ینگی امام یکی از روستا‌های کهن شهرستان ساوجبلاغ است که امامزاده، کاروانسرا و تپه‌ای تاریخی را در خود جای داده است و اکنون به عنوان شهرک ینگی امام شناخته می‌شود. سمت چپ ورودی شهرک ینگی امام تپه‌ای تاریخی قرار گرفته که به تپه ینگی امام معروف است.

کاروانسرای ینگی امام با شکل مستطیلی نمای رهگذران را می نوازد و به عمق تاریخ چندین ساله می برد . آجر‌های تراشدار در نبش اغلب جرز‌ها که به صورت هلال درآمده هم به جذابیت کاروانسرا افزوده است.

 داخل کاروانسرا که می شوی حیاطی وسیع  با صفه یا ایوان‌هایی در چهار گوشه بنا، تاریخ الیخانی را چون کتابی می گشاید تا یک بار دیگر مختصات این مرز و بوم را به نگاره بنشینی و عبرت بگیری. این بنا میراثی به جا مانده از دوره اسلامی ایلخانی است که در تاریخ ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۷۹ به شماره ثبتی ۳۵۰۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منطقه ساوجبلاغ در دوران صفویه روز‌های اوج خود را سپری کرده است و با توجه به نزدیکی به استان قزوین که پایتخت اول صفویان بود، سلاطین صفوی توجه ویژه‌ای به این منطقه داشتند. 

کاروانسرایی تاریخی ینگی امام ،منزلگاه مسافران تاریخ

در مجاورت تپه ینگی امام یک کاروانسرا نیز در دوره صفویه ساخته شده که به کاروانسرای شاه عباسی ینگی امام معروف است.این کاروانسرا در دوره‌ای از تاریخ اهمیت بسیاری داشته و حتی گفته می‌شود که از نظر معماری نیز جزو معماری‌های زیبا تقسیم‌بندی می‌شود.

در ویکی پدیا آمده است که "لرد کرزن نایب‌السلطنه هندوستان در سفر خود طی سال‌های ۱۸۸۵ و ۱۸۹۵ میلادی  و «یوشیدا ماساهارو» نخستین فرستاده دولت ژاپن به ایران در عصر قاجار از تناسب و زیبایی تحسین برانگیز این کاروانسرا سخن به میان آورده‌اند."

همچنین میرزا حسین فراهانی در سفرنامه خود به این کاروانسرا اشاره کرده و می‌نویسد: "کاروانسرای ینگی امام شش اتاق بزرگ و کوچک پاکیزه سفید کاری شده دارد که همه را فرش کرده و مبل گذاشته‌اند و منزلگاه مسافران محترم است.

بر اساس آنچه که در اسناد و گزارش‌ها آمده است، تاکنون کاوش‌های باستان‌شناسی مهمی در تپه ینگی امام انجام نشده و لایه‌های تاریخی بسیاری هنوز ناشناخته مانده است.

محوطه ینگی امام در کش و قوس تعیین تکلیف

کاروانسرای ینگی امام که مربوط به دوره شاه عباسی است، طی این سال ها  میان نهادها و ارگان‌های مختلف دست به دست شده است.سال‌ها ژاندارمری وقت محوطه کاروانسرای ینگی امام را به یک پادگان نظامی تبدیل کرده بود و بخشی از آن نیز به راهنمایی و رانندگی واگذار گردید.

همچنین محوطه بیرونی این کاروانسرا حداقل برای یک دهه به قبرستان خودروهای فرسوده و اسقاطی تبدیل شده بود، پس از منحل شدن ژاندارمری و انجام تغییرات ساختاری در نهادهای انتظامی، این محوطه بدون تعیین تکلیف مالکیت رها شد تا اینکه با توافقات شهرداری هشتگرد از توابع شهرستان ساوجبلاغ برای مصون نگاه داشتن این اثر تاریخی، اقدام به دیوارکشی به دور کاروانسرای ینگی امام کرد.

پس از آن بود که شهرداری هشتگرد نیز به جمع نهادهایی که خود را مالک این محوطه تاریخی می‌دانستند، اضافه شد. در نهایت مقرر شد که میراث فرهنگی مالکیت این محوطه را بر عهده گیرد.

تاریخی به جامانده از دوران ایلخانی خاک می خورد

مرادی یکی از ساکنان شهرک ینگی امام می‌گوید: تپه‌ ینگی امام از بنا‌های تاریخی ایران است که مانند مرواریدی در صدف گردشگری شهرستان ساوجبلاغ می‌درخشد، اما مسئولان باید تلاش زیادی کنند تا این میراث باستانی به مردم و گردشگران شناسانده شود.

سعیدی از دیگر ساکنان شهرک ینگی امام می‌گوید: تپه ینگی امام ارزش تاریخی بسیاری دارد، اما قبل از کرونا نیز سال هاست که گرد و غبار فراموشی آن را فراگرفته است و گردشگران از وجود چنین بنایی بی اطلاع هستند.

او می افزاید: ضعف‌های بی تدبیری که در شناساندن این بنای تاریخی وجود دارد صدمات زیادی را به صنعت گردشگری و اشتغالزایی استان البرز وارد کرده است.

سعیدی می گوید: بنا‌های تاریخی مانند تپه ینگی امام می‌توانند آورده‌های خوبی برای استان البرز داشته باشند که از جمله آن‌ها می‌توان به بحث کارآفرینی و جذب گردشگر اشاره کرد.

محمدی، یکی دیگر از ساکنان شهرک ینگی امام می گوید: درب های تپه ینگی امام مدت زمان زیادی است که به دلیل مرمت  و بازسازی، به روی عموم مردم بسته شده و چندین سال است که گردشگران نتوانستند از این بنا بازدید کنند. 

حسرت قطب گردشگری بر دل محوطه باستانی

پروژه مرمت تپه ینگی امام از سال ۹۷ آغاز شد و به خاطر بازسازی طولانی مدت چند سالی است که در‌های آن به روی عموم بسته شده است.

سیدهادی احمدی، مدیرکل حفظ و احیای بافت‌ها و بنا‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی درحاشیه بازدید از کاروانسرای ینگی امام در سال ۹۹ می گوید: پروژه مرمت تپه ینگی امام از سال ۹۷ با همکاری سازمان جهانی یونسکو و کمک هزینه اتحادیه اروپا زیر مجموعه پروژه (میراث فرهنگی جاده ابریشم، ابعاد بین المللی سال اروپایی فرهنگی) با هدف احیاء و بازسازی کاروانسرا‌هایی که در لیست ثبت جهانی قرار دارند با مشارکت مدیریت شهری و میراث فرهنگی آغاز شد.

احمدی می افزاید: اهمیت بهره برداری از این کاروانسرا به این منظور است که در آینده‌ای نزدیک می‌تواند مقر و پایگاهی جهت اقامت، تحقیق و پژوهش ایران پژوهان و ایران شناسان ملی و بین المللی که در حوزه تاریخ و باستان شناسی فعالیت می‌کنند، باشد.

اما امروز باوجود تخصیص چهار میلیارد ریال اعتبار از سوی سازمان جهانی یونسکو و ۱۰ میلیارد ریال از محل ارزش افزوده فرمانداری ساوجبلاغ برای مرمت کاروانسرای ینگی امام، بازسازی این بنای تاریخی تا سال ۱۴۰۰ به طول انجامیده است.

هفت خوان مرمت  به خوان آخر می رسد؟

روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان البرز می گوید: پس از مرمت قسمت‌های داخلی و خارجی چهار گنبد و همچنین نمای ایوان‌های ضلع شمالی کاروانسرای ینگی‌امام که سال ۹۹ انجام شده، عملیات بهسازی و مرمت دیوار بیرونی محوطه اجرایی شده است.

رضا خلج، سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان ساوجبلاغ  نیز می گوید: به منظور ترمیم آسیب‌های وارده و با هدف حفظ و نگهداری از تپه باستانی ینگی امام تعمیر، تجهیز و نقاشی پوشش حفاظتی و قسمتی از دیوار بیرونی محوطه انجام شده است.

او می افزاید: فاز انجام شده از عملیات مرمت کاروانسرای ینگی‌امام با هدف جلوگیری از تخریب و ورود غیرمجاز بود که در کوتاه‌ترین زمان ممکن به مرحله اجرا رسید.

اما آن چه که امروز مشهود است بخشی از پروژه مرمت بنای تاریخی تپه ینگی امام  است که از سال ۱۳۹۷ با همکاری سازمان جهانی یونسکو آغاز شد و  پس از گذشت سه سال هنوز عملیات مرمت این بنای تاریخی ادامه دارد.

ممنوعیت ورود گردشگران به بنای تاریخی ساوجبلاغ

طلایی، مدیر روابط عمومی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان البرز با اشاره به این که  بخش‌هایی از مرمت بنای تاریخی تپه ینگی امام مانند گنبد‌ها به پایان رسیده است، می گوید: اما اتمام این پروژه زمان بر است.

او می‌افزاید: عموم مردم اجازه بازدید از کاروانسرای ینگی امام را ندارند، زیرا به دلیل ساخت و تعمیرات حضور افراد در مکان کاروانسرا خطرساز است.

طلایی می گوید:با شرایط کنونی و خطرات کارگاهی ساخت و تعمیرات در کاروانسرای ینگی امام، حضور گردشگران و عموم مردم در این بنای تاریخی تا پایان مرمت ممنوع اعلام شده است.

سرنوشت میراث ایلخانی در آینده ای مبهم

محوطه تاریخی باستانی ینگی امام با وجود امام زاده، تپه تاریخی و کاروانسرا قابلیت این را دارد که به منطقه گردشگری بزرگی در سطح استان و کشور تبدیل شود اگر مسئولین  توجه ویژه ای به این اثر تاریخی باستانی داشته باشند.

با توجه به اینکه بزرگترین فرودگاه خصوصی غرب آسیا به نام آزادی در شهرستان نظر آباد وجود دارد و در نزدیکی مجموعه ینگی امام است در آینده نزدیک  می شود با معرفی چنین ظرفیتی  به درآمد زایی استان کمک کنیم.اگر منطقه با توجه مسئولین رونق بگیرد ، شاهد سرمایه گذاری در زمینه های مختلف خواهیم بود که مردم شهرستان و به طبع استان از آن بهره مند خواهند شد و اینها همه در گرو اعتبارات لازم است که به این منطقه تعلق بگیرد.

بی شک بنا‌های تاریخی نظیر تپه ینگی امام که به دلیل قرارگیری در جاده ابریشم و قدمت بالایشان ارزش تاریخی زیادی پیدا کرده اند، می‌توانند کمک شایانی به جذب گردشگران و اشتغالزایی داشته باشند که رسیدن به این مهم، مرهون تلاش مسئولان استانی و کشوری خواهد بود.

انتظار می رود پس از پایان مراحل بازسازی برنامه‌های مدونی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به تپه باستانی ینگی امام انجام شود.تپه ینگی امام یکی از بناهای تاریخی متعددی است که در استان البرز قرار گرفته و به ثبت جهانی رسیده است.

استان البرز با وجود بناهای تاریخی نظیر تپه باستانی آق تپه، کاخ سلیمانیه، کاروانسرای شاه عباسی، کاخ شهرستانک و ... می تواند علاوه بر اشتغالزایی، یکی از استان های پردرآمد در صنعت گردشگری باشد.