

ممکن است صد‌ها اثر هنری یکسان در یک‌سال از فرزندتان دریافت کنید، اما هر کدام از آن‌ها از نظر او با دیگری تفاوت دارد. بسیار ساده است که به گفتن «نقاشی‌ تو عالیه» اکتفا کنید، بدون این‌که وقت بگذارید و نقاشی او را با دقت نگاه و بررسی کنید؛ اما آن‌چه فرزندتان از شما می‌خواهد، نگاه دقیق انداختن به نقاشی او است.

 

به جزئیات نقاشی او نگاه کنید و از او بخواهید برای‌ شما توضیح دهد که چرا هر قسمت را به این شکل نقاشی کرده است. این کار شما در زبان کودکان به معنی تحسین کردن و توجه نشان دادن به آنها است.

 

 

«واقعاً تلاش بسیاری برای ساخت این اثر کرده‌ای. خیلی خوشحالم که معلم‌ تو متوجه این تلاش شده است. واقعاً استحقاق این نمره را داری. آیا وقتی این اثر را می‌ساختی، چیز تازه‌ای یاد گرفتی که کمکت کنه دفعه بعدی کارت را بهبود بدهی؟»

 

متوجه سخت تلاش کردن فرزندتان باشید. به آنها بگویید که کار کردنشان را دیده‌اید و تلاش کردن‌ آنها برای‌ شما ارزشمند است. وقتی نمره خوبی از شما می‌گیرند، فقط روی نتیجه تمرکز نکنید، بلکه درباره روندی که منجر به گرفتن این نمره شده است نیز تمرکز کنید.

 

اگر به فرزندتان این پیام را بدهید که به کارها و فرایند‌ها توجه کرده‌اید، به او کمک می‌کنید در آینده، در مدرسه، نمرات بهتری به‌دست آورد.

 

 

«واقعاً برای حل آن مسأله ریاضی تلاش کردی. می‌دانستم اگر تمرکز کنی، بالاخره می‌توانی حلش کنی!»

 

تمرکز روی ویژگی‌های ثابت، مثل هوش یا استعداد می‌تواند نتیجه عکس بدهد. اگر بچه‌ها احساس کنند که به صورت طبیعی در کاری خوب هستند، نه تنها تمایلی به تلاش کردن ندارند، بلکه دفعه بعدی هم تلاش زیادی نمی‌کنند و حتی اگر زمانی به موفقیت دست پیدا نکنند، ممکن است این تصور در آنها ایجاد شود که شاید اصلاً با هوش نیستند.

 

 

«دیدم که چطور به اون پسر کوچولویی که افتاد زمین، کمک کردی. خیلی ناراحت بود، مگه نه؟ فکر می‌کنم وقتی بغلش کردی، بهش کمک کردی که حالش بهتر بشه. کمک کردن به دیگران به آدم حس خوبی می‌ده، مگه نه؟»

 

یک‌بار دیگر، این کار شما به کودکتان می‌فهماند که شما متوجه کاری که انجام داده است، شده‌اید و باعث می‌شود بفهمد که شما او را دیده‌اید. این که جزئیات رفتار او را توصیف می‌کنید، از نظر او نوعی تحسین کردن است. این که از فرزندتان می‌خواهید پس از انجام یک کار خوب درباره احساس خود با شما صحبت کند، احتمال تکرار آن رفتار و کار خوب در آینده را زیاد می‌کند.

 

 

«خودت رفتی دستشویی! می‌دونم که از صبح چندبار تلاش کردی که این کار رو انجام بدی، اما بالاخره موفق شدی درسته؟ الان دیگه خودت تنهایی می‌تونی انجامش بدی!»

 

آموزش دستشویی رفتن و تحسین کردن به هم مربوط هستند، اما اگر در این‌باره بابت کاری که بچه‌ها انجام می‌دهند، آنها را تحسین کنید، ممکن است نتیجه معکوس بگیرید.

 

نخست، ممکن است آنها تشویق به انجام کاری شوند که نیازی به انجام آن ندارند. ممکن است تحسین کردن آنها به دلیل موفقیت در دستشویی رفتن، باعث شود به نشانه‌های بدن‌ خود بی‌توجه باشند و برای آن‌که تحسین شما را جلب کنند، پر تکرار و بی‌دلیل، دستشویی بروند. این چیزی نیست که در دوران آموزش دستشویی بخواهید به آنها بیاموزید.

 

دوم، اگر از نتیجه کاری که آنها انجام داده‌اند، تقدیر کنید، باعث می‌شوید که تلاش آنها برای انجام این کار نادیده گرفته شود؛ بنابراین حتی در مورد دستشویی کردن نیز باید روی تلاشی که کودک برای این کار انجام می‌دهد، تمرکز کنید.

 

 

«حدس می‌زنم که الان گرسنه‌ات نیست، ایرادی نداره. من غذا را داخل مایکروویو می‌گذارم، اگر گرسنه‌ات شد، به من بگو که برایت گرمش کنم.»

 

اگر به دلیل غذا خوردن، کودک را تشویق و تحسین کنید، بدترین نتیجه ممکن را خواهید گرفت. شما با این کار باعث می‌شوید که کودک دیگر به علائم بدن خود توجه نکند. او یاد می‌گیرد برای خوشایند دیگران باید غذا بخورد و غذایی را بخورد که دوست ندارد.

 

این برخورد‌ها با کودک در گذر زمان می‌تواند منجر به پرخوری، خوردن برای احساس آرامش و خوردن به دلایل نوسان، احساس شود. بهتر است هیچ تحسینی را به میز شام و غذا مربوط نکنید.

 

 

«واقعاً عصبانی بودی، نه؟ ایرادی ندارد که آدم بعضی وقت‌ها عصبانی باشد. همین‌طور که بزرگ می‌شوی، راه‌های مدیریت خشمت را یاد می‌گیری؛ اما تا آن‌وقت خیلی خوشحال می‌شوم که بتوانم در کنترل خشمت بهت کمک کنم!»

 

تحسین بچه‌ها زمانی که «خوب هستند» و نادیده گرفتن آنها هنگامی که «بد هستند» بدترین نتایج را به همراه خواهد آورد. کودکان، بی‌دلیل عصبانی نمی‌شوند. آنها عصبانی می‌شوند، چون احساس خوبی ندارند و نمی‌دانند چطور احساس‌ خود را کنترل کنند.

 

اگر فقط هنگامی‌که خونسرد و آرام هستند، آنها را تحسین کنید، این پیام را مخابره می‌کنید که «من فقط زمانی تو را دوست دارم که خوشحال هستی!»

 

اگر با هر احساسی که دارند، حامی و پشتیبان آنها باشید، کمک می‌کنید که احساس ارزشمندی کنند و با شما ارتباط برقرار کنند و باعث می‌شود در آینده نیز بسیار راحت، احساس خود را با شما به اشتراک بگذارند؛ اما وقتی که ما کودک را فقط زمان خوشحال بودن، تحسین می‌کنیم، ناخواسته باعث می‌شویم که او احساس خود را از ما پنهان کند و این کار به طرز شگفت‌آوری، مشکلاتی در آینده ایجاد می‌کند.

 

تحسین آگاهانه و مؤثر کودکان، زمان‌بر است. اغلب ما با تحسین‌های مصنوعی و از سر وظیفه، بزرگ شدیم و بسیار راحت است همان چیز‌هایی که والدین‌ ما در ناخودآگاه ما کاشته‌اند، درباره فرزندان خود تکرار کنیم.

 

ایرادی ندارد که گاه به فرزندتان بگویید «آفرین». فقط تلاش کنید که به‌تدریج، آگاهانه‌تر از او تمجید کنید. با گذشت زمان، این شیوه تحسین کردن به موضوعی طبیعی تبدیل می‌شود، به‌خصوص این‌که خود متوجه نتایج شگفت‌انگیز آن خواهید شد.