عصای سفید؛ نماد حیات اجتماعی نابینایان

به کمک نماد عصای سفید است که همه مردم و مسئولان و حکومت‌ها باید به تکلیف خویش در برابر این قشر از شهروندان آگاه شوند و برای فراهم ساختن زیست بوم اجتماعی و فردی و ملی و بین المللی آن‌ها قیام کنندو اقدام کافی نیست بلکه باید قیام کنند و حیات اجتماعی آن‌ها پویاتر شود.
۱۵ اکتبر مصادف با ۲۳ مهر و در برخی سال‌ها ۲۴ مهر را به عنوان روزجهانی نابینایان یا عصای سفید جشن می‌گیرند، برای پاسداشت دستاورد‌ها و توجه به نیاز‌های افراد نابینا گرامی داشته می‌شود و در ایران روز بیست و چهارم مهر را روز عصای سفید نامیده‌اند.
«عصای سفید» از زمان جنگ جهانی اول به عنوان نمادی برای نابینایان استفاده می‌شود، چون رنگ سفید را همگان به خوبی می‌بینند و این برای پیشگیری از خطر‌هایی است که نابینایان را تهدید می‌کنند، این رنگ در تمام دنیا برای عصای راهنمای آن‌ها تصویب شده است. این عصا مورد استفاده افراد نابینا و افرادی است که اختلال بینایی دارند و انواع تاشو و قابل حمل دارد.
یک عکاس از اهالی شهر بریستول انگلیس به نام جیمز بیگز در ۱۹۲۱ میلادی که در یک سانحه بینایی خود را از دست داده بود، برای در امان ماندن از خطر برخورد با وسایل نقلیه که در خیابان‌های اطراف محل زندگی او در حال تردد بودند، ابتکار استفاده از عصا به رنگ سفید که به راحتی قابل دید باشد - را به کار برد. پس از آن ۲ تن از برجسته‌ترین محققان آمریکایی به نام‌های ناول پری (ریاضیدان) و جاکوپس تن بروک (حقوقدان)، توانستند قانونی در پانزدهمین روز از ماه اکتبر به عنوان قانون عصای سفید به تصویب برسانند و این روز را به عنوان روز جهانی نابینایان نام گذاری کنند. در این قانون، همه حقوق اجتماعی فرد نابینا به عنوان عضوی از جامعه متمدن، انعکاس یافته است.
افراد نابینا، حق بهره‌گیری از تمام امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند. باید بتوانند از پیاده‌روها، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و وسایل ترابری همگانی مانند هواپیما، قطار، اتوبوس، خودرو، کشتی، هتل‌ها، مکان‌های عمومی و مراکز تفریحی و مذهبی بهره‌برداری کنند.
رانندگان وسایل نقلیه، موظف به مراعات کامل نابینایانی هستند که با عصای سفید در خیابان‌ها رفت وآمد می‌کنند. دولت، موظف است، نابینایان را به مشارکت در امور دولتی تشویق کند تا آنان نیز به کار مشغول شوند.
در قانون حمایت از حقوق معلولان ارائه بخش عمده‌ای از خدمات مورد نیاز افراد نابینا و کم بینا در زمینه‏‌های آموزشی، توانبخشی، حمایت ‏های رفاهی و اجتماعی بر عهده سازمان بهزیستی نهاده شده است و این سازمان نیز با توجه به قابلیت ‏ها و محدودیت‏‌های این افراد و نیاز‌های روز جامعه، طرح ‏ها و برنامه ‏های متنوعی را جهت افزایش سطح استقلال و ارتقاء کیفیت زندگی افراد نابینا و کم‏ بینا اجرا می‏ کند.
ارایه خدمات آموزشی و توانبخشی در قالب مراکز تخصصی و خدمات توانبخشی مبتنی بر جامعه، پرداخت کمک هزینه معیشتی و تحصیلی، تعمیم حق پرستاری و مددکاری، اجرای برنامه ‏های توانمندسازی به صورت فعالیت‏‌های آموزشی، هنری و ورزشی و آموزش مهارت‏‌های شغلی و تسهیل فرایند اشتغال افراد نابینا و کم بینا تنها بخشی از خدماتی است که با هدف تبلور استعداد‌های ارزنده این عزیزان انجام می‏ شود.

 پیشگیری همیشه مقدم است 

از عوامل مهم نابینایی و کم بینایی می‌توان به بیماری ها، حوادث، کهولت سن و وراثت اشاره کرد که بر زندگی میلیون‌ها انسان در دنیا تاثیر می‌گذارد. هر چند که راه‌های درمانِ اندکی برای برخی از علل نابینایی وجود دارد، اما پیشگیری، راهی مطمئن برای جلوگیری از بروز این ضایعه به حساب می‌آید. اهمیت نابینایان به‌عنوان بخش بزرگی از جامعه انسانی سبب شده است تا سازمان بهداشت جهانی برنامه‌های ویژه‌ای در راستای آموزش، پیشگیری و درمان بیماری‌های چشم در دستور کار قرار دهد.
۹۰ درصد نابینایی و اختلالات بینایی در جوامع فقیر یا خیلی فقیر رخ می‌دهد و علت بروز آمار بالای نابینایی و اختلالات بینایی در این مناطق آب مروارید، تنبلی چشم، عیوب انکساری و دید کم، تراخم و علل خاص نابینایی در کودکان است. آب مروارید یا کاتاراکت یکی از علل بسیار شایع نابینایی در دنیا محسوب می‌شود که به آسانی با هزینه مناسب و با جراحی قابل درمان است. حدود ۵۰ درصد افراد نابینای جهان از بیماری آب مروارید رنج می‌برند. آب مروارید کدر شدن عدسی چشم است و اقداماتی ساده مانند استفاده از عینک آفتابی و کلاه لبه دار برای جلوگیری از رسیدن اشعه ماورای بنفش به چشم می‌تواند بروز آب مروارید را به تاخیر بیندازد. جراحی مشکل آب مروارید بسیار آسان، کم خطر و بی‌درد است. هر چند که این جراحی جزء پنج درمان مقرون به صرفه در دنیا است، اما در بیشتر مناطق دور افتاده کشور‌های در حال توسعه و فقیر، بسیاری از بیماران، به‌دلیل عدم‌دسترسی به امکانات درمانی چشم پزشکی با هزینه قابل‌قبول و مناسب، همچنان نابینا هستند و هنوز آب مروارید، مهم‌ترین عامل نابینایی باقی مانده است.

 نابینایی، مساوی شکست و خزان زندگی نیست 

ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودَکی و مشهور به استاد شاعران و ملقب به پدر شعر فارسی نابینا و یکی از موفق‌ترین روشندلان ایرانی به شمار می‌رود که نام و آوازه جهانی دارد.
رودکی از جمله افرادی اسـت کـه در عمل بـه اثبات رسانده کـه نابینایی، مساوی شکست و خزان زندگی نیست. او نابینایی اسـت کـه در عرصه شعر، سخن و هنر درخشید و بـه تعبیر عالمان ادب پارسی، مقام پدر شعر پارسی را به خود اختصاص داد. او در۲۶۰ قمری در «رودک» روستایی از ماوراءالنهر و نزدیک سمرقند بدنیا آمد. در هشت سالگی حافظ کل قرآن شد و در تلاوت آیات مهارتی خاص پیدا کرد. این نابینای پرتلاش و با ذوق با تسلط بر زبان عربی، کلیله و دمنه را به نظم درآورد. ترانه هـای نغز و حکیمانه و ماندگاری از او برجای مانده و در افکار و آثار سخنورانی مانند فردوسی، سعدی، جامی و دیگران، تأثیر ژرفی از این شاعر و هنرمند پرتوان مشاهده می‌شود.

 لوئیس بریل و اختراع خط برسیل 

لوئیس بریل مربی و معلم اهل فرانسه و مخترع یک سیستم خواندن و نوشتن برای استفاده نابینایان، یکی دیگر از مشاهیر نابینای موفق در جهان محسوب می‌شود. سیستم او با نام خط بریل به‌طور گسترده‌ای در دنیا توسط نابینایان برای خواندن و نوشتن، مورد استفاده قرار گرفت.
بریل در ۱۸۰۹ میلادی در فرانسه متولد شد. وی در اوایل کودکی یعنی در ۳ سالگی بینایی خود را از دست داد. در ۱۸۱۸ میلادی به همراه دوستان خود موسسه ملی نابینایان جوان پاریس را در این شهر دائر کرد. در همین زمان بود که بریل بواسطه توانایی‌هایش در موسیقی و علم مشهور شد و یکی از بهترین نوازندگان ویولون و ارگ در پاریس شد. بریل در ۱۸۲۶ میلادی شروع به آموزش نابینایان کرد. امروزه شهرت بریل به خاطر ابداع سیستم خط برجسته وی است که در آن زمان در پیام‌های رمزی ارتش بکار گرفته می‌شد. سیستم بریل یا خط برجسته، نقاط برجسته با اشکال منظم روی مقوای نازک را شامل می‌شود که نابینایان از طریق لمس آن قادر به درک عبارت و خواندن می‌شوند و این روش تا به امروز با موفقیت همراه بوده است و در بسیاری از کشور‌های جهان استفاده می‌شود.

 حقوق اجتماعی نابینایان باید بدون رقابت تامین شود 

جامعه نابینایان با توجه به شرایط خاص خود باید بهتر و بیشتر از دیگر شهروندان به حقوق فردی و اجتماعی دسترسی داشته باشند.
حقوق این قشر در دریافت خدمات شهری و اجتماعی، اشتغال، آموزش و همه ابعاد زندگی باید فراتر از اصل رقابت و برابرسازی فرصت‌ها و رفع تبعیض عادی باشد، چون شرایط خاصی دارند و در شرایط برابر با دیگر قشر‌ها نمی‌توانند رقابت عادلانه کنند.
این یک وظیفه‌ای الهی در جامعه اسلامی بر اساس تعالیم انسان ساز دین مبین بر عهده فرد فرد ماست.
اجرای کامل قانون حمایت از حقوق معلولان که هم زمان پیگیر مفاد کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت نیز خواهد بود، این زمینه موثر است.
نابینایان، حق بهره‌گیری از همه امکانات رفاهی معمول در جامعه را دارند. از پیاده‌رو‌ها، خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و وسایل ترابری همگانی مانند هواپیما، قطار، اتوبوس، خودرو، کشتی، هتل‌ها، مکان‌های عمومی و مراکز تفریحی و مذهبی استفاده کنند.
رانندگان وسایل نقلیه هم موظف به مراعات کامل نابینایانی هستند که با عصای سفید در خیابان‌ها ترددد می‌کنند. دولت، موظف است نابینایان را به مشارکت در امور دولتی تشویق کند تا آنان نیز به کار مشغول شوند.

 امکان تحقق اشتغال کامل نابینایان و کم بینایان 

مناسب سازی شهری، حمل و نقل عمومی رایگان و اشتغال از اصلی‌ترین خواسته‌های یک فرد نابینا برای حضور در جامعه و خروج از انزواست.
طبق قانون باید سه درصد سهمیه استخدامی دستگاه‌ها برای معلولان و نابینایان باشد، آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای به نابینایان هستیم تا حداقل درآمدی داشته باشند.
نابینایان با فناوری‌های نوین به دنبال زندگی عادی خود هستند و با توجه به وجود ۲۵ هزار افراد نابینا و کم بینا دولت با راحتی می‌تواند برای "اشتغال کامل" این قشر اقدام کند.
نیاز‌های جامعه نابینایان از همه نیاز‌های دیگر اقشار جامعه بیشتر است، اما چون عدد ریاضی تعداد این افراد در مقایسه با امکانات کشور خیلی کم است، باید الگوی برنامه ریزی برای این قشر شامل اشتغال کامل، مسکن خود و ارزان، دسترسی راحت و بدون رقابت به همه امکانات، حمایت‌های مالی و آموزشی و ایجاد مسیر هموار برای پیشرفت این افراد در اولویت باشد.
پیشگیری و درمان در اولویت ۱ است و در ادامه باید همه محیط زیست‌های فردی و اجتماعی اعم از شهری ور ستایی و ملی و بین المللی برای شهروندان نابینا آماده شود.
روز عصای سفید را یک روز ندانیم بلکه همه روز‌ها باید برای ما نشان و نماد خدمتگزاری و احترام به حقوق این افراد باشد.

یوسف سلامی
خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما