پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب
گردو؛ گره خورده با زندگی شهمیرزاد
شهریور که دهه آخر می‌رسد کم کم صدای تکاندن میخ طلا به گوش می‌رسد؛ درختی که نسل به نسل، روزی را بر سفره شهمیرزادی‌ها آورده است.
به گزارش خبرگزاری صداوسیمای استان سمنان ، در منابع تاریخی قدمت درختان گردو در شهمیرزاد را تا ۳ هزار سال هم عنوان کرده اند و پرفسور ژرمن از کارشناسان ارشد فائو در سفر سال ۱۳۷۵ خود به استان سمنان، با مشاهده برخی درختان تنومند این منطقه، گردوی خوشه‌ای را درخت خاص شهمیرزاد عنوان و سن حدودی آن را تا ۱۰ قرن پیش بینی کرد.
" کمان رستم " درخت گردویی با ۱۳ قرن حیات در شهمیرزاد است که در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شده است.
درخت گردوی قدیمی شهمیرزاد دارای تاجی ۲ شاخه و متقارن بوده و زیبایی خاصی در آن جلوه گر شده و به دلیل همین تاج زیبا، در بین اهالی بومی منطقه شهمیرزاد به نام درخت گردوی کمان رستم نامیده می‌شود.
شهمیرزادی‌ها به درخت گردو به سبب استحکام ریشه آن در خاک، " میخ طلا" می‌گویند.
گردو از مهریه تا روزی سفره ها
در فرهنگ عامه مردم شهمیرزاد درخت گردو بعنوان یکی از منابع درآمد اصلی خانوار است که گاهی تا ۵۰ درصد معیشت آنان را تامین می‌کند.
به گفته اسماعیل لاری محقق و کارشناس فرهنگ عامه، طبق اسناد رسمی و شفاهی قرار دادن چند اصله درخت گردو به عنوان مهریه در قباله ازدواج دختران شهمیرزادی، از رسوم اصلی خانواده هاست.
حتی در قدیم درخت گردو به طور مستقل قیمت گذاری و فروخته می‌شده بطوریکه هنوز هم امکان دارد درخت گردوی موجود در حیاط یا باغ فردی، متعلق به شخص دیگری باشد.
جایگاه این درخت در اعتقادات مذهبی مردم شهمیرزاد هم بسیار ویژه است و بسیاری از درختان کهنسال این شهر از قدیم وقف مخارج روضه خوانی ایام محرم و حضرت سیدالشهدا (ع) و سایر ائمه معصومین است.
هم اکنون نیز بازماندگان درگذشتگان این شهر، سود حاصل از بخشی از فروش محصول گردو را به نذورات سالانه خود اختصاص می‌دهند.
شهمیرزاد؛ مهد گردوی ایران 
ارتفاع ۱۹۵۰ متری شهمیرزاد از سطح دریا و قرار گرفتن در جوار یال جنوبی رشته کوه البرز این شهر منطقه‌ای خوش آب و هوا و مستعد کاشت و پرورش گردو ساخته است و در منابع علمی محصولات باغی کشور نام شهمیرزاد بعنوان یکی از خاستگاه‌های محصول گردوی بومی ایران موجود است.
مهدی قرائیان مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان می‌گوید: سطح زیر کشت گردو در استان سمنان سه هزار و ۵۵۲ هکتار است و ۵۲ درصد این وصعت در شهمیرزاد قرار گرفته، اما باغ‌های گردو در شاهرود و پشت بسطام، کلاته و آستانه در دامغان هم محصول دارد.
یک هزار و ۸۰۰ هکتار از باغ‌های گردوی استان سمنان در مناطق شمالی شهرستان مهدیشهر با محوریت شهمیرزاد و مناطق اطراف نظیر پُشته، سرچشمه، لوهورد و لَزَر قرار دارد.
علاوه بر دو رقم با برند جهانی ثبت شده " شهمیر و شاهمیر"، ارقام بومی معروف شهمیرزاد شامل بادامی، فندقی، کاغذی و سوزنی و ارقام پیوندی پر محصول هم رقم فرانکت، فرنور است.
بر اساس عرف بازار، امسال گردوی با پوست‌تر بین کیلویی ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان و گردوی پوست کنده بین کیلویی ۶۵ تا ۱۰۰ هزار تومان بر اساس کیفیت به فروش می‌رسد.
اشتغال زایی گردوتکانی
تا دو دهه پیش صاحب درخت یا باغ با دعوت از افراد خانواده و اقوام و آشنایان کار برداشت محصول گردو را بر عهده می‌گرفت و آخر هفته‌های پر کاری برای مردم شهر بود؛ اما با از کار افتاده شدن قدیمی‌ها و بروز خطر سقوط نابلد‌ها از درختان مرتفع، در حال حاضر برداشت محصول را افراد حرفه‌ای انجام داده و افراد خانواده در جمع آوری گردو‌ها همکاری می‌کنند.
گردو تکانی یکی از مشاغل فصلی با درآمد مکفی در شهمیرزاد محسوب می‌شود.
رحمت الله مداح پیشکسوت گردو چینی در شهمیرزاد می‌گوید: افرادی که تخصص و تجربه کافی بالا رفتن از درختانی با ارتفاع ۴۰ تا ۵۰ متر را دارند بهمراه تعدادی کارگر برای جمع کردن گردو‌ها روانه خانه‌ها و باغ‌های سنتی شده و کار برداشت محصول را با همان روش سنتی چند صد سال پیش انجام می‌دهند.
گردو فروشی بدون دلال بازی 
همزمان با شروع فصل برداشت گردو؛ از بلوار اصلی ورودی شهر تا در هر باغ، بازار عرضه و فروش مستقیم محصول رونق دارد.
علاوه بر افراد بومی استان سمنان، مردم سایر استانها نیز برای خرید محصول تَر و پوست کنده مشتری دائمی باغداران و مغازه داران هستند.
به گفته موسوی از فعالان بازار گردوی شهمیرزاد، از آنجایی که محصول تازه گردو با پوست سبز حدود ۵۰ درصد ارزان‌تر از گردوی پوست کنده در این فصل است؛ این خرید هنوز در سبد سالانه بسیاری از مردم شهر‌های همجوار قرار دارد؛ بنابراین می‌توان گفت تا حد زیادی دست واسطه‌ها و دلالان از بازار نوبرانه محصول گردوی شهمیرزاد عملا قطع شده است.
از گردوی سنتی تا باغ مدرن 
موضوع تولید اقتصادی گردوی شهمیرزاد که از ۳ دهه گذشته بعنوان دغدغه متخصصان و افراد موثر شهر بوده است یکی از بن بست‌های رونق این محصول محسوب می‌شد چرا که کاهش و پراکندگی باغ‌های سنتی، یک دست نبودن ارقام، نبود امکان مکانیزاسیون، آبیاری سنتی، سختی سم پاشی و هرس درختان با ارتفاع زیاد سبب شد هر چند برخی درختان بارور قدیمی تا ۵۰ هزار گردو نیز داشت، اما به نسبت قیمت تمام شده نگهداری و برداشت و رساندن به بازار به صرفه نبود
بنابراین با همکاری سازمان جهاد کشاورزی و کارشناسان خبره دشت‌ها و زمین‌های مستعد اطراف شهر در قالب مجتمع‌های وسیع کاشت و تکثیر گردو شکل گرفت که یکی از معروف‌ترین آن باغ ۷۰۰ هکتاری مجتمع کشت و صنعت شهمیرزاد است.
این باغ با ۱۶ هزار عضو از افراد نسبی و سببی شهمیرزادی الاصل بعنوان بزرگترین تشکل مردمی بخش باغبانی کشور و همچنین با نام " بزرگترین باغ گردوی جهان " در دو دهه گذشته شناخته می‌شود.
البته بزرگترین باغ گردوی جهان هم با همه مزیت‌های اقتصادی اش مشکلاتی دارد.
محمد مومنیمدیر عامل مجتمع کشت و صنعت شهمیرزاد می‌گوید: با تولید انبوه در واحد سطح مشکلاتی نظیر تامین کود بخصوص کود‌های ارگانیک، ساماندهی بازار فروش، انتقال و فروش محصول شهر‌های دیگر در شهر با نام گردوی شهمیرزاد، کمبود نیروی انسانی مورد نیاز فصل برداشت و تامین منابع آبی سامانه‌های آبیاری قطره‌ای در فصول غیر زراعی با احداث استخر‌های ذخیره بر سر راه تولیدکنندگان گردوی شهمیرزاد قرار دارد.
تولید گردوی مقاوم به سرمازدگی
ارقام اصلی و بومی گردوی شهمیرزاد بدلیل دارا بودن درصد بالاتر روغن مغز، سفیدی و تُوپُری و پوست نازک بودن و طعم خاص اش در کشور بسیار پر مشتری است و هم اکنون حدود ۲۰ نوع از آن هنوز در حال کشت و بهره برداری است، اما در سال‌های اخیر بعلت بروز سرمای بهاره و خسارات ناشی از حوادث قهری کاهش محسوسی در تولیدات گردو پدید آمد و باعث ضرر و زیان بسیاری از باغداران منطقه بخصوص مجتمع داران شد.
نوری نسب مدیر باغ گردوی مجتمع ویاندر شهمیرزاد می‌گوید: برای برون رفت از این مشکلات کشت و سرشاخه کاری ارقام دیرگُل وارداتی و یا اصلاح شده داخلی در دستور کار قرار گرفت تا علاوه بر پشت سر گذاشتن مخاطرات ابتدای سال، افزایش محصول در سطح و ارتقاء کیفیت و بازار پسندی گردوی این منطقه را پی داشته باشد.
گردشگری گردو در شهمیرزاد 
در گویش محلی شهمیرزادی‌ها به گردو "خُوز" و به گردو تکان‌ها "خُوزرُن" و به مراسم ویژه برداشت محصول دراواخر تابستان و اوایل پاییز "خُوزرُونی" می‌گویند.
آن‌ها معتقدند هر محصولی که قبل از برداشت بدلیل باد زدن یا رسیدن از شاخه‌ها بیفتد متعلق به افراد رهگذر است، اما پس از برداشت که صاحب باغ یا درخت و گردو جمع کن‌ها با جمع آوری محصول خود محل را ترک کردند تعدادی از گردو‌ها که هنگام تکاندن در اطراف پراکنده شده نیز بعنوان صدقه درخت متعلق به رهگذران است که درگویش محلی به آن "وَچِکُو" می‌گویند و از این رو باغ گردشی کودکان و نوجوانان در پایان تابستان و آغاز فصل مدرسه‌ها برای جمع کردن گردو مرسوم است علاوه بر آن گردشگران نیز استقبال ویژه‌ای از فصل گردو تکانی، تازه خوری و آیین‌های سنتی جالب یاد شده دارند.
حمایت از میخ طلا
استان سمنان ۳ هزار و ۵۵۰ هکتار باغ گردو با پیش بینی تولید ۵ هزار و ۸۰۰ تن گردو با پوست خشک دارد و این یعنی افزایش ۲۰ درصدی برداشت محصول نسبت به سال گذشته، اما این رقم تا ظرفیت اصلی تولید مطلوب ۷ هزار و ۵۰۰ تنی در سال بدلیل سرمازدگی‌های مستمر چند سال اخیر فاصله زیادی دارد.
از طرف دیگر به دلیل همین آب و هوای مطلوب شهمیرزاد، در یک دهه گذشته روند ساخت و ساز منازل تابستانی در این شهر سرعت گرفته و سود جویان برای احداث این ویلا‌هایی که تنها ۲ تا ۳ ماه در سال ساکن دارند بسیاری از درختان گردوی میراثی و چند صد ساله را از بین می‌برند.
این موضوعات سبب می‌شود از این درخت طلایی بهتر نگهداری شود؛ درختی که از برکت آن، انواع غذا، تولید، روغن سوخت فانوس، رنگ و دارو تهیه می‌کنند.
نویسنده : آرزو کاشی
نظر شما