بررسی شیرین سازی آب دریا در استان‌های ساحلی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: گرم شدن کره زمین و رشد سریع جمعیت در نیم قرن گذشته، تقاضای آب را در دنیا به شدت افزایش داده است.

این درحالی است که در دهه های گذشته، منابع آب شیرین در دنیا افزوده نشده است. افزونی تقاضا به منابع آب شیرین منجر به بروز کم آبی در بسیاری از مناطق کره زمین شده است. خشکسالی ها و کم آبی های اخیر در کنار تغییرات اقلیم، وضعیت نامطلوبی برای بخش آب کشور رقم زده است. به جرئت می توان گفت که منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، بحرانی ترین ناحیه جهان از حیث بحران آب و موضوعات وابسته است. براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد (۲۰۱۵)، عمده ترین تهدید برای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، بحران آب است که تأثیرات و عواقب آن در سال های آتی بسیار نمایان تر می شود. سهم بحران آب در تهدید این منطقه از سهم مناقشات منطقه ای و ناپایداری های اجتماعی بیشتر است.

یکی از راهکار‌های مهم مقابله و مدیریت بحران آب در برخی از مناطق کشور، تأمین آب از منابع نامتعارف خواهد بود که مهمترین آن شیرین سازی آب دریاست. تحقیقات و پیش بینی ها حاکی از آن است که در سال های آتی، شیرین سازی آب دریا، سهم عمد‌های در تأمین آب مناطق ساحلی یا حتی غیرساحلی کشور خواهد داشت. به رغم برخی مضرات زیست محیطی، حدود نیمی از کل شیرین سازی آب دریا در جهان در منطقه خاورمیانه انجام می شود.

امروزه شیرین سازی آب دریا به عنوان راهکارِ اصلی جبران کم آبی در دنیا خصوصاً برای مصارف شرب و صنعتی مطرح است. اقیانوس ها و دریا‌ها ۷۰ درصد سطح کره زمین را پوشانده اند و ۹۶ درصد از کل موجودی آب کره زمین را در خود جای داده اند. بهره گیری از ظرفیت وسیع آب شورِ اقیانوس ها و دریا‌ها به عنوان یک منبع بالقوه و ماندگار، قادر است که کمبود آب شیرین را در نقاط کم برخوردار جبران کند؛ لذا با توجه به گزارش دفتر مطالعات زیربنایی معاونت پژوهش‌های زیربنایی و امور تولیدی مجلس در این خصوص به بررسی بیشتر جوانب مختلف شیرین سازی آب دریا در استان های ساحلی کشور می پردازیم.

وضعیت آب در ایران
ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز با جهت شرقی- غربی و رشته کوه زاگرس با جهت شمال غربی- جنوب شرقی در آن قرار گرفته‌اند. این دو رشته کوه همانند دیوار مانع رسیدن ابر‌های باران‌زا از شمال و غرب کشور می‌شوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد. کمبود منابع آبی همواره به‌عنوان یک عامل محدودکننده فعالیت‌ها در کشور مطرح بوده است. توزیع مکانی آب در ایران به دلیل شرایط طبیعی بسیار ناهمگن است. توزیع زمانی نزولات جوی در کشور نیز مانند توزیع مکانی، روند مشابهی را نشان می‌دهد و میزان آن در سال‌های مختلف و حتی فصول مختلف متغیر بوده و این مسئله مشکلات گوناگونی را در چند سال اخیر برای بخش‌های مختلف، به ویژه بخش کشاورزی و تامین آب شرب شهر‌ها به همراه داشته است.

حتی توزیع نامناسب زمانی بارش‌ها طی سال‌های نرمال نیز از تنگنا‌های جدی محدودیت منابع آب ایران است و این معضل در سال‌های خشک تشدید می‌شود. برای مثال در مناطقی که از نظر بارش نزولات جوی در زمره مناطق پرباران طبقه‌بندی می‌شوند، در بعضی از ماه‌های سال کم‌آبی مشهود است. تحلیل زمانی نزولات جوی بیان‌کننده دامنه تغییرات زیاد آن از سالی به سال دیگر است.

منابع آب تجدیدشونده کشور با توجه به وضعیت بارندگی، پوشش گیاهی و سایر عوامل تاثیرگذار در حجم نزولات جوی، حدود ۱۳۰ تا ۱۳۹ میلیاردمترمکعب در سال است که حجم قابل استحصال و با احتساب آب‌های برگشتی حدود ۱۲۶ میلیارد مترمکعب برآورد می‌شود. از کل آب‌های تجدیدشونده حدود ۱۰۵ میلیارد مترمکعب را جریان‌های سطحی و ۲۵ میلیارد مترمکعب را جریان‌های نفوذی به منابع زیرزمینی تشکیل می‌دهند. در حالی که متوسط حجم کل آب سالانه کشور رقم ثابتی است تقاضا برای آب به علت رشد جمعیت، توسعه کشاورزی، شهرنشینی و صنعت در سال‌های اخیر، متوسط سرانه آب قابل تجدید کشور را تقلیل داده است. صرف‌نظر از تفاوت‌های آشکار منطقه‌ای در کشور و طیف گسترده مناطق خشک در کشور، پیش‌بینی‌ها از متوسط سرانه آب کشور در سال‌های آینده به مفهوم ورود ایران به مرحله تنش آبی و کم‌آبی خواهد بود.

برداشت بی‌رویه آب از آب‌های زیرزمینی یکی دیگر از مسائل اساسی کشور در بخش آب به شمار می‌آید که در حال حاضر مشکلات جدی را در کشور پدید آورده است. به همین دلیل نیز در بسیاری از نواحی کشور سطح سفره‌های آب زیرزمینی افت کرده و با توجه به خشکسالی‌های اخیر، افزایش بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی تشدید شده و خسارت‌های غیرقابل جبرانی را بر منابع آب زیرزمینی کشور وارد آورده است. در کنار کاهش کمیت منابع آب، انتشار پساب‌های صنعتی، کشاورزی و شهری نیز از دیگر عوامل تهدیدکننده منابع محدود آب کشور محسوب می‌شوند.

هر چند در خلال سال‌های گذشته به ویژه برنامه‌های سوم و چهارم توسعه اقدام‌های قابل قبولی برای تصفیه پساب‌های شهری و صنعتی صورت گرفته و مبین توجه دولت به حفاظت از کیفیت منابع آب است، اما با توجه به افزایش جمعیت کشور، گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی ضروری است تا اقدام‌ها از شتاب بیشتری برخوردار شوند. یکی از بهترین راهکار‌ها در جهت جایگزینی منابع آب تجدیدشونده و آب‌های سطحی، استفاده از منابع آب شور دریا‌ها و روش‌های شیرین‌سازی آب است. این منابع از حیث مقدار و میزان در مقایسه با نیاز‌های موجود نامحدود تلقی می‌شوند و هم‌اکنون از سوی بسیاری از کشور‌های کم‌آب مورد توجه قرار گرفته‌اند.

متن کامل این مطلب در اینجا قابل دسترس است

پژوهشگر: علی قنبری شیر سوار