آموزش راه اندازی «گلخانه» از صفر تا صد

به گزارش گروه وب گردی خبرگزاری صدا و سيما، بازار محصولات کشاورزی هیچ گاه از رونق نمی‌افتد که هیچ؛ همیشه رو به پیشرفت نیز است. رشد جمعیت و اقبال عمومی برای استفاده از محصولات کشاورزی؛ شاید از مهم‌ترین عوامل وجود همیشگی سود در بازار محصولات کشاورزی باشد.
اما این روز‌ها وجود بحران کم آبی که موجب کاهش چشمگیر و البته نگران کننده ذخایرآبی و سفره‌های زیر زمینی آب شده، این حرفه را مخاطرات جدی روبه رو ساخته، تا جایی که کشاورزی از یک شغل با درآمد مطمئن تبدیل به یک شغل با خطر ریسک بالا شده است. اما چاره چیست؟ آیا می‌شود در حوزه‌ای به این مهمی از لحاظ تغذیه‌ای و اقتصادی دست روی دست گذاشت؟ پاسخ ما به شما این است که خیر. باید دست به دامان علم مدرن کشاورزی شد و راه کشور‌های صنعتی پیشرفته را در این حوزه پی گرفت. یکی از بهترین شيوه ها،  راه اندازی گلخانه‌ها برای کاشت محصولات است. در این نوشتار تلاش داریم تا گام‌های نخستین راه اندازی تا بهره برداری یک گلخانه را شرح دهیم.

چرا گلخانه؟
گلخانه بخش محدودی از فضاست که در آن عوامل طبیعی قابل کنترل است، به گونه‌ای که برای کشت متراکم وتولید محصول خارج از فصل یا خارج از محیط طبیعی، محل مناسبی را ایجاد می‌کند. همان طور که در ابتدا گفتیم، یکی از مزایای استفاده از روش گلخانه‌ای، مصرف کم آب در کاشت محصولات است که این امر با توجه به بحران آبی کشور بسیار حائز اهمیت است.
نکته دیگر مسئله کاهش کیفیت خاک‌های حاصلخیز زیر کشت به دلیل کم آبی موجود است؛ که در این روش به دلیل تحت کنترل در آوردن این مسئله، ضمن این که این موضوع را مرتفع می‌سازد، به افزایش محصولات کشاورزی برداشت شده در واحد سطح نیز کمک شایانی می‌کند. در کشاورزی سنتی تقریبا همه چیز به شانس بستگی دارد.
کشاورز بیل به دست چشم به آسمان دارد که چه زمانی رحمت الهی نازل شود یا توفان سهمگین بالاخره آرام بگیرد...، اما در کشاورزی مدرن تقریبا تمام عوامل موثر در رشد گیاهان تحت کنترل کشاورز قرار دارد. بر همین اساس میزان خطر پذیری شغل نیز تا حد زیادی کاهش می‌یابد. علاوه بر این موضوعات کلی گلخانه‌ها این توانایی را دارند که با کنترل عوامل موثر در رشد گیاه زمان برداشت محصول را معین کنند.
به این معنی که می‌توان محصول را درست در زمانی که تقاضای بازار برایش در حد بالای خود قرار دارد وارد بازار کرد و بالاخره سود سرشاری از آن به جیب زد. همچنین می‌توان به توانایی گلخانه‌ها و کاشت و بازدهی زیاد محصولاتی اشاره کرد که در اقلیم‌های بسیار متفاوت رشد و نمو دارند. با این کار تا حد زیادی می‌توان جلوی خروج ارز از کشور را گرفت و محصولات وطنی فرنگی را به بازار عرضه کرد.
در آخر می‌توان اشاره کرد که از آن جا که تمام عوامل رشد مناسب در گلخانه‌ها کنترل می‌شود، محصولات گلخانه‌ای از کیفیت بسیار زیادی نسبت به محصولات کشاورزی سنتی برخوردار است و تقریبا مشتری پسندتر هستند؛ و همین امر میزان سوددهی محصولات را چندین برابر محصولات مشابه، اما کشت سنتی کرده است.

دلایل اقتصادی برای کشت گلخانه‌ای
از مهم‌ترین دلایل اقتصادی برای کشت گلخانه می‌توان به افزایش تعداد برداشت‌ها در سال، افزایش برداشت محصول نسبت به سطح زیر کشت، تعیین زمان بهره برداری محصول و کاهش تعداد کارگران اشاره کرد.

اما هر کسب و کاری مطمئنا ایراداتی هم خواهد داشت، گلخانه هم از این مقوله مستثنی نیست، به موضوعات زیر می‌توان به عنوان سختی‌های کار در گلخانه اشاره کرد: آورده اولیه برای شروع این کسب و کار تقریبا زیاد است که البته از آن جایی که بیشتر این هزینه‌ها برای تجهیزات گلخانه صرف می‌شود، تنها یک بار اتفاق می‌افتد.
کارشناسان معتقدند که اگر برداشت محصولات دارای مطلوبیت نسبی باشد، تقریبا بعد از سه سال هزینه‌های اولیه شما به جیبتان باز می‌گردد.

دومین مسئله مربوط به کشاورزی گلخانه ای، نیاز به مراقبت لحظه‌ای و دایمی در این نوع کشت است. مثلا، تنها یک غفلت از دمای گلخانه در یک شب زمستانی می‌تواند تمام زحمات چند ماهه تان را بر باد دهد.

گام‌های تاسیس یک گلخانه
برای راه اندازی گلخانه باید چندین مرحله را پشت سر بگذارید که مهم‌ترین آن، گرفتن مجوز از سازمان جهاد کشاورزی است. این سازمان برای اعطای مجوز گلخانه به شما، چندین پیش شرط برایتان می‌گذارد که مهم‌ترین آن وجود تجهیزات اساسی برای گلخانه مد نظر شماست. این تجهیزات بیشتر مربوط به موضوع کنترل دما و آب رسانی گلخانه است. در این باره شما برای سیستم گرمایشی نیاز به تجهیزات زیر دارید.
سیستم مرکزی: سیستم شوفاژ (برای گلخانه‌های بالای ۴/۰ هکتار) در این سیستم از بخار آب داغ استفاده می‌شود.
سیستم موضعی: بخاری شامل سه دسته، بخاری‌های منفرد یا تراکمی_ بخاری‌های کنوکسیونی یا همرفتی_ بخاری‌های تابشی با انرژی پایین.
سیستم سرمایشی نیز در واقع شامل دو دست کلی می‌شود. سیستم خنک کننده تابستانه و سیستم خنک کننده زمستانه. در نوع تابستانه آن سیستم فن و پد (متداول‌ترین نوع این سیستم) و سیستم خنک کننده مه پاش باید برای گلخانه تامین شود. در نوع زمستانی، وجود سیستم تیوپ – پنکه برای تایید نظر کارشناس جهاد کشاورزی لازم است. علاوه بر این‌ها خرید و راه اندازی ژنراتور (برق اضطراری)، ترموستات؛ وسیستم آبیاری تحت فشار نیز به عنوان پیش شرط‌های سازمان برای انجام بازدید اولیه لازم است.

مجوز جهاد کشاورزی
بعد از تجهیز گلخانه، برای گرفتن مجوز باید ابتدا به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستانی مربوط مراجعه کنیم. مدارک مد نظر این سازمان را ارائه دهیم. این مدارک عبارتند از:

* سند مالکیت اعم از رسمی، قولنامه‌ای یا اجاره نامه شش ساله. قولنامه‌ها و اجاره نامه‌ها باید به تایید یک نهاد رسمی مثل شورای محل یا جهاد کشاورزی رسیده باشد.

* ارائه پروانه بهره برداری از چاه یا مدارک رسمی که نشان دهنده تامین آب مصرفی از قنات، چشمه، رودخانه، کانال باشد.

* ارائه نتیجه مثبت آزمایش آب مورد استفاده در گلخانه، از یکی از آزمایشگاه‌های معتبر استان.

* معرفی یک کارشناس کشاورزی برای همکاری در گلخانه‌هایی که سطح زیر کشت آن‌ها بیش از ۵۰۰۰ متر مربع باشد.

بدیهی است پس از آن که مدارک ارائه شده از نظر سازمان مورد وثوق قرار بگیرد و تاییدیه کارشناس بازرس از وضعیت اولیه گلخانه نیز به این سازمان ارسال شود، مجوز شما صادر خواهد شد.

گام‌های اولیه برای کشاورزی مدرن
اولین گام بعد از گرفتن مجوز، درباره کاشت محصول است. برای کاشت گیاه دو روش وجود دارد. روش کاشت بذر که نوع سنتی کاشت است و روش کاشت نشاء. کارشناسان کشاورزی معتقدند که کاشت نشاء با توجه به دلایل زیر از مزیت‌های اقتصادی بیشتری در مقایسه یا کاشت بذر برخوردار است.
این دلایل عبارتند از: طولانی‌تر شدن زمان بهره بری در نوع سنتی، نیاز به نیروی کار بیشترحین انتقال بذر‌ها به گلخانه، زیاد بودن میزان دور ریز بذر‌ها چه در زمان ذخیره کردن و چه در زمان رشد آن‌ها و در آخر نامطمئن بودن کشاورز از کیفیت مطلوب گیاه حاصله از بذر؛ این در حالی است که کاشت نشاء به لحاظ قابل تعیین بودن میزان مرغوبیت گیاه و امکان انتخاب گیاهان سالم و یک دست و کاهش آب مصرفی بسیار با صرفه اقتصادی است.

احداث یک گلخانه خانگی
اگرشما هم عاشق راه اندازی یک گلخانه هستید، اما سرمایه کافی برای تاسیس یک گلخانه بزرگ را ندارید، برایتان یک پیشنهاد داریم: فضا‌های کنار افتاده‌ای مانند حیاط، پشت بام می‌تواند در این روش دارای صرفه اقتصادی برایتان باشد. به عنوان مثال یک فضای صد متری از پشت بام منزلتان را برای راه اندازی یک گلخانه در نظر بگیرید.
اسکلت گلخانه را با چهارچوب فلزی بلند کنید، چون دوام بیشتری دارد و برای عایق آن بهتر است از پلاستیک‌های uv دار استفاده کنید. چرا که اشعه‌های آسیب رسان خورشید را دفع می‌کنند، در حالی که عایق‌های ساده زیر نور آفتاب خاصیت ذره بینی پیدا می‌کنند که برای رشد گیاهان به خصوص صیفی جات بسیار مضر است. این عایق‌های uv دار تفاوت قیمت چندانی با نوع پلاستیکی اش ندارد، اما درنتیجه کار نقش اساسی بازی می‌کند.
اکنون باید به فکر سیستم آب رسانی برای گلخانه تان باشید. آب رسانی قطره‌ای بهترین و با صرفه‌ترین روش موجود برای گلخانه کوچک شماست. با یک بار هزینه، برای همیشه و در همه دوره‌ها می‌توانید از آن استفاده کنید.
این سیستم آب رسانی شامل یک مخزن هزار لیتری آب و حدود صدمتر لوله یک ونیم اینچی مخصوص آبیاری قطره‌ای و یک پمپ آب متوسط است. نکته مهم در آب رسانی قطره‌ای این است که دراین سیستم آب کمی مصرف می‌شود حتی کمتر از مقداری که با آب پاش دستی مصرف می‌کنید. 

اکنون باید به فکر محل کاشت نهال باشید، این جا دو روش بالشتکی و ناودانکی وجود دارد. روش بالشتکی بسیار کم هزینه تر، اما یک بار مصرف است، چون ازگلدان‌های پلاستیکی استفاده می‌شود. روش ناودانکی به علت طول عمر ومقاومت بالا، گزینه عاقلانه تری است. ناودانکی همان طور که از اسمش مشخص است، از لوله‌های نیمه‌ای از جنس گالوانیزه است. درون این لوله‌ها از خاک پر می‌شود و این سازه‌ها یک گلخانه یک دست و ردیفی به شما می‌دهد.

اکنون نوبت آماده سازی گلخانه برای کاشت است، بنابراین سراغ خاک و انتخاب نوع محصول بروید. خیار بوته‌ای گزینه مناسبی برای یک مبتدی است. بهترین خاک هم، برای پرورش خیار درختی خاک کوکوپیت و پرلیت است. این نوع خاک قیمت مناسبی دارد و همچنین از کیفیت بالایی برخوردار است. 

بازدهی
در هر سال می‌توانید، دو تا سه دوره؛ کاشت و برداشت داشته باشید. کاشت بهاره، تابستانه و زمستانه، از آن جایی که محصولات زمین‌های زراعی در تابستان به بازار می‌آیند، کاشت تابستانه توصیه نمی‌شود.
در یک گلخانه صدمتری حدود ۳۰۰ بوته خیار می‌توان کاشت و هر بوته در هر دوره با مراقبت‌های درست حدود ۱۰ کیلو محصول می‌دهد، و در نهایت در انتهای دوره چیزی حدود سه تن محصول خواهیم داشت.