احداث سد تنگ سرخ، امید به زندگی یا چالشی برای آیندگان

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز کهگیلویه و بویراحمد، سد تنگ سرخ در مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد با هدف تامین آب شرب، کشاورزی و صنعت کلنگ زنی شده است که هم اکنون ۴۰ درصد پیشرفت کاری دارد.
تنگ سرخ نام دهستانی در شهرستان بویراحمد از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد است که در۳۵ کیلومتری شهر یاسوج و ۱۸۵ کیلومتری شهر شیراز قرار دارد.
این دهستان در مرز بین استان کهگیلویه و بویراحمد و استان فارس واقع شده است، دهستانی که به علت وجود نعمت‌های خدادی که دارد از پراکندگی خاصی برخوردار است. چند روستایی که بین آن‌ها رودخانه پر آبی در حال گذر است و موجب شده مردمان این دیار و سرمایه گذارانی مزارع پرورش ماهی و باغات ثمری زیادی اعم از گردو، سیب، هلو و آلو را ایجاد کنند.
وجود راه ارتباطی یاسوج به شیراز در مجاورت تنگ سرخ و کوه‌های سربه فلک کشیده، جنگل‌های طبیعی بلوط، بنه و زال زالک و پوشش گیاهی که در این منطقه وجود دارد چشم هر رهگذری را به خود جلب میکند و به نظر میرسد همین عوامل موجب شده تا کارشناسان وزارت نیرو آن را به عنوان مکانی مناسب برای احداث سد انتخاب کنند.
این سد به علت اینکه در مجاورت این روستا در حال احداث است به نام سد تنگ سرخ نام گرفته شده است.
سد تنگ سرخ در دهه ۸۰ مطالعات اولیه آن صورت گرفت و در آذرماه ۱۳۹۰ با حضور مسئولان کشوری، استانی کلنگ زنی شد، سدی که به گفته کارشناسان میتواند روان آب ها، سیلاب‌ها را ذخیره کرده تا در مواقع کاهش بارندگی و کمبود آب بتوان از آن برای مصرف آب شرب، کشاورزی و صنعت استفاده کرد.
از طرفی طی این چند سال هر بار فضای رسان‌های استان را مشاهده میکنید میبینید خبر‌هایی مبنی بر قطعی آب در برخی مناطق استان وجود دارد که علت آن کاهش بارندگی هاست و همین علت موجب خشک سالی شده است، قطعی آبی که در سال جاری به شدت افزایش داشته، تا جایی که مشاهده شده جیره بندی آب اتفاق افتاده است و همین عامل موجب شده که کارشناسان تنها راه حل برون رفت از این مشکل را احداث سد عنوان میکنند.
مهدی محمدی از فعالان محیط زیست نیز عنوان میکند اگر این سد با سطح ارتفاعی که شرکت آب منطق‌های برای آن پیش بینی کرده است احداث شود، قابلیت پمپاژ آب برای استان همجوار را خواهد داشت که میتواند مشکلات زیست محیطی ایجاد کرده و حتی موجب خشک سالی شود.
محمدی و برخی دیگر از فعالان زیست محیطی پمپاژ آب از استان اصفهان به یزد و چهارمحال بختیاری به اصفهان و احداث سد در استان خوزستان را که موجب خشک سالی‌هایی شده است را استدلال خود عنوان کرده و میگویند این سد بیشتر از آنکه امید به زندگی را بیشتر کند چالشی برای آیندگان خواهد بود.
آقای فرهادی مدیر عامل آب منطقه‌ای استان حجم مخزن این سد ۱۲۵ میلیون مترمکعب برآورد شده که مصرف تنظیمی بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته ۱۹۲ میلیون متر مکعب است، یعنی علاوه بر حق آبه زیست محیطی ۳۵ میلیون متر مکعبی، حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب نیز از محل سد به پایین دست عبور خواهد کرد و همواره آب در بستر رودخانه جریان خواهد داشت.
وی افزود: ساخت این سد با هدف تامین آب‌های شرب و کشاورزی شهرستان بویراحمد و دنا به میزان ۴۲.۴ میلیون متر مکعب در سال، شهر یاسوج و روستا‌های مسیر به میزان ۲۵.۵ میلیون متر مکعب، حق آبه زیست محیطی رودخانه به میزان ۳۳ میلیون مترمکعب و فراهم کردن امکانات تفریحی و سیاحتی با توجه به جذابیت توریستی منطقه در دستور کار قرار گرفت.
به محل احداث سد تنگ سرخ رفتیم و در گفت و گویی با اهالی این منطقه از چگونگی کم و کیف این سد سوالاتی پرسیدم که یکی از این افراد که به نظر کشاورز میآمد و بیلی در دست داشت به من میگوید: واقعا حیف است که این همه آب در حال هدر روی است این در حالی است که در زمان بارندگی شاهد سیلاب عظیمی در این بستر این رودخانه هستیم و تنها راه حل جلوگیری از این کار احداث سد است.
لطیفی یکی دیگر اهالی این منطقه با اشاره به اینکه چند سالی است که بارندگی کم شده است، افزود: باغ من هم در مجاورت احداث این سد قرار دارد، اما هنوز هزینه تملک زمینم را بهم ندادند و امروز فردا میکنند.
محمد دیگر از اهالی این روستا با بیان اینکه تنها درآمدش کشاورزی است میافزاید: زمین من در بالا دست روستا واقع شده که با احداث سد میتوان حتی آب پمپاژ کرده و باغ ایجاد کرد که در این صورت امکان ساخت و راه اندازی اماکن تفریحی و توریسیستی وجود دارد.
محسن یکی دیگر از اهالی تنگ سرخ با بیان اینکه به علت احداث سد دیگر نمیتوانیم ساخت و سازی انجام دهیم، گفت: هر وقت به مسئولان زیر ربط مراجعه کردیم وعده‌هایی میدهند که قابلیت اجرایی ندارند.

مرد دیگری می گوید'جنازه پسر جوانم اینجا در خاک خفته است چطور باید اینجا بنشینم و ببینم قبرش زیر آب می رود. اینها آزارم می دهد.'
زنی هم با گوشه چارقد سیاهش اشکهایش را پاک می کند و می گوید شش سال است ما را آواره کرده اند.کسی دنبال جبران خسارت نیست. باغ های بزرگ میوه ای که به امید نجات فرزندانمان با فقر و نداری کاشته بودیم، جلوی چشمانمان بر زمین می افتند و بچه هایمان هم بیکارند.بعد از این خاک هیچ کجا بوی تنگ سرخ را نمی دهد.

دیده تردید مردم به سد تنگ سرخ

نگاهی به پیشینه احداث سد نشان می‌دهد از ۶ سال پیش تاکنون ابهاماتی در مسیر احداث این سد وجود داشته است. در سال ۹۱ پس از صدور مجوز آن مشخص شد با اینکه مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد، اما حق برداشت از سد برای این استان پیش بینی نشده است.
معارضات اجتماعی درباره سد بالا گرفت. فعالان محیط زیست هم که با سد سازی مخالف بودند وارد شدند و تصمیم گیرندگان طرح ابعاد سد را کوچکتر کردند به اندازه‌ای که آب شرب شهر یاسوج را تامین کند.
اما پس از خشکسالی‌های چند سال اخیر و تنش‌های آبی در شیراز، دوباره اندازه و حجم سد به همان ابعاد اولیه برگشت با این تفاوت که این بارتخصیص ابلاغی آب برای کهگیلویه وبویراحمد ۸۵ و برای شیراز ۷۳ میلیون متر مکعب در نظر گرفته شد؛ که با احتساب ۳۳ میلیون متر مکعبی که برای مصارف زیست محیطی در نظر گرفته شده و به طور طبیعی در پایین دست سد استفاده خواهد شد، سهم استان فارس از این سد بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب خواهد بود.
اما فراز و فرود‌هایی که احداث این سد در سال‌های قبل از ۹۱ و در هنگام انجام کار‌های مطالعاتی پشت سر گذاشته، باعث شده همچنان مردم به دیده تردید به این سد بنگرند، زیرا در آن سالها مسئولان برای کم کردن بار تعارضات اجتماعی سد مدعی شدند بخش کوچکی از مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد و اصل آن در استان فارس است.
همچنین گفته می شد در احداث سد حق و حقوق آبی کهگیلویه وبویراحمد به طور کامل دیده شده است که پس از شکل گیری مطالبات اجتماعی مشخص شد هم مخزن سد در استان کهگیلویه وبویراحمد قرار داشته و هم تخصیصی برای حوزه آبخیز در نظر گرفته نشده است.
با سد سازی مخالفتی ندارم
همچنین آذربو فعال فرهنگی و زیست محیطی به عنوان یکی از منتقدان چگونگی احداث این سد، گفت: من با اصل سد سازی مخالف نیستم.
وی با بیان اینکه دبی آب رودخانه بشار در یاسوج کاهش پیدا کرده است، افزود: این امر به علت کاهش بارندگی بوده و همین مورد علت تعطیلی پروژه پتروشیمی سقاوه بود چرا که باید ۱۵ میلیون متر مکعب آب از رودخانه بشار به این طرح منتقل شود.
وی در سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا شما میتوانید در یک جلسه کارشناسی عنوان کنید که ساخت این سد ۴۰ درصد پیشرفت فیزکی دارد، ادامه داد: ما این آمادگی داریم که در هر نشستی با فعالان محیط زیست و سمن‌ها شرکت کنم.

معارضات منطقه ای مهمترین مانع پیش روی سد

رئیس پیشین سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان هم با بیان اینکه در زمینه انتقال آب مناطق آبخیز به آبریز خلا قانونی داریم می گوید: باید قانون مثل مناطق نفت خیز، حق و حقوقی برای استان هایی که منابع آبی آنها به استان دیگر سرازیر می شود، در نظر بگیرد.
حسن نوروزی ادامه می دهد : باید بدون داشتن نگاه منطقه ای این موضوع در وزارت نیرو بررسی شود زیرا این مطالبه منطقی استان های آبخیز است.
به گفته نوروزی یکی از موانع جدی اجرای سد، معارضات منطقه ای است زیرا مالکان معتقدند در ازای زمینی که در اختیار سد قرار داده اند باید پول نقد دریافت کنند در حالی که تخصیص این پروژه ملی به صورت اسناد خزانه است.
وی یادآوری می کند :پس از جابه جایی نیاز به مکان یابی مناسب برای روستا مبتنی بر الزامات پدافند غیر عامل داریم و قیمت گذاری هم باید عادلانه و کارشناسی شده باشد که حقی از دولت و مردم ضایع نشود.
انتقال آب به استان فارس از ابتدای مطالعات این سد وجود داشته است
نماینده، ولی فقیه و امام جمعه یاسوج نیز با بیان اینکه سد تنگ سرخ یک سد مشترک بین استان فارس و استان کهگیلویه و بویراحمد است گفت: سهم برداشت ما از این سد بیشتر از استان فارس است.
حجت الاسلام و المسلمین حسینی با اشاره به اینکه با احداث این سد آب شرب، صنعت و کشاورزی شهر یاسوج تامین میشود، افزود: بخش دیگری از آب این سد نیز حق آبه محیط زیست است و بعد از آن مطالعات و کلنگ زنی تمام موارد حتی انتقال آب به استان فارس در نظر گرفته شده بود.

ساختار آبی تابع مرزبندی های جغرافیایی وزارت کشور نیست

با این حال رئیس سازمان محیط زیست کشور بر این باور است تطبیق ساختار آبی با ساختار سیاسی اشتباه است زیرا ساختار آبی تابع مرزبندی های جغرافیایی وزارت کشور نیست.
عیسی کلانتری در سفر به استان کهگیلویه وبویراحمد و بازدید از سد تنگ سرخ با بیان اینکه حوزه آبریز و آبخیز باید باهم دیده شوند گفت:نباید تصور کنید همه ۹میلیارد متر مکعب آب تجدید پذیر کهگیلویه وبویراحمد باید در خود استان استفاده شود.

وی گفت: اگر مشخص شود احداث سد تنگ سرخ در شهرستان بویراحمد به محیط زیست استان کهگیلویه وبویراحمد خسارت وارد می کند وزارت نیرو موظف به جبران آن است.

با احداث این سد ۶ هزار هکتار از اراضی پایین دست به زیر کشت خواهد رفت
استاندار کهگیلویه و بویراحمد به احداث این سد در منطقه تنگ سرخ اشاره داشت و گفت: سد تنگ سرخ در ۱۰ سال گذشته فقط ۱۰ درصد پیشرفت داشته است، اما در سال جدید به بیش از ۳۵ درصد رسیده است و امیدواریم تاپایان سال ۱۴۰۱ به بهره برداری برسد.
علی احمدی زاده افزود: با بهره برداری از این سد علاوه بر رونق گردشگری در این منطقه بیش از ۶ هزار هکتار از اراضی کشاورزی پائین دست به زیر کشت خواهد رفت.
استاندار کهگیلویه وبویراحمد به سفر رئیس جمهور به استان اشاره داشت و ادامه داد: در این سفر مشکلات کشاورزان در خصوص این سد و افزایش قیمت‌ها مورد توجه قرار گرفت و رئیس جمهور برای رفع این مشکلات دستور ویژه صادر کرد.
پیشرفت یک درصدی سد در هر سال معنایی ندارد و باید برطرف شود
وزیر نیرو نیز در بازدید از روند اجرایی این سد با انتقاد از روند کند این طرح، گفت: سالی یک درصد پیشرفت فیزیکی این سد قابل قبول نیست و باید این روند اصلاح شود.
علی اکبر محرابیان با اشاره به رکود در ساخت سد تنگ سرخ گفت: با روند کنونی اجرای این سد حدود ۱۰۰ سال طول میکشد و آن موقع نیز طول و دوره عمر مفید آن تمام است و یک شوخی میشود.
منتقدان احداث سد تنگ سرخ هیچ گونه استدلال علمی ندارند
در این رابطه رسول فرهادی مدیرعامل شرکت آب منطق‌های استان با بیان اینکه کهگیلویه و بویراحمد دومین حوزه بارشی کشور با ۱۱ میلیارد مترمکعب است، گفت: با کسر تبخیر از این مقدار و سفره‌های زیر زمینی، تنها ۸.۵ میلیارد مترمکعب روان آب در استان داریم که به جز سد کوثر و سد شاه قاسم هیچ منبع دیگر تامین کننده آب وجود ندارد و همین عامل باعث شده با تنش آبی مواجه شویم.
فرهادی با بیان اینکه ۵۵۰ میلی متر بارش سال زراعی ما در سال گذشته بود، گفت: میانگین بارش ما نسبت به بلند مدت ۶۶۰ میلی متر بود که حدود ۲۲ درصد کاهش داشته داست و همین مورد باعث خشک سالی ۵۰ درصدی مناطق استان، ۹۰ درصدی رودخانه‌ها و ۱۰۰ درصدی چشمه‌ها شده است.
مدیرعامل آب منطق‌های استان با بیان اینکه منتقدان احداث سد تنگ سرخ هیچ گونه مستندات و ادبیات کلی این طرح را به ما تحویل نداده است، ادامه داد: احداث این سد با کار کارشناسی انجام شده و تمام موارد مهم اعم از حتی حق آبه زیست محیطی وجود دارد.
وی با بیان اینکه چشمه گردوکنگک و خرم ناز در پایین دست این سد قرار دارد، گفت: با رها سازی حق آبه محیط زیستی و ورود آب این چشمه‌ها مشکل زیست محیطی در رودخانه بشارنخواهیم داشت.
فرهادی با بیان اینکه در بخش نامه جدید وزارت نیرو هیچ تغییری در حق آبه محیط زیستی وجود نداشته است، افزود: تنها حق آبه استان فارس از ۷۲ میلیون مترمکعب به ۵۶ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده است.
وی بیان کرد: از امور آب فارس و کهگیلویه و بویراحمد تعهد گرفته شده و کسی نمیتواند پس از ساخت سد بیش از سهم مشخص شده کار رها سازی و برداشت آب داشته باشد.
مدیرعامل آب منطق‌های استان به ادعا‌هایی برخی‌ها مبنی بر اینکه در روز‌های گذشته ادعا‌هایی مبنی بر سد سازی با هدف آب فروشی و بالابردن سود کارکنان مطرح شده است، افزود: چنین ادعایی بدون مبنا است و هیچ صحتی ندارد.
وی: در سفر هیئت دولت به استان و با اقدامات خوبی که از سوی مسولان استان انجام شده، اعتباراتی در بخش‌های زیرساخت و توسعه همه بخش‌های استان در نظر گرفته شد که بارقه‌های امید در دل مردم برای ساخت هرچه سریعتر این سد زنده شده است.
فرهادی اضافه کرد: تمام تلاشمان را انجام میدهیم که تا پایان سال ۱۴۰۱ سد تنگ سرخ آبگیری شود.
عمق چاه‌های تامین آب شرب یاسوج به ۴۰ متر رسیده است
معاون عمرانی استاندار کهگیلویه و بویراحمد نیز در رابطه با احداث این سد، گفت: با توجه به تغییر اقلیم و خشک سالی‌های اخیر باید به فکر جمع آوری روان آب‌ها باشیم که این کار با احداث سد امکان پذیر خواهد بود.
حاجی زاده ساخت سد را یک نوع سوپاپ اطمینان در مواقع خشک سالی نام برد و افزود: در سال‌های گذشته که خشک سالی صورت گرفت اگر سد کوثر در شهرستان گچساران نبود باید شهر‌های پایین دست را با آب معدنی مدیریت میکردیم.
وی با بیان اینکه ساخت سد، سیلاب‌ها را کنترل و در رفع مشکلات زیست محیطی تاثیر گذار خواهد بود، ادامه داد: حق آبه زیست محیطی در ساخت سد‌ها وجود دارد و اگر سدی در بالا دست رودخانه بشار وجود داشت به طور حتم از ایجاد خسارت سیلاب‌ها و تغییر بستر این رودخانه جلوگیری میشد.
معاون عمرانی استاندار به خشک سالی‌های اخیر و سال جاری در استان اشاره داشت و گفت: دراستان به علت نداشتن سد با مشکل کم آبی و در برخی از مکان‌های شهر با قطعی آب مواجه بودیم، زیرا آب شرب یاسوج از چاه تامین شد.
وی با بیان اینکه چاه‌های تامین آب شرب شهر یاسوج عمق آن‌ها به حدود ۴۰ متر رسیده است، ادامه داد: به علت کم بارشی دیگر آبی در رودخانه بشار وجود ندارد که بتواند سفره‌های زیرزمینی را پر کند و همین عامل باعث شده است به فکر احداث سد بر روی این رودخانه باشیم.
حاجی زاده به دستور وزارت نیرو مبنی بر ممنوع بودن کشت شالیزار در سال جاری در استان اشاره داشت و افزود: به علت اینکه سیلاب‌ها و وران آب‌ها کنترل نشده بود بسیاری از زمین‌های مساعد در بستر این رودخانه نتوانستند کشت سالانه شالیزار‌های خود را انجام دهند.
وی با بیان اینکه مطالعات اولیه سد تنگ سرخ در در دهه ۸۰ انجام شد افزود: کلنگ زنی این سد در سال ۹۰ صورت گرفت و در چند ماهه اخیر بیش از ۳۸ درصد پیشرفت فیزیکی دارد که این نشان از عزم مدیران استانی برای تکمیل آن است.
معاون عمرانی استاندار با بیان اینکه حق آبه زیست محیطی ۳۵ میلیون مترمکعبی سد تنگ سرخ دیده شده است، افزود: ما نمیتوانیم بدون اینکه حق آبه زیست محیطی دیده نشود سدی را احداث کنیم.
حاجی زاده با بیان اینکه برای مصرف صنعت حق آبه نیز دیده شده است، افزود: اگر سدی در بالا دست این پتروشیمی وجود داشت نیاز صنعت نیز برطرف میشد و میتوان پروژه‌های حوزه صنعتی تعریف کرد.
همچنین سید یوسف مرادی یکی از فعالان محیط زیست در رابطه با نحوه جایابی احداث سد تنگ سرخ گفت: این سد باید دو کیلومتر پایینتر از مکان فعلی جابه جا شده و احداث شود، زیرا در غیر این صورت باغات و منازل مسکونی روستائیان این روستا به زیر آب خواهد رفت.
مردای با انتقاد از چگونگی احداث این سد، گفت: باید ارتفاع این سد کاهش پیدا کرده که تنها ۲۰ میلیون متر مکعب در آن ذخیره شده و مابقی آن در رودخانه بشار ادامه داشته باشد.
این فعال محیط زیست با بیان اینکه کاهش ارتفاع این سد از انتقال بین حوز‌های آب به استان فارس جلوگیری میشود، افزود: انتقال بین حوز‌های در دنیا منسوخ شده چرا که موجب خشک سالی و مشکلات زیست محیطی ایجاد می کند.

امروز رئیس جمهور پس از حضور در شهر یاسوج و در سفر یکر روزه خود به استان کهگیلویه و بویراحمد در اولین گام به منطقه تنگ سرخ در حوالی شهر یاسوج رفت تا از روند ساخت سد تنگ سرخ بازدید کند.

حجت الاسلام والمسلمین رئیسی نیز در این دیدار با بیان اینکه دغدغه های شما و مشکلات را شنیدم اظهار کرد: انشاالله در جلساتی که خواهیم داشت و در شورای اداری این مشکل مطرح خواهد شد، به استاندار نیز دستور می دهیم که مطالبات شما را به صورت جد پیگیری کنند.
حال با توجه به صحبت‌های مسئولان و فعالان محیط زیست باید منتظر ماند که احداث مشکل تنش آبی در شهر یاسوج را برطرف میکند یا چالشی برای آیندگان تبدیل خواهد شد.