حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی

به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: چهاردهم مرداد، روز «حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» نام گرفته است.

مقوله حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین گفتمان‌های جهان معاصر به ویژه در میان کشور‌های اسلامی محسوب می‌شود. باتوجه به این واقعیت تلخ که حقوق بشر به ابزاری برای سوء استفاده استکبار جهانی تبدیل شده است و همچنین به منظور دفاع از تصویر واقعی اسلام، ضرورت دارد مسلمانان، حقوق بشر موجود در مبانی و آموزه‌های انسان‌ساز اسلام را به درستی به جامعه جهانی معرفی کنند.

انسان، قطع نظر از اختلافات ظاهری (همچون رنگ، نژاد، دین و جغرافیا) از حقوق بنیادین مسلّمی برخوردار است که تغییر حکومت ها و وقوع مخاصمات و جنگ ها موجب محرومیت انسان از آن‌ها نمی شود. این حقوق به نوعِ بشر تعلق دارد و در همه اوضاع و احوال مسلم و محترم است. به دیگر سخن، حقوق بشر اساسی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوقی است که هر فرد به طور ذاتی و فطری، به صِرف انسان بودن از آن بهره‌مند می‌شود. در راستای دفاع از این حقوق، ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ تعدادی از کشور‌های جهان اعلامیه جهانی حقوق بشر را به تصویب رساندند. این اعلامیه که شامل سی ماده است، برای اولین بار حقوقی را که تمام انسان‌ها مستحق آن هستند، بیان می‌دارد.

اما برخی انتقادات، همچون تلاش غرب برای تحمیل اولویت ها و ملاک های فرهنگی خود به سایر جوامع به ویژه برخورد دوگانه و ابزاری آن‌ها با مقوله حقوق بشر، کشور‌های اسلامی را بر آن داشت تا اعلامیه حقوق بشر اسلامی را به تصویب برسانند (۱۳۶۹)؛ بعد‌ها در سال ۱۳۸۷ و به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران سالروز تصویب اعلامیه اسلامی حقوق بشر مصادف با ۱۴ مرداد، پنجم اوت به عنوان «روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» نامگذاری شد. یکی از ارزشمندترین ویژگی های اعلامیه حقوق بشر اسلامی توجه به نکاتی است که در اعلامیه جهانی مورد غفلت واقع شده یا به صورت سطحی و گذارا به آن اشاره شده است. یکی از نقاط مورد اختلاف اندیشه غربی و اسلامی در موضوع حقوق بشر توجه به آزادی است. در تفکر غربی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز تصریح شده، آزادی انسان به صورت مطلق و رها تفسیر شده است؛ در اسلام برخورداری از آزادی، مشروط به عدم اِخلال در انجام تکالیف فردی و اجتماعی است.

علاوه بر این ممنوعیت استعمارگری و حق مبارزه با آن یا حق مقابله با تجاوز به حیات انسان و نیز حق زندگی در محیط پاک و دور از مفاسد اخلاقی علاوه بر امنیت جان، خانواده و ناموس و نیز اشاره به لزوم حفظ حرمت انسان حتی پس از حیات او و محترم شمردن جنازه او در حقوق بشر متداول (و غربی) مورد بی-توجهی قرار گرفته است، در حالی که حقوق بشر اسلامی موارد یادشده را مورد توجه قرار داده است.

نکته مهم دیگر اینکه، غرب همواره کوشیده است با نادیده گرفتن فرهنگ دیگر ملل از جمله کشور‌های اسلامی، ارزش های لیبرال را در پوشش حقوق بشر بر جهان تحمیل کند و از این رو، روز حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی، نماد مقاومت کشور‌های اسلامی در برابر این زیاده خواهی و هژمونی فرهنگی و سیاسی غرب محسوب می شود. بنابراین، این روز را باید نماد مقاومت کشور‌های اسلامی در برابر زیاده‌خواهی غرب دانست. اعلامیه حقوق بشر اسلامی در حقیقت تلاشی از جانب جامعه اسلامی برای ابراز هویت اسلامی و بیان دیدگاه‌ها و نظرات این دین الهی در خصوص حقوق انسان‌هاست. جنگ و ترور، بمباران، تجاوز و تضییع حقوق اولیه انسانی از جمله مظالمی است که مسلمانان درگیر آن هستند و علت اصلی آن ضعف حقوقی و نظارتی سازمان‌هایی است که شعار دفاع از حقوق بشر آن‌ها گوش جامعه جهانی را پر کرده است.

بنابراین، امروز می بایست کشور‌های عضو اعلامیه حقوق بشر اسلامی جهت معرفی مفاد اعلامیه به جهانیان اقدامی مفید و تأثیرگذار انجام دهند و با شعار «حقوق بشر اسلامی، کشتی نجات بشریت» در این عرصه گام بردارند. واقعیت این است که ارتقای حقوق بشر، رکن ذاتی انقلاب اسلامی است. نه جنگ تحمیلی و نه موج تروریسم نتوانست باعث انحراف از مسیر مردمسالاری و ارج نهادن به کرامت انسانی شود. انواع آزادی شامل آزادی اقلیت‌ها، آزادی اقوام، آزادی بیان و نقد، آزادی عقیده و اندیشه، آزادی فعالیت احزاب و برگزاری انتخابات متعدد و برخورداری از آزادترین نظام مردمسالار در منطقه، نمونه هایی از دستاورد‌های جمهوری اسلامی در زمینه حقوق بشر اسلامی است.

پژوهشگر: مرتضی هوشیار